O'riklisoy ilhomlari

Zomin tumanidagi O'riklisoyda

yosh ijodkorlarning an'anaviy respublika festivali bo'lib o'tmoqda

yoki O'rish aka Majidovni eslab…

Har gal yo'lim Zomin tomonlarga tushganida, tug'ilgan qishlog'imni sog'inib, yuragim entikadi. Bu yerning po'rim archazorlari bolaligim o'tgan Safed Bulonni yodimga soladi. Tog'lar hamma joyda ham purviqor, salobatli, ammo har joyning tog'ida o'zgacha husn-tarovat, rizq-nasiba, ohanrabo bor. Ikki tog'ning orasidan o'tuvchi tor yo'lni Qapchig'ay deyishadi. Chexiyaning Karlov Varisiga, o'zimizning Chimyonga shunday yo'ldan boriladi. Qishlog'imizni suv bilan ta'minlovchi   Sanochsoy, Pochatasoy bir-biriga yelkadosh bo'lib turgan tog' va tepaliklar orasidan oqadi. Manzil tomon ko'tarilar ekansiz, o'ynab-buralib pastga shoshayotgan sershovqin soy suvi, musaffo havo, ming dardga davo noyob giyohlar, yuqoriroqda – archazorlar, qushlarning beparvo chug'ur-chug'uri sizga hamroh bo'ladi.

Zomindan gap ochilsa, ijodkorlar yodiga tog'lar orasida joylashgan so'lim O'riklisoy tushadi. Keyingi o'n besh – yigirma yil ichida bu yerda hordiq chiqarib, ijod qilmagan shoir, yozuvchini topish qiyin bo'lsa kerak. Respublika yosh ijodkorlarining har ikki yilda o'tkaziladigan an'anaviy seminari O'rik­lisoy bag'rida o'tadi. Bugun adabiyotimizning kenja, umidli vakillari darajasiga ko'tarilgan ko'plab yoshlarning qalami shu yerda charxlangan, ijod yo'llari Zominning saxovatli bag'ridan boshlangan desak, mubolag'a bo'lmaydi.

Polyak adibi Yan Parandovskiy “So'z kimyosi” asarida odamlarda yozuvchilik mayllari va qobiliyati, garchi to'satdan uyg'onishi va kutilmagan hodisa bo'lib tuyulsa-da, aslida bu iqtidor uning ichida uzoq yillar davomida pishib yetilishini, vaqti kelganida buloq kabi qaynab toshishini (demakki toshdan-toshga urilib pishishini) ta'kidlar ekan, shunday yozadi: “Shoirning shoirligi qanday sharoitlarda voqe bo'lganini xotirada qayta tiklash kamdan-kam odamga nasib etadi. Holbuki, ijodkorning tug'ilishi kishini lol qoldiruvchi ulug' hodisadir. Bu juda qudratli, ayniqsa, shoirlarda birinchi muhabbatga o'xshab kishini butunlay chulg'ab oladigan kechinmalar bilan bog'liq bo'ladi”.

Ijodiy uyg'onish kimda o'n besh-yigirma yoshda, kimda   yetmish-saksonni ortda qoldirgan paytda sodir bo'lishi ham tabiiy hol. Gap vaqtda emas, bo'lajak ijodkorni tanlagan yo'lidan, niyatidan qaytarib bo'lmaydigan, orzu-havasi, tuyg'ularini tushunishda, unga muttasil ilhom baxsh etadigan kuchning nimaligini anglashda! “So'z kimyo­si”da o'qiymiz: “Odamlar hayotda mavjud bo'lgan har qanday hodisani so'zda ifodalashga ehtiyoj sezadilar va bu bilan bog'liq ravishda o'z-o'zlarini namoyon qilishga ham ehtiyoj paydo bo'ladi. Bu holat deyarli fiziologik ehtiyoj bo'lib, uning zaiflanishi yoxud butunlay yo'q bo'lib ketishi inson tabiatiga ziddir”.

Demak, ijodkorlik mayli boshqalardan biroz bo'lsa-da, ajralib turish, e'tiborda bo'lish, chetda qolib ketmaslik istagi bilan bog'liq desak, xato bo'lmaydi. Bu istakni qadrlamoq, bugun adabiyotga shitob bilan kirib kelayotgan, o'z ovozida, qobiliyati imkoniyatida so'z aytayotgan, goh taqlid ko'chalariga burilib, mahzun so'qmoqlarda adashib, yo'l qidirayotgan yoshlarni har jihatdan qo'llab-quvvatlamoq zarur. Chaqaloqning tilga kirishi, atak-chechak qilishi mashaqqatli jarayon bo'lgani kabi, qo'liga qalam ushlagan yoshlarning badiiy talqin “til”i biyronlashuvi, uslubi shakllanishi, qadami ildamlashishi ham birdaniga va osonlikcha sodir bo'lmaydi. Adabiyot – katta bog', unda uzoq yillardan beri muttasil hosil berayotgan salobatli daraxtlar bilan birga, endi-endi gullayotgan ko'chatlar, qaddini rostlayotgan nihollar ham bo'ladi. Yaxshi bog'bon ularni mehr bilan parvarishlaydi, keksa daraxtga ham, yosh ko'chatlarga ham ko'z-quloq bo'lib turadi. Chunki, hayotda bo'lganidek, bog'da ham tabiiy almashinuv hodisasi yuz beradi. Bu muhim “zanjir” uzilmasligi,   biri ikkinchisini to'ldirib, biri ikkinchisiga mehr qo'lini cho'zib turishi zarur.

O'riklisoy shunday fazilatga ega. Uning bag'rida, suvi va havosida ustoz-murabbiylik tuyg'usi bor desam, ishonavering. Bu yerda bo'lganlar yaxshi bilishadi: shahar shovqini ortda qolib, o'zingizni qushdek yengil sezasiz, musaffo havodan nafas olishning, sharqirab oqayotgan irmoqchaga mos qadam tashlashning, xayol surishning, qalam tebratishning o'zi – davo. Tongda quyoshning tog'lar cho'qqisiga minishi, oqshom yulduzlarning shahar osmonidan ko'ra ancha pastlab, o'zgacha jilolanishi, siz bilan sirlashishi dil qulfingizni ochib yuboradi, vujudingiz tetiklashadi, ilhom og'ushiga g'arq bo'lasiz. Satrlar quyulib, suron bilan kela boshlaydi.

Bugun adabiyotimiz bog'ida ayni shu holatni kuzatish mumkin: ijodiy jarayonga, ijodkorlarga, ayniqsa, yosh qalam sohib­lariga e'tibor hech qachon bugungichalik mehrli-oqibatli bo'lmagan. Yosh iste'dod egalarining hayajonga to'la adabiy davralari, she'rxonlik, ijodiy uchrashuvlar, nufuzli tanlovlar mamlakatimizda muttasil o'tkazilmoqda. Ulug' ustozlar nomidagi mahorat maktablarining faoliyatiga har qancha havas qilsak arziydi. Ularda ta'lim olayotgan yoshlarning hammasi ham mashhur shoir yoki yozuvchi bo'lib yetishmasligi mumkin, bunday maqsad ko'zda tutilmagan ham, ammo ushbu maktablarning bugungi o'quvchilari orasidan chinakam vatanparvar, elsevar, yurtsevar, sadoqatli, dunyoqarashi ezgu insoniy fazilatlar asosida shakllangan, fikri tiniq insonlar yetishib chiqishi aniq. Bu – har qanday jamiyat uchun ham muhim ahamiyatga ega.

O'riklisoydagi uchrashuvlarda alohida tashkilotchilik qilgan, ijodkor yoshlarni har jihatdan qo'llab-quvvatlagan fidoyi insonlardan biri, adabiyot ixlosmandi, kitobsevar O'rish aka Majidov edi. Biz u kishi bilan shu yerda tanishdik va uzoq yillar do'st-qadrdon bo'lib qoldik. Sharqirab oqayotgan soy sohilida O'zbekiston xalq shoiri Abdulla Oripov boshchiligida o'tgan betakror ijod kechalarida O'rish aka she'r o'qiyotgan, xayolga cho'mib maqola yozayotgan, adabiyot haqida mushohada yuritayotgan, bir-birlari bilan bahsga kirishayotgan yosh qalamkashlarni diqqat bilan tinglar, kelgusida ular yaxshi inson bo'lib yetishishlariga ishonchi komil edi.

Umrini Jizzax va Mirzacho'l cho'llarini obod qilishga bag'ishlagan, bunyod etilgan imoratlar, qazilgan kanallar, bulbullarga oshiyon bo'lgan gulzoru bog'laridan zavq olgan O'rish akani nafaqat Zominda, mamlakatimizda tanimagan kishi yo'q edi, desak mubolag'a bo'lmaydi. Cho'lquvarlik, fidoyilik, tinib-tinchimaslik uning taqdiriga, maqsad-muddaosiga aylangandi, shu taqdiridan halovat topardi. Umrining so'nggi kunlarigacha el-yurtga beminnat xizmat qilishdan charchamadi.

Mehnat faoliyatini “Golodnostepstroy”da bosh energetik lavozimida boshlagan O'rish aka keyinchalik “Do'stlik” qurilish tres­tida, viloyat cho'l qurilish boshqarmasida rahbarlik lavozimlarida ishladi. Ishchanligi, izlanuvchan va tashab­buskorligi inobatga olinib, respub­lika melioratsiya va suv xo'jaligi vaziriga birinchi o'rinbosar lavozimiga ko'tarildi, viloyat ijroqo'mi raisining muovini bo'ldi. El-yurtda nom qozongan, o'ziga xos mehnat maktablarini yaratgan Akop Sarkisov, To'xtamish Boymirov, Ortiq Xolmurodov, Ehson Nizomov, Abdulhay Toirov, Ali Ahmedov, Akramjon Toshmatov, Ibrohim Zufarov, Sulton Tokov kabi cho'lquvarlar bilan yonma-yon ishlab, katta hayotiy tajribaga ega bo'ldi.

Xalqimizda “Ba'zi odamlarni ishi emas, lavozimi bezaydi, ba'zi odamlar esa bilim va iqtidori bilan lavozimini bezaydi”, degan naql bor. O'rish Hamidovich qaerda ishlamasin, katta-kichik rahbarlardan qat'iyatli, jur'atli bo'lishni, faqat bugunni emas, uzoqroqni o'ylab rejalar qilishni, mas'uliyatni dadil zimmasiga olishni, mustaqil fikrlashni talab qildi va bunga, eng avvalo, o'zi amal qildi. “Ba'zi ota-onalar o'zlari amal qilmaydigan narsalarni bolalaridan talab qilishadi, bu mutlaqo noto'g'ri, havoga singib ketadigan quruq gap, – der edi O'rish aka, – rahbar qo'l ostidagilarga topshiriq berar ekan, bunda u rahbarlik vakolatidan, jamiyat manfaatlaridan hamda o'zining hayotiy prinsiplaridan kelib chiqishi kerak. Shunday ishlash kerakki, biror kun behuda, samarasiz o'tmasin. Shundagina kutilgan natijaga erishish mumkin”.

Kuyunchak va fidoyi inson, xalqona donishmandlikning jonli timsoli bo'lgan Jo'ra Xonazarov bir gal O'rish akaning ishchanlik fazilatlari to'g'risida jo'shib gapirgani yodimda qolgan: “Bu yigitning ota-onasi “O'g'limiz tinib-tinchimas, rizqini hamisha halolidan topadiganlardan bo'lsin, el-yurtga nafi tegsin, odamlarning og'irini yengil qilsin”, deb niyat qilishgan bo'lsa kerak. Sirdaryo va Jizzaxda uni tanimaydigan odam tugul, birorta kanal, soy, dala, qir-adir, tog'u tosh yo'qligiga ishonchim komil. O'rishboy birovning aytishini kutib o'tirmay, bilib ishini qiladigan, bugunni emas, ertani ham ko'ra oladigan rahbar. Shamolning esishi, yomg'iru qorning shashti, suvning shiddati, yerning tafti bu kishining e'tiboridan chetda qolmaydi. O'ylaydi, fikr qiladi. Boshqalardan ko'ra ertaroq harakat boshlaydi. Shuncha ishi turib, futbolga qiziqqanini, kitobsevarligini aytmaysizmi. O'qimagan kitobi qolmagan bo'lsa kerak. O'zi o'qiydi, boshqalarni ham kitobxonlikka da'vat etadi. Ajoyib inson, gaplashsang, diling yayraydi…”

Hayot hammaga sabr-qanoati, maqsad-muddaosiga qarab saboq beradi, tob­laydi. O'rish aka navqironlik yillarida Angren, Qarag'anda, Donbass ko'mir konlarida muhandis bo'lib ishlagan, bu sohaga oid katta amaliy tajribaga ega bo'lgan. Hayotning achchiq-chuchugi, issiq-sovuqni boshidan o'tkazgan. Shuning uchunmi, har qanday sharoitda ham o'zini vazmin tutishi, chuqur mulohaza yuritishi bilan boshqalardan ajralib turardi.

O'rish aka O'riklisoyda o'zining yana bir ibratli fazilatini namoyon etdi – viloyat tumanlarida yashab ijod qilayotgan yosh qalamkashlarni bu anjumanda faol ishtirokini ta'minlash, ularning taniqli ijodkorlar bilan uchrashuvlarini tashkil etish, “Ustoz-shogird” suhbatlarini o'tkazish, moddiy va ma'naviy rag'batlantirish ishiga bosh-qosh bo'ldi, yoshlarga shaxsiy kutubxonasidan kitoblar sovg'a qildi. Litsey va kollejlarni bitirayotgan iste'dodli yoshlarning kelajagi haqida qayg'urdi.

Faqat shu emas, O'rish aka kim bilan suhbatlashmasin, gap adabiyotimizda paydo bo'layotgan nomlar, yangi asarlar, ayniqsa, yaqin-o'tmish voqealariga bag'ishlangan xotiralarga borib taqalardi. “Siz mana shu kitobni o'qing (yoki topib o'qing), maza qilasiz, ko'p gap bor unda”, der edi. U kishi bilan muloqot qilish juda huzurli edi.

Shunday inson oramizdan ketdi. Nachora, Ollohning irodasi shu ekan. Har gal O'riklisoyda mamlakatimizning turli viloyatlaridan, jumladan, Jizzax va Sirdaryodan kelgan yosh ijodkorlar bilan uchrashar ekanmiz, O'rish aka va u kishining ibratli umr yo'llari, go'zal va ma'noli xotiralar ko'z o'ngimdan o'tadi.

Bugun biz yana O'riklisoydamiz. Purviqor tog'lardan oqib tushayotgan zilol suv quyiga oshiqadi, bu yerga to'plangan yosh ijodkorlarga sirli qo'shiq kuylaydi. Menga esa ayni shu chog'da, shu tongda O'rish aka, odatiga ko'ra, she'r o'qiyotgan yoshlarni diqqat bilan tinglab turganday tuyuladi.

Ahmadjon Meliboyev,

O'zbekiston Respublikasida xizmat ko'rsatgan jurnalist.