So'nggi ilinj

(Hikoya)

Bu qanday gap bo'ldi, do'stim Oltinboy?! Men seni o'zimga yaqin olib doim yordam so'rasam-u, har gal bir og'izgina gapingniyam ayaysan-a?! Bu safar unday qilma! Unaqada dardimni kimga aytay?.. Menga qolsa bu yerlarga o'laqolsamam oyoq bosmasdim. Majburlab, uning ustiga hammayog'imni shu savil chilvir o'lgur bilan chirmab sudrab kelishdi. O'ziyam lofmas-ku, naq devday keladigan ikki barzangi yarim kun olishib arang eplashdi-da. Bunaqangi qattiq qarshilik ko'rsatishimni hech kim kutmagan chog'i, avvaliga shundoqqina bolalarcha xo'rozqand bilan aldab, qo'limdan yetaklab ketishmoqchi bo'lishdi. Qarashsa, anoyimasman. Kuchlari zo'rg'a yetdi bachchag'arlarni. O'zimdan-o'zim faxrlanib ketdim – tarbiyalab, katta qilgan rahmatli otamga tashakkur devordim o'sha choq. Agar shu kasbga qiziqishim bo'lmaganda edi, aniq dunyo polvonlari orasida eng mashhuri bo'lardim. Faqat kulma Oltinboy! Gapim rost.

Lekin Bosh muharrir nega menga ishonch bildirib shu ishni topshira qoldi, haligacha tushunolmayman. Bosh­qa odam qurib ketganmidi?! O'zi-ku mayli. Fikrlash u yoqda tursin, qog'oz qoralashdan boshqasiga qurbi yetmaydi. Lekin shuncha tajribali, o'zi tengqur ustoz yozgichlar ko'p edi-ku! Tinchgina chorig'imni sudrab, kunimni ko'rib yuruvdim-da. Oldiga chaqirib “Qalaming o'tkirlashib qoldi shogird. Endi jiddiy mavzularga ham qo'l urish vaqti keldi. Qachongacha mayda-chuydalarga o'ralashib yurasan”, demaganida bu mashmashalar boshimda yo'q edi, do'stim Oltinboy.

– Nima qilay? – debman menam har ishni do'ndirvoradiganday gerdayib. Yoshman. Uning ustiga qiziqqonmasmanmi.

– Senga alohida topshiriq bor. Bugundan katta mavzu ustida ishlaysan. Ya'ni mamlakatda bo'layotgan o'zgarishlarga ulkan hissa qo'shayotgan, umrini vatanimiz ravnaqi yo'liga tikkan, tug'ilgan yurti, xalqi uchun jonini ayamaydigan, qisqasi ana shunaqa fidoyi kasb egalari haqida badiiy obraz yaratasan. Qalam haqiyam shunga yarasha – fildek!.. Xudo yarlaqab omading chopib qolsa, butun mamlakatga noming chiqadi. Yana “kattakon” nazariga tushib qolish ehtimoling ham yo'q emas. Unda naq ko'ksing to'rida biron nishonni o'zing tasavvur qilaver!

Ha-a! Yo biron orden taqasan yoki naq zarba yeysan, degandek bo'ldi o'ziyam. Ochig'ini aytsam, boshliqning o'zi ham takabbur, o'ta ayyor odam-da bilsang. Agar aytganlari rost bo'lsa, o'zidan osharmidi shuncha obro'-e'tibor, mukofot deganlari.

Alal-oqibatini o'ylab ham o'tirmay baribir ko'ndim. Men uchun topshiriqning oxiri muhim edi. Ro'zg'ordagi kamchiliklarni yopishga chol va'da qilgan “fil”dek mablag' o'ta zarur bo'p turgandi-da. Qolaversa, xotinimning “u kam-bu kam” singari ming'ir-ming'irlaridan ham qulog'im ancha payt tinardi. Qolganini uddalasa bo'ladi. Yashirib nima qildim, yana kattakon bilan shaxsan uchrashib, hayotdagi muammolarim, yashash qiyinchiliklarim haqida qulog'iga shipshib qo'yish niyatim ham bor edi.

Xullasikalom yo dong'im, yo changim chiqar. Bugunning qahramonimi, marhamat! Yorvoramiz-ku yozib!..

Lekin bu oson ish emasligini juda yaxshi tushunardim. Bo'nakni olib cho'ntakka urishga uribman-ku, boshliqdan qahramonni mamlakatning qaysi burchagidan izlashni so'ramabman. Hartugul, kattalarning aql doirasi sig'imi keng­roq bo'lardi. Na iloj. Qidiramiz endi. Dunyo keng. Mamlakat sarhadlariyam cheksiz.

* * *

O'h-ho', chegaragacha yo'lda qancha balogardon qahramon uchramaydi deysan, do'stginam Oltinboy! Yo'l quyum shig'illab, pishib yotibdi-ku ular! Daraxtni tepsang, bas. Yerga yog'iladi.

Qisqasi o'zimcha shaharning manaman degan idora va davlat muassasalariga borish bo'yicha taxminiy yo'l xaritasi tuzib, ixchamgina reja qilvoldim. Birinchi tanlovim o'z-o'zidan ma'lum – tibbiy maskan edi. Buning ustiga boshim ham oz-moz og'rib turgandi. Kechagi “qittay-qittay”ning asoratida, deb ishshayma birodar. Kasb kasalligi bu. O'zing yaxshi tushunasan. Naq kallam yorilayozayotgandi. Yashirib nima qildim. Kichikkina maqsadim aralashmasi orasida dardimga davo topish istagi ham barq urib, bo'y ko'rsatib turardi. Shifo ilinjida poytaxtning eng katta shifoxonasiga ravona bo'ldim. Borib to'g'ri rahbarning o'ziga uchrashdim.

Kasbimni eshitgan zahoti bosh shifokor avval biroz dovdirab, qovoq-tumshuq qilvoldi. (Jurnalistlardan buncha cho'chishmasa bular!) Bunisiyam hamma qahramonlarim qatori gaplashyapti-yu chehrasi yorishmaydi. Keyin maqsadim yaxshiligini bilgach, maqtanishdan to'xtatib bo'lmadi bu Xudo bexabarni. Jag'i lang ochildi-qoldi. Qani biroz jim tursa-yu, fikrlarimni jamlab olsam. Kallam yorilib ketay deyapti-yu shifoxona hududidagi daraxtlarni kestirib, saranjomlaganigacha vaysadi o'ziyam. Ammo sotib gumdon qilgan pullari haqida lom-mim demadi. Bularning hammasi shu-ku! Ochig'i, jig'ildonidan boshqa hech narsani o'ylamaydigan, bunaqangi yuz xil turlanuvchi nusxani o'quvchilarga qahramon qilib ko'rsatishni ep bilmadim. Rosa sayratib, juftakni urdim. Unga quloq soladigan bo'lsam o'zidan bosh­qa yaxshi odam yo'q edi dunyoda. Menga esa oddiy odamlar kerak. Kishi bilmas davolovchi shifokor qabuliga yozila qoldim.

Shu desang issiqning kunida nav­batda turishning o'zi jasorat. Bu fikrga salkam ikki soatlar chamasi terlab-pishib, yoqalarim bo'ynimga chippa yopishgandan keyin keldim, hoynahoy. Biroz erish tuyulsa-da, xuddi shu gap o'zimgayam yoqib qoldi. Shifokorning muzdek xonasiga kirib, terlarim qotgandan keyin esa fikrimdan aynidim. Dim havodan noxush bo'lib, esim og'ishiga sal qopti-ya! Shifokor juda muloyim, o'ta mehribon odam ekan. Tili ham shirin, bir so'z bilan dardingni olarkan. Kasalimniyam aniq topdi. Sabablarini birma-bir sanaganda yanayam ixlosim tushib qoldi. Bosh og'rig'im ham tarqadi-qo'ydi. Shifokor degani shunday bo'lsa-da. O'z kasbining ustasi. Tajribali!.. Bunaqasini o'zimizning yurtdan boshqa yana qaerdan topasan, do'stim Oltinboy?!

Biroq… Ha-ha shu biroq bo'lmaganida qahramonim naq edi… Davo yozib berishini kutgandim, qo'limga bir manzil bitilgan tashrif qog'ozini uzatdi. O'ta muloyimlik bilan kechki payt xususiy shifoxonasiga o'tishimni so'radi. O'ziyam manzili ko'rsatilgan joy dunyoning chekkasida ekan-da. Amal-taqal so'rab-surishtirib, topib bordim. Ne ko'z bilan ko'rayki muloyim shifokor qabulidagi bemorlarning bari o'sha yerda – avvalgidek ketma-ket tizilishib, tumonat ichida navbatda turishardi. Xuddi tush paytidagidek yana kutdim. Ammo u joydagi sharoitlar boshqacha edi. Kutuvchilar uchun chiroyli o'rindiqlardan tortib, salqin ichimlik suvlargacha muhayyo qilingan ekan. Hamshiralarning shirinsuxanligini aytmaysanmi?! Tillaridan bol tomadi. Ularning muomalasiga angrayib, yigirmanchi bo'lib navbatga yozilganimniyam sezmabman. Bularning barisi uchun olgan bo'nak pulimdan bir kilogramm go'shtning haqini to'ladim. Noiloj nav­batga turdim. Salomatlik – tuman boylik axir.

* * *

Odam degani bir joyda ikki-uch soat o'tirsa oyoqlari tarashadek tortishib, uvishib qolarkan, do'stim Oltinboy! Kuta-kuta charchadim. Endi bosh og'rig'iga oyoqnikiyam qo'shilib, ikkovlashib jigarni ezg'ilasha boshlashgandi, bir payt tili shiringina hamshira qiz nav­batim kelganini e'lon qilib qoldi. Bu shifokor deganlari bemor deganni obdon kasal qilvolib, keyin davolasharkan-da. Oyog'imni sudrab arang kirib bordim. Ko'rishishga majol yo'q edi. Shifokor ahvolimga qarab suv tutdi. Ichib olganimdan so'ng, biroz o'zimga kelganday bo'ldim. Keyin o'sha muloyimlik bilan qaerim bezovta qilayotganini so'radi. Imo bilan boshimni ko'rsatdim. U bir nimalarni yoza boshladi. Kuzatib turdim. Bir lahzaga boshini ko'tarmadi. Anchadan keyin qo'limga bir uyum qog'oz tutqizdi. Biri dorixonaga, biri bosh­­qa shifokorlar qabuliga. Yana biri tibbiy tahlillar uchun. Xullas, ertasigayam kunim shu yerda o'tadigan bo'ldi. Kallayi sahardan peshob, najas, qon tahlillarini topshirdim. Hammasiga yana bir-ikki kilo go'shtning puli ketdi. Keyin aytilganidek asab kasalliklari shifokoriga uchrashdim. U ham boshlarimga qanaqadir matohlarini ilib tekshirgan bo'ldi-da, xulosalarini yozib berdi. Bularning bariga yana bir kilo go'shtning pulini to'ladim. Tibbiy texnik uskunalar ko'rigidan o'tishim zarur ekan. Ular ko'kragim suratidan tortib, ichki a'zolarimni hammasining rasmini chiqarib berishdi. Tekingamas, albatta. Bularni barchasiga uch-to'rt kilo go'shtning puli ketarkan, xolos. Mana senga zamonaviy tibbiyot, do's­tim Oltinboy. Mullajiring bo'lsa, bas. Istagan narsang­ni mahayyo qilisharkan. Bunaqa rivojlanishda ertaga shifokorlarning ham keragi bo'lmay qoladi-yov. Temir odamlarning o'zi davolaydi kasalniyam. Nihoyat, bari tahlil natijalarini olib, tushdan keyin qayta to'lov qilib, muloyim shifokor oldiga kirdim. U jami natijalarni ko'rib, hammasi joyidaligini aytdi.

– Xavotirlanishga o'rin yo'q. Bari asabdan. Jiddiy xasta emassiz. Bu yog'iga doim nazoratimizda bo'lasiz. Hozir dori yozib beraman, – dedi xotirjamgina.

– Kerakmas, – deb baqirvoribman u muloyim do'xtirga qarab. Axir o'zing o'ylab ko'r! Qahramon uchun olgan bo'nagimning yarmini uning mana shu bir og'izgina gapini eshitish uchun sarflab bo'lgandim. Shu vaziyatda yana nima deya olishim mumkin edi.

Yo Tangrim! O'zing sabr-u qanoat ber. Jahlimni tiy, jilovla va uni yomonlik­lardan qaytar. Sendan o'tinib so'rayman, shuurimni shu noinsof sho'rtumshuqning xotiralaridan tozalab tashla. Boshqa bu muloyim supurgiga duchor qilmagin, deb iltijo qilganimni bilaman, o'zimni idorada ko'rib turibman-u. Ha-a, do'stim Oltinboy. Hammasi anglaganingday yuz berdi. Jahl kelsa aql qocharkan-da, birodar. Qachon va qanday u yerga olib kelishganini eslolmayman ham. Aytganlarimni bari tushdek, bir zumda sodir bo'ldi-qo'ydi. Tergovchilarga harchand tushuntirishga harakat qilmay, eshitishni ham istashmadi. Qilgan ishimni bezorilik deb malakalashibdi. Bahonada ularni ham qahramonlik rejamdan o'chirib tashladim. Birdan-bir qo'limdan keladigani, vakolatim doirasidagi ish mana shu edi, xolos. Shu imkoniyatimdan foydalanmaslik ham ko'rnamaklikning o'zi edi asli. Bu xodimlar bunchalar galvars va uquvsiz bo'lmasa. Mahkamada u yanayam muloyim­lashganini ko'rsang. Jabrdiydaga aylandi-qoldi. Hayotda yashash uchun odam degani har ko'yga tusharkan-da. Bironta fikrim inobatga olinmadi. Hatto quloq solishmadiyam. Suddagi tuturuqsiz savollarini eshitib ko'r!

– Nimaga shifoxonaga bostirib kirdingiz?

– Nima?!

– Shifokorning xonasiga nima uchun bostirib kirdingiz, deb so'rayapman?

– Qanaqasiga bostirib. Uning oldiga ikki qayta to'lov to'lab kirdim. Tashrif qog'ozini berib, shifoxonasiga o'tishimni o'zi iltimos qildi.

– Jabrlanuvchi bilan avvaldan tanishmisizlar?

– Qayoqdan bilay uni. Tushunmadingizmi deyman. Men “qahramon” izlab davlat shifoxonasiga borgandim. Tasodifan shu muttahamga duch keldim. U meni o'zining xususiy korxonasiga yubordi. Ana o'sha yerda ishxonadan olgan bo'nak pulimning yarmini shilvolishdi.

– U yer korxonamas, shifoxona! – qo'shildi o'sha muloyim nusxa.

– Shifoxonada odamlarni davolaydi. Siz bo'lsa u yerga hammani oborib yo kasal qilasiz, yo jinni! – bo'sh kelmadim menam.

– Bu haqorat. Mijozim faoliyatini maxsus ruxsatnoma bilan yuritadi. Taj­ribali shifokor, – qo'shildi himoya­­chi.

– Tajribali firibgar.

Bu gapimni hech kimga eshittirmay, pichirlab gapirdim, Oltinboy! Nimaga desang hamma dalillar o'zimga qarshi ishlarkan. Qonun faqatgina u tarafda edi. Hafa bo'lib turgandim, mahkama raisining ovozi jarangladi. Quloqlarim ostida xuddi onamning mehribon allasi aytilganday quvonib ketdim. Adolatni qaraki, baribir so'ngso'zni menga berisharkan. Ko'p gaplarni gapirib tashlamoqchiydim, o'ylab qoldim. Kimga kerak bular? “Hoy insof bergurlar oldindan qanaqadir bo'lar-bo'lmas rejalar, dasturlar tuzib, o'zi shunday ham og'ir hayotimizni qiyinlashtirmanglar”, deganimda, nima o'zgarardi? O'zimga jabr qilganim qoladi-ku! Indamay turib, chuqur uf tortdim-u, qaytib joyimga o'tirdim. Hammagayam shu ma'qul keldi. Yashash qanchalar og'ir bo'p ketipti-ya, do'stim Oltinboy! Xullas, aybsiz aybdorga aylandim-qoldim. Bo'nak pullari esa, davlatimiz qonun-qoidalariga ko'ra havoga uchdi-ketdi. To'g'rirog'i, qolganini jarimaga to'ladim. Yana qolgan yarim yortisiga bozordan picha kortoshka bilan u-bu ko'katlar sotib oldim, xolos. Alam qilgani bir shapaloq etga arzimadi. Buni ko'rib xotinimning yana diydiyosi bosh­landi.

O'ylab-o'ylab shularning orasida hokisor bo'lib yashayotgan o'zimdan bosh­qa hech kimni qahramonlikka nomzod, deb bilmadim. Boshliqqa shu yozganlarim ma'qul kelmagan chog'i majburan kasalxonaga – ruhiy ko'rikka jo'natvordi. Uni ham tushunaman. O'z xohishiga qarab qilmagan bu ishni. Kimlarningdir taz­yiqlaridan xavotir olgan bo'lishi ham mumkin. Mana endi tibbiy xulosalarimni kutib o'tiribman. Qalam haqiyam rasvo bo'ldi. Shu ishni, deb qarzgayam botdim. Ammo har tugul biroz yupanchim bor. Agar tahlillarim ijobiy chiqib, bu yerda olib qolishsayam, shov-shuv bo'lib, kattakonlar qulog'iga yetadi, degan umiddaman. Ana shunda bir bechora fuqarosiga rahmi kelib, bu yerdan qutulishimga yordami tegar hech qursa. Shu xayolda har kuni shiftga termulib, najot kutib yotibman, qadrdon do'stginam. Axir biz feodal jamiyatda yashamayapmiz-ku, to'g'rimi?

Baxtiyor Nuriddin

Muallif haqida:

Baxtiyor Nuriddin — 1972 yil Jalaquduq tumanida tug'ilgan. Toshkent davlat universiteti (hozirgi O'zMU)ning o'zbek filologiyasi fakultetini tamomlagan.

Ancha yillardan buyon O'zbekiston Milliy teleradiokompaniyasida faoliyat yuritadi. 2016 yilda “Sharq” nashriyotida “Shudring gullari” nomli ilk hikoyalar to'p­lami nashr qilingan. G'afur G'ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi tomonidan chiqarilgan “Onajon Ka'bam o'zing” (2016 yil ), “Muhab­batning mangu ertagi” (2017 yil) kabi hikoyalar to'plamlarida ijodidan namunalar kiritilgan.