Qarz yuki qoyaga ham og'ir botadi
Albatta, har bir insonning kundalik hayotida, turmushida to'kinlik barobarida yetishmovchilik bo'lgan kunlar ham turadi. Aytish mumkinki, ba'zida odam oila ehtiyoji sabab kimdandir qarz olsa, ba'zida tezroq boyish ilinjida tadbirkorlik qilish maqsadida qarz ko'taradi. Ammo…
— Bilasizmi, bundan ikki yil oldin qo'shnimga uch ming dollar pul bergandim, — deya gap boshladi tanishim Saodat Botirova. — U o'rtaga baravar sarmoya tashlab, tadbirkorlik qilishni maslahat bergan edi. Ammo qo'shni dugonam qo'ynimni puch yong'oqqa to'ldirib ketdi. Hech qanday tadbirkorlik qilmadik. Oradan yillar o'tayapti, na bergan pulimni ololaman, na tadbirkorlik ishimiz joyidan siljiydi. Qachon so'rasam, erta kel, indin topib beraman, deb orqaga surib yuribdi. Nima qilishga boshim qotgan. Uchastka noziriga xabar beray desam, har holda qo'shnimiz, buning ustiga dugonam, qadrdon edik. Hozircha unga ham insof kirib qolar deb yuribman…
Bunday asabbuzar voqealar keyingi paytlarda juda ko'p. Aslida, qarz berish yoki qarz olishning o'ziga yarasha mas'uliyati, javobgarligi bor. Bu haqda Hadisi Shariflarda payg'ambarimiz shunday degan: “Qarz olib, qarz berish ishini yaxshilik bilan bajaringiz. Agar taraflardan birini ranjitsangiz, xafa qilsangiz katta gunoh orttirgan bo'lasiz!”. Shunday ekan, qarz olindimi uni vaqtida qaytarish ham lozim, ammo biz o'zligimizdan, mas'uliyatliligimizdan ancha uzoqlashdik…
Ammo S.Botirova qarz deb pul bermagandi, balki ikkalasi kelishib, o'rtaga pul tashlab tadbirkorlik qilib, boylik orttirmoqchi edi. Afsuski, uning niyatlari amalga oshmadi. Buning o'rniga bergan pulini ham qaytib ololmayapti ekan.
Demak, biror ishni boshlashdan avval puxta ish ko'rmoq zarar qilmaydi.
Ba'zi holatlarda kimdir o'ylamay-netmay biror tanishidan katta miqdorda qarz oladi. Lekin qaytarish muddati kelganda mablag' topolmay, oqibatda turli jinoyatlarga qo'l uradi. Bu haqda ijtimoiy tarmoqlar ham turli xabarlarga to'lib ketgan. Ammo atrofimizda bo'layotgan voqealarni, hodisalarni ko'rib-bilib tursak-da, nimagadir yana qarz ummoniga sho'ng'iyveramiz.
Shu o'rinda, ulamolar: “Uch holatda qarz olish mumkin, ya'ni baxtsiz voqea sodir bo'lsa, kundalik ehtiyojlari uchun yoki oiladagi kamchiliklarni bartaraf qilish uchun uylanish va turmushga chiqish oldi qarindoshlar yo tanishlardan yordam olish, albatta, qaytarish sharti bilan, zararsiz”, deyishgan.
Ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlarga ko'ra, keyingi paytlarda chekka qishloqlar hududlarida antiqa qarz olish usuli urchiy boshlabdi. Masalan, ro'zg'orga kerak bo'lgan mahsulotni yoki o'z ehtiyoji uchun yegulik yoki ichimlik olgani do'konga borgan odam sotuvchiga: “Yozib qo'ying, oylik pulim tushsa to'layman”, deb nasiyaga olib ketishaverar ekan. Ammo ko'pincha oylik maoshini olganda qarzi esidan chiqib qolib, qarz million so'mlarga aylanib ketarkan.
Shu o'rinda aytish mumkinki, ro'zg'or to'rvasiga kelib tushgan oila byudjeti mablag'ini to'g'ri taqsim qilish o'ta muhim masala hisoblanadi. Boriga qanoat qilib, oz-ozdan mablag' jamg'arib borilsa, qarz olishga ehtiyoj qolmaydi.
Eng achinarli holatlardan yana biri, ayrim insonlarning pul mablag'iga muhtojligi borligini oldindan bilgan ayrim “toparmon” odamlarning “sudxo'rlik” bilan shug'ullanishi bo'lib qolmoqda. Ular foizga pul berib, mo'may daromad topishni odat qilib olishgan. Buning yomon oqibati shundaki, ehtiyojmand odam olgan pulini vaqtida qaytarib berolmasa, kun sayin qarz foizi bilan oshib boraveradi. Oqibatda qarz botqog'idan chiqolmay qolayotgan shaxslar ham hayotda kam emas.
— Har bir inson qarz olishi tabiiy hol. Buning salbiy yoki yomon tomoni yo'q, — deydi Toshkent shahar Mirzo Ulug'bek tumani “Tepa-Jome” masjidi imom xatibi Akbarali Mamatov. — Eng asosiysi, qarzni o'z vaqtida uzish shart. Aslida ulamolar agar iloji bo'lsa, qarz olmagan ma'qul, deyishadi. Agar olinsa ham, belgilangan muddatda qaytarish shart. Sababi, agar qarzni uzishning uddasidan chiqolmasa, qarz qiyomatgacha qolib ketadi. Buning uchun Allohning dargohida javob berish bor, ana shuni yoddan chiqarmasak bo'lgani. Yana bir muhim masala, va'da qilindimi, u albatta, bajarilishi kerak. Chunki va'da lavhul-mahfuzga yozib qo'yiladi. Uning ham so'rog'i bor.
Buni qarangki, ayrim paytlarda boyib qolgan qo'shnisiga yoki qarindoshiga hasad qilib, undan ataylab qarz olish holatlari ham uchrab turar ekan. Eng achinarlisi, uning moliga ko'z tikib, aldov yo'li bilan boyligini bir qismini qo'lga kiritib, mol-dunyosidan ayirish maqsadida qarz olgan ba'zi kimsalar haqida rasmiy telekanallarda, ijtimoiy tarmoqlarda xabarlar tarqalib qoladi. Bu aslida kechirib bo'lmas katta gunohlardan biri.
Vaholanki, Payg'ambarimiz shunday deganlar: “Kimki birovdan qaytarib berish niyatida qarz olsa, Alloh unga qarzini uzishga yordam beradi. Kimki moliga tolafot yetkazish maqsadida olsa, Alloh uning o'ziga tolafot yetkazadi”.
Aslida, gunohning katta-kichigi bo'lmaydi deyishadi. Eng kichik yomonlik ham gunohdir. Shunday ekan, qarz olib, uni qaytarmaslik bandaning o'ziga eng og'ir yuklardan biri bo'lib qolmasin.
Muhammadsodiq TO'RAYEV