“Bir bor ekan, bir yo'q ekan…” yoxud bolalarimiz uchun sifatli kitoblar ham ertak bo'lib qolmasin

— Bu meniki, tegma! — deya Ziyodaxon ukasining qo'lidan kitobni olib qo'ydi.

— Mengayam opamnikiga o'xshagan kitob beringlar, — dedi ukasi Oybekning usti silliq, yumshoq muqovali “Bolalik” qissasini ko'rsatib.

Bunday holat sizga ham begona bo'lmasa kerak.

Karantinda zerikib qolmasligi uchun jiyanlarimni mutolaaga jalb qildim. Kitob javonimni obdan titkilaganimda, Alisher Navoiyning “Xamsa”sini top­dim. Karantin choralari kuchaytirilgan bir paytda undan-bundan surishtirib, o'ntacha kitob topdik. Muqovasi o'ta yupqa, varaqlari ham xira, ko'zni charchatadigan bo'lgani uchun, tabiiyki, bolalarning e'tiborini tortmasdi. Jiyanim chindan zerikkan ekanmi, kitoblardan birini olib, ovoz chiqarib o'qiy boshladi. Jimgina quloq tutsam, juda ham ajoyib ertak. Quvonarlisi yakunida buyuk allomalarimiz asarlaridan, o'gitlaridan iqtiboslar keltirilgan edi.

Kitoblarning sifatsizligiga, ehtimol, nashriyotlarimizning iqtisodiy muammolari, balki, aholi xarid qobiliyatining pastligi sababdir. Ammo bizningcha, yaxshi asar uchun qilingan har qancha xarajat foydali. Xo'sh, bu borada yurtdoshlarimizning fikr-mulohazalari qanday?

Mahfuza Imomova, shoira: — Bolalar nashrlarining sifati va saviya­sidan ko'nglim to'ladi, deb aytolmayman. To'g'ri, hozir bizda bolalarni qiziqtiruvchi ensik­lopediyalar, telefonga ulangan programmalar asosida rasmlar va tovushlar o'rnatilgan yoki ko'rgazmali shakl­dagi kitob­lar bor. Lekin bularning aksariyati rus yo ingliz tilidan tarjima ertaklardan iborat. Biroq bu juda kam, bolajonlar uchun yetarli emas. Ular yanada yaxshi asarlarga munosib. Bizning “Akademnashr” nashriyotimiz bolalar uchun eng sara asarlar chop etishga e'tibor qaratadi. Asosiy e'tibor kitobning dizayni, sifati va saviyaga qaratiladi. Shuning­dek, iqtisodiy imkoniyatdan kelib chiqib, har xil qog'oz tanlaymiz. Tiniq rasmli kitoblar biroz qimmat. Qog'oz narxi qimmat, nashriyotlar 15 foiz qo'shilgan qiymat solig'i ham to'laydi. Shuning uchun noshirlar arzon yo'lni tanlaydi. Tabiiyki, ko'pchilik uchun hamyonbop bo'lgani ma'qul.

Umsinoy Husanboyeva, shifokor: — Biz farzandlarimizni o'zimiz erisha olmagan orzularga yetishishini, yaxshiroq sharoitlarda yashashini istaymiz. Ilmli, ma'rifatli bo'lsin, deya turli ki­toblar olib beramiz. Ba'zan saviyasiga qarab tanlasak, sifatini ko'zdan qochiramiz. Ayrim hollarda esa ko'rinishiga ko'proq e'tibor beramiz. Men shifokor bo'lganim uchun, asosan, harflarning joylashuvi, shriftiga, suratlarining sifatiga ahamiyat qarataman. Qog'ozlari xira, sifatsiz ki­toblar bolalarda turli ko'z kasalliklari qatorida gijja va oshqozon-ichak, hamda allergik xastaliklariga olib keladi. Bolalar rivojlanishi ortda qoladi, xotirasi susayib, uyqusi notinch bo'ladi.

Yaqinda “Bo'g'irsoq” nomli ertak kitob sotib oldim. Rasmlari sifatli, biroq narxi qimmatroq. Farzandlarimizning salomatligi uchun, albatta, xasislik qilmaymiz. Faqat xarid qilgan kitobimizning “usti yaltiroq, ichi qaltiroq” bo'lmasin.

Shifokor sifatida bolalarga kitob tanlashda quyidagilarga amal qilishni tavsiya etaman: haddan tashqari katta kitoblarni tanlamaslik kerak. Bola ularni varaqlashga va o'qishga qiynaladi. Kichik kitobchalar esa go'dakning ko'rish qobiliyatini yomonlashtiradi. Ota-ona aksariyat yozuvning hajmiga e'tibor qaratmaydi, chunki bu kitobni bolaga o'zlari o'qib beradi, lekin bolalar nihoyatda qiziquvchan. Ular kitobni ko'zdan kechirishadi, nafaqat rasmlariga, balki matniga ham e'tibor berishadi, o'ziga tanish harflarni izlashadi. Shu bois matni katta-katta berilgan, harflari aniq ko'rinib turgan kitoblarni sotib olish maqsadga muvofiq.

Gavhar Rustamova, psixolog: — Doim ham bolalarim uchun ko'ngildagidek kitob topa olmayman. Ko'pincha   rasmli, mazmundor asarlarni qiziqish bilan qidiraman. Hozir nashr etilayotgan er­taklarda “sevgi”, “janjallashish”, “o'ldirib qo'yish” kabi voqealar ko'p uchramoqda. Biz farzandimizni “Nega buncha jahldor, qaysar, gapga kirmaydigan bo'lyapti?” — deb, aybni tarbiyamizdan qidiryapmizu, bularni hisobga olmayapmiz. 4 yoshli qizim “Zumrad va Qimmat”, “Bo'ynoq”, “To'g'rivoy va Egrivoy” kabi milliy multfilmlarimizdan ko'ra “Maymoq va qizaloq”, “Xalk”, “Tom va Jerri” kabilarni yaxshi ko'radi. Bilib-bilmay bolalar ruhiyatiga jangari multfilm, kinolarni singdirib qo'yayapmiz, nazarimda. Bolalarimiz uchun yaratilayotgan asarlar: ertak, she'r, qo'shiqlar ularning ma'naviy rivojiga xizmat qilsin. Kichkintoylarimizga atalgan kitoblar sifati ularning salomatligiga xavf solmasin. Ana shunda biz ota-onalar kitob sotib olayotganda “Narxiga arziydi”, deya mamnun bo'lamiz.

Dilnoza Ahmedova, uy bekasi: — Bolalarimizni mutolaaga qiziqtirishda ertaklarning o'rni beqiyos. Men ko'proq kitobning mazmuniga e'tibor qarataman. Narxi va qog'ozning sifati muhim ahamiyatga ega emas. Yaqinda bolamga “Oltin beshik” nomli kitobdan ertak o'qib berdim. Afsus, ba'zi joylarini tashlab o'tishga, o'zgartirishga majbur bo'ldim. Undagi bir ertakning mazmunida bolani onasiga nisbatan dushman sifatida ko'rsatadigan o'rinlari bor. Men farzandlarimni chiroyli xulqqa ega, bilimli, dunyoqarashi keng inson bo'lishini istayman. Buning uchun, albatta, kitob o'qib berish yoki o'zlarini mutolaaga o'rgatishni zarur, deb bilaman. Kitob do'konlarida esa tanlov imkoniyatining kamligi biz ota-onalarni qoniqtirmaydi. Didimizga mos kitob aksariyat hollarda ancha qimmat. Milliy qahramonlarimiz aks etgan ertaklar, farzandlarimiz sog'lig'i uchun xavf solmaydigan kitoblar ko'payishini xohlayman.

Kitobsizlik oqibatida millat kelajagi tanaz­zulga uchrashi mumkin. Bu masalani ertaga qo'yib bo'lmaydi. Mutolaa bolani aqliy mehnatga o'rgatadi, tasavvurini kengaytiradi. Ekran tomoshasi uning tasavvurini o'ldiradi. Tayyor tasvir bola tasavvurini toraytirib, tanballikka yetak­laydi. Fikrlash u yoqda tursin, o'ylashdan ham yiroqlashtiradi.

Madinabonu Abdullayeva, o'qituvchi: — Bir yarim yashar qiz farzandim bor. Turmush o'rtog'im karantin davrida masofadan turib ishlagani uchun qizim hali 7-8 oyligidanoq kompyuter, kitob va qog'ozlarga qiziqa boshladi. Shu kabi muhitda o'sayotgan bolalar 1 yoshga to'lganida   kitoblarga chinakam qiziqish bildira boshlaydi. Ular nafaqat ertak ting­lashni yaxshi ko'rishadi, balki sahifalarni varaqlaydi, rasmlar tomosha qilishadi. Bir yosh atrofidagi bolalarga katta va yorqin rasmli ki­toblar juda mos keladi. Bolalar matnni tinglash va idrok etishni o'rganishi uchun kitob sodda va tushunarli bo'lgani ma'qul.

Qizimga muqovasi qalin, sifatli, 1-3 yoshli bolalar uchun mo'ljallangan, rasmlari yirik va yorqin kitoblar qidirishni boshladim. Mahalliy nashriyotlar tomonidan chop etilgan kitoblarning narxi arzonligi uchun, avvalo, ularga qiziqdim, ammo istaganimdek kitob topilmadi. Muqovasi va varaqlari yupqa, rasmlari yirik bo'lsa-da, faqatgina ertak syujeti tasvirlangan kitoblar bor, xolos. 1-3 yoshli bolalar uchun deyarli kitob yo'q. Oxiri Rossiyada nashr etilgan kitoblarni olishimga to'g'ri keldi.

Ko'rib turganingizdek, bizda bolalar uchun mo'ljallangan sifatli, qoniqarli kitoblar ertaklardagi kabi “bir bor ekan, bir yo'q ekan-da…” — deb o'ylab qoldim.

Shohista YuNUSALIYEVA,

jurnalist