EH, AFSUS!
Zamon, yashash sharoitlarimiz fikrlash va dunyoqarashimiz o'zgarmoqda. Hozir ilg'or axborot texnologiyalar asri. Internet, ijtimoiy tarmoqlar kun sayin, coat sayin rivojlanmoqda. Fikru xayolimiz shular bilan band bo'lib qoldi, hatto tongdan tunga qadar desak ham bo'ladi. Ijtimoiy tarmoqlar, turli o'yinlar va boshqa ko'plab elektron dasturlardan bugun eng kichik yoshdagi bolalarimiz ham xabardor. Hatto yoshiga yetmagan bolaga ham telefon tutqazsangiz, yig'lab turgan bo'lsa, yig'idan to'xtaydi, darrov ovunadi…
Ba'zan o'ylab qolaman: “Oqibatsiz, bir-birimizga mehr-muhabbatsiz bo'lib ketayotganimizga shu elektron vositalar sabab bo'lmayaptimikan?!”
Voyaga yetganmi, yetmaganmi, farqi yo'q, farzandingizga biror yumush aytib ko'ring, qo'lidagi shapaloqdek telefonidan bosh ko'tarmay, “hozir”, “xo'p”dan nariga o'tmaydi. Shunda biroz jahlingiz chiqadi. Qattiq gapirmoqchi bo'lasiz. Lekin “foydasi bo'larmikan?” — deb o'ylaysiz.
Yaqinda bir do'stim chiroyli muqovali, sahifalariga hayot hikmatlari bitilgan, ajoyib kitob sovg'a qildi. Rosa xursand bo'ldim, noyob topilma topgandek kitob sahifalarini varaqlay ketdim. Unda keltirilgan hikmatlar, tasvirlangan voqealar kuni kecha emas, hozirgina bo'lib o'tgandek o'ta ta'sirli qilib yozilgandiki, hayratlanmasdan, zavqlanmasdan iloj yo'q.
Dasturxon atrofida to'plangan bolalarimga do'stim, u sovg'a qilgan kitob haqida rosa gapirdim. Ammo ular meni, ichki kechinmalarimni, kitob to'g'risida aytganlarimni diliga joylab eshitdi, deb o'ylamayman. Chunki ko'rinib turardi, ular dasturxon atrofida o'tirgan bo'lsa-da, xayollari mening “dono” gaplarimda emas, telefonlarida edi.
To'g'ri, hozirgi axborotlashgan asrda yoshlar orasidan ilg'or texnologiyalarni yaratuvchilar, yangi loyihalar ustida izlanish olib borayotganlar, badiiy adabiyotga qiziqib, she'ru hikoyalar yozayotganlar, nufuzli tanlovlarda ishtirok etib, yaxshi natijalarni qo'lga kiritayotganlar ham bor, albatta.
Lekin besh qo'l barovar emas, ular orasida hayotga yengil-elpi qarab, bo'lar-bo'lmas, mantiqsiz va saviyasiz narsalarga vaqt sarflab, umrini havoga sovurayotganlar juda ko'p. Bunday yoshlarga kitob va gazeta to'g'risida gapirganning foydasi yo'q. Chunki mutolaa qilish ular uchun yot tushuncha.
Nazarimda, teran fikrli, aql-idrokli bo'lishida “iPhone”lardan, telefonlardan ko'ra kitobu gazetalar muhimroq. Hozir o'ylab ish qiladigan, o'ylab gapiradigan zamon. Adashishga hech kimning haqqi yo'q. E'tiborsizlik, boqibeg'amlik ertaga bolalarimizning ongi shuuri buzilishiga, turli oqim, yot g'oyalar ta'siriga tushib qolishiga sabab bo'lishi mumkin.
Axir orzu-umidlarimiz — bir dunyo. Kech bo'lganda dod-voy qilishdan nima naf? Mumkin qadar har bir narsaning, iPhone telefonlarning ham, internet va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishning ham me'yori borligini, ulardan o'rinli foydalanish lozim ekanligini tinmay, erinmay uqtirishimiz, o'rgatishimiz zarur.
Kamina asli tog'likman. Elektr tokini olti yoshga kirgunimcha ko'rmaganman. Uyimizda oddiygina moy chirog'imiz bo'lardi. Balandlatilsa, piligi kuyib, chiroq shishasi qorayib ketardi. Qoraymasligi uchun miltiratib yoqib, chiroq shu'lasi atrofida o'tirib kitob o'qirdik, kattalar gazeta-jurnal o'qirdi. Taassurotlarimizni bir-birimizga aytib berardik. To'g'ri, hozir zamon boshqa. Ammo kitob, gazeta-jurnal uchun vaqt ajratish mumkin. Xohish bo'lsa kifoya.
Qaysi kuni, telefon titkilab o'tirgan o'g'limga ancha vaqt qarab turdim. Lekin u menga ahamiyat bermasdi. Butun vujudi, xayoli telefonida edi.
— Shuning ichida nima bor? Kecha-kunduz titkilaganing-titkilagan, biror foydasi bormi? — deb so'radim.
— Bilmaysiz-da, — dedi o'g'lim “matohi”dan boshini ko'tarmay. — Bunda ko'p narsalar bor: telegram, instagram, feysbuk, tik-tok… Xullas, juda ko'p narsa o'rganyapman, dada.
Jahlim chiqdi. Lekin o'zimni bosdim. So'ng unga yotig'i bilan tushuntirdim:
— Sen aytayotgan telegramning ham, instagrammu tik-tokning ham nima ekanini senchalik bo'lmasa ham, men ham sal-pal tushunaman. Baribir, foydasidan zarari ko'p. Chunki…
— Bo'ldi, dada. Yana shu gapmi?
Ko'ryapsizki, bunday gaplar, tanbehlarimiz bolalarimizga aslo yoqmayapti.
Nima qilmoq kerak?
Qanday qilib bolalarimizni telefondan “yulib” olsak, yana ularni kitob, gazeta-jurnal o'qiydigan darajaga qaytarsak bo'larkin? Nahotki, buning sira iloji bo'lmasa?
Menimcha, haliyam buning imkoni bor. Buning uchun har bir oila, maktabda gazeta-jurnal o'qiladigan millatga aylanishimiz kerak!
Ammo ming afsuski, mamlakatimizda 10 mingdan ziyod maktablar bor, ularda millionlab farzandlarimiz o'qiydi. Biroq ming afsuski, hozir bolalar nashrlari “Tong yulduzi”, “G'uncha” kabilar uch mingta ham chiqmaydi. 5 millionta oilaning qaysi biriga bugun biror gazeta yoki jurnal boradi, buni ham birov bilmaydi. Qolaversa, bu haqda “Hurriyat”da o'tgan yaqin ikki yil davomida qancha yozildi. Lekin qani munosabat, qani biror natija?!
Eng yomoni, bu bilan hech kim qiziqmaydi. Ta'lim sohasidagilarning topib olgan gapi shu — “Majburiy obunaga qarshimiz”.
Unda majburiy ta'limni ham “yig'ishtirib” qo'ya qolaylik?
El boshida ishonch bildirib qo'yilgan tuman, viloyat hokimlariga matbuotning ahamiyati haqida qancha gapirmang, foydasi yo'q: aravani quruq olib qochishadi.
Ochig'i, endi bor najot Yurtboshimizdan.
Davlatimiz rahbari matbuot va OAVlariga nechog'lik katta e'tibor qaratmoqda. Eshitdik, hukumatimiz ham o'zi muassis bo'lgan bir qancha gazetalar va partiya nashrlarini rivojlantirish uchun qo'llab-quvvatlabdi. Lekin endi bu jarayon barcha matbuot nashrlariga umummunosabatning o'zgarishi bilan davom ettirilsa, kutilgan natija bo'lishi mumkin.
Hozircha ahvolimiz… Eh, afsus!
G'ulom PRIMOV,
jurnalist.