Layka va uning bolalari
O'shanda tog'am menga erta bahorda bir kuchukcha olib kelgandi. Biram chiroyli ediki, ko'rganlarning havasi kelardi. Unga “Layka” deb laqab qo'ydim. Avvaliga hadiksirab turgan kuchukcha, tezda bizga o'rganib qoldi. Irg'ishlab o'ynab, ortimizdan chopadigan bo'ldi. Ko'cha-ko'yda yursam, hamrohim edi.
Yillar o'tdi. Kuchugim qahraton qish faslida bolaladi. Sovuq yuzni chimchilar, kuchukchalar esa onasining pinjiga suqilib, dag'-dag' qaltirardi. Jovdiragan ko'zlari bilan menga ma'yus tikilgan Laykani ko'rganda yuragim ezilardi. Chunki, haqiqatan ham sovuq edi-da. Uyda mendan boshqa hech kim yo'q, ota-onam opamnikiga mehmonga ketishgandi. Men bolaligimga borib, “It-ku, hech narsa bo'lmas”, deya beparvolik qilibman. Laykaning iltijoli qarashlarini tushunmabman. Otxonamiz oldidagi eski, kichkina, tepasi qulab ketgan tomchada Layka bolalarini bag'riga olib, avaylab, ularning ustidagi qorlarni yalab-yulqab tillari bilan tozalardi.
Erta tongda itimning uvillashidan cho'chib uyg'onib ketdim. U goh men tomonga, goh otxona oldidagi tomchaga qarab yugurar edi. Men ham nima gapligini bilmasam-da, o'sha yoqqa qarab yugurdim. Qarasam, to'rttala kuchukcha ham sovuqdan qotib qolibdi…
Layka esa hamon bolalarining boshida to'xtovsiz g'ingshirdi. Sovuqdan qaltirayotgan bo'lsa-da, nari ketmas, ulardan nigohini uzmasdi. Uning ko'zlaridan yosh shashqator bo'lib sizar, sovuqdan qotib qolgan bolalarining atrofida gir aylanar, tinimsiz g'ingshirdi. Men esa sovuqdan qaltirab egnimga biror narsa kiyish uchun uyga chopdim. Atigi besh daqiqada oyog'imdan o'tgan sovuqqa chidolmadim, ana shunda kechagina onasining issiq taftidan ajralgan kuchukchalar tun bo'yi qanchalar qiynalganini anglagandim.
O'zimni juda yomon ko'rib ketdim!
Tushga yaqin kuchukchalarni bog' chetidagi xoli yerga ko'mish uchun otxonamiz yonidagi tomchaga bordim. Ich-ichimdan ularga achinardim. Kuchuklarni olaman deb enkayganimda Layka, bolalarimdan qo'lingni tort degandek, vajohat bilan irilladi, cho'chib orqaga tisarildim. Kechagina men bilan do'st bo'lgan, oyoq-qo'llarimdan mehr bilan yalagan itning ko'zidagi cheksiz g'azabni ko'rib dahshatga tushdim. Layka esa darrov sovuqda qovushib yotgan o'lik bolalarini yana bag'riga oldi…
Ha, u paytlar ancha yosh edim. Balki, Laykani tushuna olmagandirman. Ammo yapon kinoijodkorlari tomonidan suratga olingan “Xatiko” filmini tomosha qilganimdan so'ng, hattoki, itlarda ham sog'inch, mehr-muhabbat, sadoqat kabi xislatlar borligini anglaganman. Bu film haqida nimadir yozmaslikning, ijodkor bo'la turib qalam tebratmasliknig iloji yo'q edi.
Aslida, voqea hayotiy bo'lib, Xatiko “akita-inu” zotiga mansub kuchukchani 1923 yilda Tokio universitetining professori Xidesaburo Uenoga sovg'a sifatida berishadi. Xatiko xo'jayiniga juda bog'lanib, deyarli uningsiz turolmaydi. Ozgina katta bo'lgach, u professorni “Sibuya” temiryo'l stansiyasiga kuzatib qo'yadigan, kechki payt esa uni kutib oladigan bo'ladi. Biroq… kunlardan birida uning xo'jayini qaytib kelmaydi. 1925 yilda Xidesaburo Ueno talabalarga dars o'tayotgan vaqtida to'satdan yiqiladi, uning miyasiga qon quyilgan edi… Shifokorlar professorni saqlab qololmaydilar.
O'sha ma'shum kunda professorning qaytmaganiga qaramasdan Xatiko har kuni stansiyaga kelishni kanda qilmas, nigohlari bilan tanish chehrasini qidirar edi. Vafodor it xo'jayini kelishini 9 yil kutib yashaydi. Shuncha yil mobaynida kutishdan charchamagan, uning qaytishidan umidvor bo'lgan sadoqatli itga ko'chadagi shafqatsiz hayot sharoiti o'z ta'sirini o'tkazmay qolmaydi.
Buni qarangki, u o'lgan kun butun Yaponiyada motam kuni deb e'lon qilinadi. “Sibuya” stansiyasida sadoqat timsoli hisoblangan Xatikoga atab haykal o'rnatiladi. Ammo 1943 yil Ikkinchi jahon urushi uchun qurol-aslahalarga metall kerak bo'lgani bois Xatikoning sharafiga o'rnatilgan haykalni buzishga to'g'ri keladi. Lekin haqiqiy do'stning sodiqligini unutmagan yapon xalqi Ikkinchi jahon urushi nihoyalashi bilan haykalni qayta tiklashadi. 1987 yilda esa Xatikoning sharafiga ishlangan film premyerasi bo'lib o'tadi. Oradan hech qancha vaqt o'tmay, filmning amerikalik kinoijodkorlar tomonidan ishlagan versiyasi ham katta ekranlarga chiqadi va millionlab insonlarning qalbini zabt etadi…
Ha, Xatiko o'zining cheksiz sadoqati, mehr-muhabbati bilan hamon yapon xalqining yodida yashamoqda. Balki, mening Laykam bilan ro'y bergan voqea Xatikoning sarguzashtlaridan keskin farq qilar, ammo…
Ertasi kuni kuchukchalarni dala shiyponimizning bir chetiga ko'mib keldim. Layka esa tanholikda yashashga “mahkum” bo'ldi. U ovqatdan uzilgan, kun bo'yi uychasidan chiqmay yotardi. Oradan bir haftalar o'tgach u g'oyib bo'ldi. Izlab bormagan joyim, so'ramagan odam qolmadi.
Keyinchalik Layka itimizni bolalari ko'milgan daladan topdik. Tuproqqa belanib yotar, oyoqlari tirnalgan, go'yoki jigarbandlarini yerning ostidan chiqarib olishga uringan-u, buning uddasidan chiqa olmay o'lib qolgan edi…
O'tgan yili yozgi ta'tilda qishloqqa borganimda qiziq holat yuz berdi. Tovug'imiz yangi jo'jalar ochgan ekan. Bir jo'ja ko'zimga chiroyli ko'rinib ketdi. Uni qo'limga olib, erkalab biroz o'ynadim. Jo'ja esa tinmay chiyillar, tipirchilardi. Shu onda qaerdandir paydo bo'lib qolgan ona tovuq meni chunonam cho'qib tashladiki, zo'rg'a qochib qutuldim. U xurpayganicha “qur-qur”lab bolalarini qanotlari ostiga yashirib oldi. O'sha mahaldagi holatimni ko'rsangiz edi, o'z-o'zimdan qotib kulardim, bir-da esa bolalariga mehribon ona tovuqqa mehrim ortardi.
Jigarbandining chiyillagan ovozini eshitib, qanot qoqmay uchib kelgan, bolasini mening “changalimdan” tortib olib, himoyasiga olgan bu jonzotni “ongsiz” deyoolmay qoldim. Shu o'rinda, ijtimoiy tarmoqlar yoki televizor orqali o'z bolasini tashlab ketayotgan, arzimas pulga sotib yuborayotgan ayrim “ona”larni kuzata turib, Layka yoki tovuq bilan bo'lib o'tgan voqealar xayolimdan o'taveradi.
Nahotki, shu “ongsiz jonzot”larning aqli yetgan tuyg'ularga ongli aqlimiz noqislik qilib qolgan bo'lsa?
Qiziq, hatto jonzotlar sadoqatdan, odamiylikning ba'zan anglab, ba'zan anglab bo'lmas sifatlaridan saboq berib turgandek tuyuladi.
Islom ASILBEKOV