Orzular, niyatlar tilga kirganda…

Atoqli adabiyotshunos olim G'aybulloh as-Salomdan talabalari “Qaysi faslni yaxshi ko'rasiz, ustoz?” deb so'rashsa, “Qishni” deb javob bergan ekan. Sababi bilan qiziqishsa, yuzlarida tabassum inib, “Axir qishdan keyin bahor, Navro'z keladi-da!” — degan ekanlar.

Ha, bahor bizning qalblarimizga ana shunday sog'inch, intiqlik bilan kirib keladi. Har faslning gashtini, sururini his qilib yashasak-da, navbahorning chiro­yiga maftun bo'lamiz, uning sehru jozibasini tomosha qilib to'ymaymiz. Qishi bilan muloqotni, diydorni, sayru sayllarni sog'ingan insonlar bahor kelishi, kunlar isishi bilan yana kengliklarga oshiqishadi. Chavandozlarimizni ko'pkari o'yinlarida, polvonlarimizni bellashuvlarda ko'rib, olqishlaymiz. Doshqozonlar yana sumalak­larga to'ladi. Atrofida keksalar duo­da, yoshlar xizmatda, hamma shodu xurram bir-birini Navro'z ayyomi bilan qutlaydi.

Mening bo'lsa, Navro'z yaqinlashaversa, bolalik xotiralarim uyg'onadi. Esimda, o'n-o'n ikki yoshlarda edim. Navro'z hozirgidek katta bayram qilib nishonlanmasa-da, mahalla-ko'yda yilning boshlanishi, deb hamma boshqacha bir kayfiyatda keng adirliklarga yig'ilishardi. “Yil boshi” marosimi o'tkazilardi. Yangi mavsum oldidan o'sha hududdagi chorvaga ko'pning ishtirokida cho'pon tayinlanardi.

Hali-hamon o'sha sayillardagi odamlarning shodon kayfiyati esimda. Uzun-uzun qilib dasturxonlar solinardi. Hamma uylaridan har xil taomlar olib kelishardi. Kimdir issiq non yopib chiqsa, yana kimlardir ko'k somsayu ko'k chuchvaraga erirdi. Hatto shirguruchlar ham tayyorlab kelishardi. Taom­lar shunchalik turfa xil bo'lardiki, bolalik nigohlarim bilan hayratga tushardim. Biz bolalarga ham sochqilar berishib, yilimiz barakali kelsin, deb duo qilishardi. Hamma o'rtadagi turli taomlardan tanovul qilib, turli milliy o'yinlarimiz o'ynalardi.

Mahallamizda katta tut daraxti bor edi. Shuning bir necha joyiga arg'imchoq bog'lab, yoshlar qiyqirib uchishardi. Tut daraxti juda baland va katta edi. Arg'imchoq ham shunga yarasha juda ulkan bo'lardi. U yoqdan bu yoqqa bir borib kelishiga qiyqirib, sochlarimiz shamolda uchib, mazza qilardik. Hatto, yoshi ulug'larimiz “Halinchak uchinglar, g'uborlaring ketadi”, deb qo'yishardi. Keyin hammaga baraka bersin, deb hammaga go'ja taomi tarqatilardi. Har yili bahorni shunaqa intizor kutar edik.

Yana hamisha eslaymanki, bahor kelishi bilan, Navro'z ayyomlari arafasida maktabdan qaytganimizdan keyin o'rtoqlarim bilan yalpiz, ismaloq terishga chiqardik. Ariq chetidagi yalpizlarning mitti quloqlaridan chimchilab-chimchilab, katta bo'lgani qo'ymasdik. Onalarimiz yalpiz qancha kichik bo'lsa, foydasi shuncha ko'p bo'ladi, darmonga to'lasizlar, deb uqtirishardi. Bir-birimiz bilan gurunglashib, yalpiz terib, uydan ancha yiroqlashib ketganimizni ham bilmay qolardik. Onajonlarimiz tergan yalpizlarimizdan ko'k somsalar yopishardi.

Maktabdan kelayotsam uzoq-uzoqdan qo'shnilarimizning, onamning tandirga ko'k somsa yopganini sezardim. Chunki xushbo'y iforlari butun mahallamizni tutib ketardi. Uyga kelsam onam tandirda ko'k somsa, ko'k pichak yopib, ularga sariyog' surib, tindirib qo'ygan bo'lardi. Sariyog'ning ta'mi bilan yalpiz somsaning hidi birlashib, ajib ifor hosil qilardiki, uni so'z bilan ta'riflab bera olmayman. Hozir ham eslashim bilan o'sha tandirdan chiqqan ko'k somsalarning hidi dimog'imga urilgandek bo'ldi. Momojonlarimiz bo'lsa, Navro'z kunlari ko'k yupqalar qilishardi. U yupqalarni ko'pchilik gurung qilib, supra oldida aylana qilib o'tirishib yoyishardi. Yana ilik uzildi davri, deb xonadonlarda o'rik ivitilardi. Biz bolalar tong sahardan ko'p­lashib o'sha xonadonga borardik. Bizlarga ham alohida e'tibor berishib, bir-bir kosa hali sovib ulgurmagan o'rik sharbati berishardi. Tandirdan uzilgan issiq non bilan shunaqa shirin tatirdiki… Quvvat bag'ishlovchi o'rik sharbatini ichib, danaklarini ham chaqib yerdik. Sharbatning shirasi danaklarning ichiga ham o'tib ketardi.

Har yili Navro'z ayyomi yaqinlashaversa, o'sha manzaralar ko'z oldimdan ketmaydi. Qo'ni qo'shnilarimiz orasida biri-biridan dili og'rib qolgani bo'lsa, Navro'z kunlari bir-birinikiga chiqib, gaplashib, xafagarchiliklarni unutib ketishardi. Mahallamizda bir-biridan gina saqlab yurgan inson bo'lmasdi. Navro'zga insonlarning ixlosi o'zgacha bo'lardi. Bu bayramni har yili o'zgacha xursandchiliklar bilan nishonlaymiz.

Navro'z ayyomi arafasida butun olam yana yashara boshlaydi. Kunlarning uza­yishi, quyoshning ona zaminimizga ko'proq nur sochishi butun borliqni yashnatib yuboradi. Tabiatning bu go'zal manzarasi sizu bizga ajib zavq beradi. Hatto bahor yomg'irlarida ham qandaydir ohangdorlik bor. Bir maromdagi tomchilarning tovushi kishi ruhiyatini allalagandek bo'ladi. Bahor yomg'irlari chor-atrofni barcha g'uborlardan tozalab, yuvib qo'yadi. G'uborlardan xalos bo'lgan borliqqa yana quyosh zarrin nurlarini sochib, yashnatadi.

Uch ming yildan ziyod tarixga ega bo'lgan Navro'zi olam – sharqona yangi yil o'zining yangilanishi, bahor nafasini boshlab kelishi, xalqimizning tabiati, ongu tafakkuri, qalbiga chuqur singib ketgani, har qaysi oila, har qaysi xonadonga shodu xurramlik olib kirishi bilan biz uchun eng qadr­­li, aziz va suyukli milliy bayramimizdir. Navro'z milliy ma'naviyatimiz rivojidagi eng muhim shodiyonadir.

Navro'z bilan bog'liq xalq qo'shiqlarimiz, marosimlarimiz tiklanyapti. Masalan, xalqimizda qadimdan kovush raqsi bo'lgan. Shu raqs qaysidir bir qishloqlarimizda saqlanib qolgan ekan va bugungi kunda Navro'z bayrami dasturiga kiritildi. Bu kabi qayta tiklangan qo'shiqlar, raqslar, laparlar juda ko'p. Hozirda nafaqat har bir viloyatda, balki har bir tumanda, qishloqlarimizda ham milliy xalq folklor-etnografik ansambllari mavjud. Ularning repertuarlarida, asosan, Navro'z bilan bog'liq urf-odatlar, qo'shiq va laparlar o'zining sahnaviy talqinini topmoqda.

Hech e'tibor berganmisiz, bahorda giyohlarning tebranishida orzular, niyatlar tilga kirganday bo'ladi. Bahor, avvalo, yil boshida dalaga katta ishtiyoq bilan qarab turgan bobodehqon huzuriga boradi. Bahor yellari deqon bobomga ta'zim qiladi, ularga barakali xirmon va'da qiladi.

Shu sabablar bois, Navro'z milliy qad­riyatimiz timsoli sifatida Millatimiz bilan birga yashaydi, ardoqlanadi.

Zulfiya Fayzullayeva,

Respublika ma'naviyat-ma'rifat markazi

qoshidagi “Ma'rifat targ'ibotchilari jamiyati”

a'zosi