Ko'ngil qo'shig'i yoki faxriy jurnalist hayotidan hikoya

“…Chetdan qaragan kishiga romantik kechinmalarga boydek ko'ringan jurnalistika, aniqrog'i, muxbirlik   kasbining pinhoniy mashaqqatlari talaygina. Buni boshidan kechirgan kishi biladi. Bu kasb sakkiz soatlik ish vaqtining o'lchovu qoliplariga sig'maydi. Shoirona ta'bir bilan aytganda, “bo'ronlardan halovat” izlaysiz. Jurnalistikaning noni qattiq deyilishi balkim, mana shu odoqsiz tashvishlariga ishoradir?! Ayni damda o'ziga xos huzuru quvonchlari ham yo'q emas. Bu kasbning quvonchu mashaqqatini teleradio tizimida viloyat muxbiri bo'lib ishlagan kishi yanada teranroq idrok etadi. Aytadilarku, “boshidan kechirgan tabib” deb… Bu jaydari fikrlar qariyb qirq yillik umri mirzacho'llik cho'lquvarlar orasida   kechgan oqsoqol jurnalist Boqijon ota Imomovning hayotiy mushohadalaridir.

Hozirgi kunda 86 bahorni qarshilagan Boqijon ota Imomov mening maqsad-muddaomni jilmaygancha boshlarini irg'ab tinglar ekanlar, taniqli shoirning:

“Muxbir yo'li og'ir hamda sermashaqqat.

Biroq sizga shon keltirar har kun, har soat…” misralarini o'qidilar va qarshisidagi stol g'aladonidan qog'ozi uniqib sarg'aygan bo'lsa ham yozuvlari tiniq, birinchi-ikkinchi betlarining tepa burchagi biroz yirtilgan gazetani olib menga uzatdilar. Uni avaylab ushlagancha varaqlay boshladim. “Toshkent haqiqati”, 1957 yil, 10 sentyabr!” — yozuviga ko'zim tushdi. Xayolan sarhisob qilaman, qarang, bosmadan chiqqaniga, qariyb   oltmish besh yil to'libdi… Gazetaning   ichki ikkinchi va uchinchi betlaridan joy olgan “Ishchi-qishloq muxbirlari harakati qudratli kuchdir” umumiy rukn ostidagi   maxsus qo'sh sahifa poytaxt viloyatidagi tashkilot va korxonalarning ko'p adadli gazeta va jamoatchi muxbirlar faoliyatiga bag'ishlangan edi. Qo'sh sahifadan “Ishchi muxbir Boqijon Imomov” sarlavhali material ham joy olgan bo'lib, muallifi taniqli ustoz jurnalist (marhum) Ismoil Sulaymonov ekan. Maqola   shunday bosh­lanadi: “Trud” gazetasining yangi sonini varaqlab o'tirib, “Pensioner oilasida quvonch” sarlavhali lavhaga ko'zim tushdi. Material o'rtasiga surat joylashtirilgan. Suratda keksa ishchi o'z oila-a'zolari bilan samimiy suhbatlashib o'tirgani aks ettirilgan. Lavha tagidagi muallifning familiyasi o'rnida “Boqijon Imomov, zavod tokari” degan so'zlar yozilgan edi. Foto ham muallifniki edi…” Ushbu bitiklardan ham ko'rinib turibdiki, Boqi ota bu kasbga talabalik partasidan emas, zavodda tokar bo'lib ishlab hayot qozonida qaynab, pishib kirib kelgan. Men lavhani o'qib chiqib u kishiga qaradim. Nigohimdan nima demoqchiligimni uqdilar chog'i, “Chamamda, sizni muxbirlik faoliyatim, televideniega qanday kelib qolganim qiziqtirayapti chog'i, shundaymi? — deya menga savolomuz qaradilar. Xuddi shunday, degandek bosh qimirlatib   tasdiqladim.

— Maktabda 7-sinfda o'qiyotganimda dadam   menga “Komsomoles” rusumli fotoapparat olib bergan edilar. Shu-shu surat olish va ishlash mening asosiy mashg'ulotim bo'lib qolgan. Bu haqda men o'sha yillarda respublika radiosining o'smirlar haqidagi “Pioner ertaligi” eshittirishida ham gapirganman.

Ko'p o'tmay, dadam qazo qilib, oilada oyim, men va ukam qoldik. Maktabni tamomlagach men Toshkent irrigatsiya va qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash muhandislari institutiga sirtdan o'qishga kirib, “Toshkent qishloq xo'jalik mashinalari” zavodining tokarlik sexida shogird bo'lib ish boshladim. Ke­yinroq Toshkent ekskavator zavodiga tokarlikka ishga o'tdim. Sexda ish uch smenada tashkil etilgan edi. Ikkinchi yoki uchinchi smenada ishlagan vaqtim kunduzi bo'sh bo'lardim. Muxbirlikka bo'lgan qiziqishu ishtiyoqimning yuqoriligi bois men radioning “Axborot”i va “Toshkent haqiqati” gazetasi uchun xo'jaliklarga, korxona va tashkilotlarga borib xabar va lavhalar olib kelardim. Gazetalarga fotosuratlar ishlab berardim. Suratkashlik hunarini yaxshi egallashimga “Toshkent haqiqati” gazetasining o'sha paytdagi fotomuxbiri V. Salov ustozlik qilgan. Bundan tashqari men rus tilini yaxshi bilganligim bois Mos­kvada chiqadigan gazetalarga ham surat va lavhalar jo'natib turganman. Shu sabab Mos­kvada bo'lib o'tgan   “Trud” gazetasi ishchi-qishloq muxbirlarining kengashiga delegat bo'lib borganman.

Hovli-joyimiz kengroq bo'lgani uchun bir necha yil “Toshkent haqiqati” gazetasi xodimi, qishloq va dehqonlar hayo­tiga oid ocherk va publitsistik maqolalar ustasi jurnalist Solijon Mahkamov, keyinroq taniqli yozuvchi Xudoyberdi To'xtaboyevlar (ular bugun oramizda yo'q. Olloh rahmat qilgan bo'lsin!) oilalari bilan biznikida ijarada turishgan. Ular bilan aka-ukalardek ahil yashaganmiz. Ana shu ijodkorlarning ta'siri bo'lsa kerak, men adabiyotga, xususan, jurnalistikaga qiziqishim orta borgan.

Bir kuni zavodning o'zim ishlayotgan mexanika sexi ishchilarining metal o'rniga arzon va chidamli plastmassa hamda kaprondan tayyorlayotgan yangi detal ixtirosini suratga tushirib kelib respublika televideniesining “Axborot” muharririyatiga topshirdim. Bu yangilikning afzalligi va ahamiyati haqida telestudiya xodimlariga ayt­gan edim, ular zavoddagi ixtiro to'g'risida “o'zingiz efirga chiqib batafsil gapirib bering”, deb qolishdi. Korxonadan yangi yaratilgan   detallardan namunalar olib kelib buning amaldagi samarasi to'g'risida “Axborot”da chiqish qilganman. Ilk bor efirga chiqqan haya­jonli kunim hozir ham kechagidek esimda. “Toshkent haqiqati” gazetasi menga “shtatsiz muxbir” degan hujjat bergan edi. Shuning uchun tahririyatga tez-tez kelib turardim. Xodimlar bilan hamkorlikda gazeta uchun materiallar tayyorlar edik. Bunday yaqinlik meni bu kasbga o'z-o'zidan ipsiz bog'lab qo'ydi. Ayniqsa, o'sha paytda sobiq ittifoqning eng mashhur nashrlaridan biri bo'lgan “Trud” gazetasining Toshkentdagi muxbiri Vladimir Aleksandrovich Knip bilan tanishuvim va uning ko'magida ushbu gazetada xabar va lavhalarimning chiqib turishi mening jurnalis­tika kasbiga bo'lgan qiziqishimni yana oshirdi. Bir kuni Vladimir Aleksandrovich meni chaqirib yuqorida aytganimdek, Moskvaga — “Trud” gazetasi tashkil qilayotgan   ishchi-qish­loq muxbirlar kengashiga borishimni va tayyorlanishimni aytib qoldi. O'sha vaqtdagi haya­jonli damlarni so'zlashimga til ojiz. Biroq to'rt kun davom etgan bu yig'in men uchun o'ziga xos bir maktab bo'ldi. U yerda menga zamonasining mashhur yozuvchi-shoirlari va jurnalistlari bilan uchrashib suhbatlashish nasib etdi…

Boqijon ota bir nimani eslamoqchi bo'ldilarmi, negadir birdan gaplaridan to'xtab o'ylanib qoldilar, men gurungga yana qo'r berish uchun,   “demak, telemuxbirlikka zavodning tokarlik sexidan kirib kelgan ekansiz-da?” dedim.

— Ha, shunday bo'lgan, deya hikoyasini yana davom ettirdi, Boqijon aka.— Shu tariqa men 1958 yilda ishdan-ishga o'tkazish asosida Respublika televide­niesiga muharrir-muxbirlik vazifasiga tayinlandim. Bu yerda mening kasbiy mahoratim yanada oshdi. Ayniqsa, o'z davrining malakali kino tas­virchilari   Po'lat Rasulov, Feruz Alimov, Sobit Salimov va foto-surat ustasi Vladimir Panovlar bilan birga ishlab tasvirga olishni ham o'rganib oldim. U paytda hozirgidek zamonaviy kamera va montaj texnikalari qayoqda, hatto yetti uxlab tushimizga ham kirmagan. Biz ishlagan davrdagi ba'zi bir voqealarni aytsam bugungi kishilarga afandi latifasidek tuyulishi mumkin. Lavha va reportajlar foto va kinoapparatlar yordamida tasvirga olinib, tas­virli plyonkalar qaychilanib bir-biriga ulash orqali montaj qilinardi. O'sha yillari Mirzacho'lni o'zlashtirish ishlari avjiga chiqqan va cho'lquvarlar faoliyatini yoritish eng dolzarb masala edi. Shunday kunlarning birida menga rahbarlar so'rayotganini aytib qolishdi. Uchrashsam, Mirzacho'lga muxbirlikka taklif etishdi. (O'sha paytgacha respub­lika televide­niesining biron-bir viloyatda muxbiri bo'lmagan). Men sira ikkilanmay rozi bo'ldim. Shunday qilib kaminaga Res­publika televide­niesining qaldirg'och viloyat muxbir-ope­ratori bo'lish nasib etgan. Yo'llanma bilan Sirdaryo viloyatiga otlandim. Gulistonga borib viloyat partiya qo'mitasining mafkura ishlari bo'yicha kotibiga uchrashdim. U qozoq millatiga mansub kishi ekan. Gap­larimni tinglay turib: — “Guliston shahrida turuvga joy jo'q-ku” dedi. Men yaqin atrofdagi shaharmi yoki tuman markazidan bo'lsa ham mayli, dedim. U biroz o'ylanib turib Yangier shahriga borishim mumkinligini aytdi. Shunday qilib oilam bilan ko'ch-ko'ronimizni orqalab Yangier shahriga ko'chib ketdik. Qo'riq yer o'zlashtiruvchilar hayotini yoritish mavzusi o'sha davr uchun o'ta muhim va dolzarb edi. Yana shu yillarda Shirin shahrida “Sirdaryo GRESi qurilishi ham avjida borardi. Hukumatning diqqat-e'tiboridagi bu ob'yekt­dan har kuni telelavha va reportajlar tayyorlardim. Bugun aytishga oson, lekin u paytdagi ibtidoiy kinoapparat bilan tasvirga olib montaj qilishning o'zi bir mushkul ish edi. Qo'limda yarim professional “Admira” rusumli kinokamera bo'lar edi. U vaqtlarda bunga o'xshash rusumli kinoapparat kam bo'lib, maxsus batareykasi yo'q edi. Tajribali hamkasblar faqat mototsiklning akkumulyatoridan foydalanish mumkin deb maslahat berishdi. Bir kuni bu matohning atroflarini latta-lutta bilan o'rab va kameraga ulab tasvir olishga chiqdim. Kelib ne bir ko'z bilan ko'rayki, nimadir bo'lib, akkumulyatordan toshib chiqqan kislota butun ust-bosh kiyimlarimni ilma-teshik qilib yuboribdi. O'z ahvolimga boqib yig'lashimni ham, kulishimni ham bilmay qolganman o'shanda.

Buyam mayli, ayniqsa, telelavha yoki reportajni poytaxtga yetkazish judayam azob edi. Ayniqsa, texnik jihatdan nosoz chiqib qolsa bormi, bu yog'i dard ustiga chipqon bo'lardi. Shuning uchun “Axborot”ga tayyorlangan “material” ni poytaxtga   o'zim yoki turmush o'rtog'im Yashna Nabiyeva olib kelardi.

Mening yumushlarimga ko'maklashaverib asta-sekin u ham jurnalist bo'lib ketgan. Hamshiralik kasbidan voz kechib uzoq yillar Yangier shahar gazetasi va radiosida avval xodim, keyin muharrir bo'lib xizmat qilgan. Lavhani o'zim poytaxtga   olib kelgan kezlarimda montaji muvaffaqiyatli tugab efirga ketishi aniq bo'lgach shu zahotiyoq Sirdaryoga jo'naganman. Yo'lda keta turib efir vaqti yaqinlashib qolsa tepasida antenna ko'ringan uy   oldida avtobusdan tushib o'sha xonadonga “chaqirilmagan mehmon” bo'lib kirib borib televizorini qo'­yishini iltimos qilardim. Lavhamni ko'rib ko'ng­lim joyiga tushgach, yana Yangier shahriga ravona bo'lardim. Bu gaplarim hozirgi kishilarga erish va kulgili tuyulishi aniq, biroq, ne bir mashaqqatlar bilan o'zing tayyorlagan lavhangni efirda ko'rishning zavqi bo'lakcha-da. Xullas, biri-biridan muhim va dolzarb mavzuda olingan lavha va reportajlarim “Axborot”da to'xtovsiz berilar edi. O'sha vaqtdagi “Axborot” muharririyatining   rahbari Anvar Tojiyevning hozirjavob jurnalistligi menga ma'qul edi. Viloyatda bo'ladigan tadbirlarni yoritish haqida telefon orqali bog'lanib Anvar akadan so'rasam, u kishi qisqa qilib “oling va tez yetkazing” derdilar.   Muxbir-operator sifatida transport masalasida qiynalib yurgan kezlarimda poytaxt menga himmat qilib xizmat uchun eskiroq bo'lsa ham ikki o'rindiqli “Moskvich” rusumli (xalq tilida perashkavoz deyiladi) usti kabina balandligida yopiq mashina berishgan. Keyin hartugul Sirdaryoning uzoq tumanlariga borishim ancha osonlashgan…

Boqijon ota piyoladagi choydan xo'p­lab turib, biz qalamkashlar xoh u jurnalist, xoh yozuvchi, yo shoir bo'lamizmi, bitta o'xshash jihatimiz bor. Biz kayfiyat va ko'ngil odamlarimiz. Besh barmog'imiz bir tekis bo'lmaganidek, bizga hamma joyda ham risoladagidek bir xil muomalada bo'lishmaydi. O'z o'rnida ob'yektlardagi ishlarning yaxshi-yomonligiga qarab (rahbarlarining kimligi va muomalasidan qat'i nazar) bizning ham voqelikka yondashishimiz turlanishi ham bor gap.

Nazarimda inson qalbida qandaydir sirli bir qo'shiq bor. U ovozini baralla qo'yib kuylamas balki uni. Hatto xirgoyi ham qilmasligi mumkin. Biroq botindagi ana shu sirli qo'shiq uning umriga yo'ldosh, hayotiga hamroh bo'lib qolaveradi. Jurnalist navbatdagi qahramoni bilan gurunglasha uning ko'ngil torlarini chertishga, botiniy dunyosidagi sirli qo'shiqni tinglashga urinadi. U qog'ozga tushirgan bitiklarda davrning talabi-yu siyosati ustunlik qildimi, tamom bu ismsiz sirli qo'shiq ko'ngilga zuhurlangancha botinida qolib ketaveradi. Biroq ayozdan omon qolgan maysadek o'zining hayotbaxsh yashil havosi bilan uni ertangi kunga chorlab odamlar orasiga yetaklayveradi.

Ha, ijodkor umri poyoniga yetishi mumkin, ammo u aytgan so'zning so'nggi bekati yo'q. Garchand SO'Z ruhiy ozuqa sifatida e'tirof etilsada, buni hamma birdek tushunmaydi, his etmaydi. Biroq kimlargadir qamchindek botishi, kimlarnidir parvozga shaylashi bilan ham so'z o'z qudratini amalda namoyon etadi. Biroq ijodkor qalbidan ko'chgan so'z-tuyg'ular timsolida u ko'ngillarga kirib boraveradi. Bu fikrlar oqsoqol jurnalist Boqijon otaning mulohaza-yu mushohadalarining hosilasi sifatida ko'nglimdan kechdi.

Ochil TOHIR,

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi