Akademik ta'til majburiy bo'lsin…
Qulog'imizga ko'p chalingan iddaolardan biri – oliy ta'limni bitirib ham, ishni uddalay olmayotgan yoshlar haqida. Buning sabablarini turlicha talqin qilib ham ko'rdik. “Ta'lim korrupsiyalashib ketgan, yoshlar dangasa, internetga mukkasidan ketgan, kitob o'qishni xohlamaydi, kontrakt pulini ishlashi kerak bo'lgani uchun o'qish 2-o'ringa o'tib qolayapti”, deya ularni oqlash yo'llarini ham qidirib ko'rdik. Biroq yana ortga nazar solishga majbur bo'lamiz. Jahon tanigan, tan olgan olimu fuzalolar, ulamolar ham bizning yurtimizdan yetishib chiqqani bilan jar solganda, o'zimizga “taskin” qilib topib olgan bu masalalarimiz yoddan chiqqandek bo'ladi.
Tarixdan bilganimizdek, xonlik, amirlik davrlari, urush vaqtlari, qishi bilan ham paxta terib, ko'sak chuvib, bugungidek to'kin-sochinlik bo'lmagan paytlarda yetishib chiqqan bunday insonlar oldida bugungi iddaolarimiz kulguli emasmi?! To'g'ri, hozir ham ziyoli qatlam anchagina, lekin u davrga solishtiradigan bo'lsak, shart-sharoit, imkoniyatlarni chamalaydigan bo'lsak 1 foiz desak, xato bo'lmaydi, albatta. Oliy ta'limda anchagina islohotlar bo'ldi, talabalarning yashash sharoitlari yaxshilanish bilan birga paxta dalalarida “talabalik davrini surib kelishlari”ga chek qo'yildi. Ta'lim olishlari uchun imkoniyatlar yetarlicha bor. Biroq bilimlari, ishga munosabatlari juda yengil. Kechagina tadbir uchun yozdirilgan diktantlarni tekshira turib, bir varoqni o'zida qip-qizarib, bo'yalib ketgan xatolarni ko'rib, ensangiz qotadi. Yana bular universitetning “eng oldi talabalari…” Internet tarbiyalayotgan yoshlar…
Oliy ta'limni davom ettirishda yana bir qaltis desam, qanchalik to'g'ri bilmadim, xatolik bordek, bu mening fikrim.
Qizlar oliygohlarga o'qishga kirishgach, sovchilari ko'payib ketishi, tabiiy. O'zbek xonadonlarida darrovgina, turmushga berib qo'yiladi. Tabiiyki, o'qishdan ko'ra, kelinlik mas'uliyati, birinchi o'ringa chiqadi. Homiladorlik davri, bir yil o'tar-o'tmas farzandlik bo'lgan talaba qiz uchun endi ta'lim haqiqatan oxirgi o'ringa o'tadi. Biroq ota-onalar vaqtdan yutish maqsadida — akademik ta'til olishga ko'nishmaydi. Sababi – o'zbekchilik, go'dagi borligini aytib, dars orasida ham tashqariga chiqib kelayotgan talabaga rahmi kelgan muallimlar, ko'p imtiyozlarni bervorishadi. Va bu imtiyozlar qonun tomonidan ham belgilab qo'yilgan.
Biroq yaratib berilgan bu imtiyozlar talaba qizning o'qib-o'rganishi uchun yordam beraoladimi? Fikrimcha, farzandli bo'lgan talabaga akademik ta'til berishni qat'iylashtirib qo'yish kerak. Farzandiga qarash, ovqatlantirish uchun ajratilgan vaqt mobaynida, o'qituvchi saboqni to'xtatib turolmaydi-ku?! Qolgan talabalar bilan davom ettiraveradi. Natijada darsga qaytib kirganda ham, go'dagining xarxashalaridan bo'shab, kirgan onaning qulog'iga ma'ruza kirishini siz tasavvur qila olasizmi?! Tuni bilan hech qursa, go'dak ikki marta uyg'onadi, tongdan boshlab, uy yumushlariga kirishib, so'ngra chala-chulpa nonushta qilib, yoki qilolmay yoniga bolasini ko'tarib turish uchun ko'makchi olib, o'qishga kelgan yosh ona darsda nima gapirilayotganini anglay olarmikin?!
Talaba qiz farzandli bo'lgach, o'qishdan akademik ta'til olishi majburiy qilib qo'yilsa, ham ona uchun, ham bola uchun foydadan xoli bo'lmasa kerak. Farzandiga qarab turish uchun berilayotgan imtiyozlar, uni bilim olishdan qolib ketishiga, so'ngra bu bo'shliq o'rnini o'qituvchiga pul berib, “semestrni yopishiga” yetarlicha asos bo'ladi-ku. Farzandni parvarish qilish o'rniga sarson qilayotgani bir bo'lsa, o'zini qancha mashg'ulotlarni o'zlashtirolmay qoldirib ketayotgani, jamiyatga katta zarar emasmi?! Agar biz e'tiborni, faqatgina diplom olishga (bilim bormi, yo'g'mi farqi yo'q bo'lsa) qaratsak, ishga kirishi uchun bilim, saviya emas, shu “bir parchagina qog'oz”ning roli va ahamiyati katta bo'laverar ekan, bu hol davom etaveradi. Charchagan talaba ona, tashqarida big'illab yig'layotgan bola hamda oliy ta'lim… Shu sabab ham farzandli bo'lgan talaba onaga akademik ta'til olishni qonunan majburiy qilib belgilasak, yutqazmaymiz, faqatgina yutamiz, xolos. Bir yil jarayonida go'dak oyoqqa turib olishi barobarida ona ham o'zini tiklab, oliy ta'limni davom ettirish uchun yetarli energiyani yig'ib oladi.
Axir, oliy ta'lim qanday qilib bo'lsa ham vaqt o'tkazib, quruqqina diplom uchun boradigan, amallab bitirib olsa bo'ladigan, ta'lim maskani bo'lib qolmasligi kerak-ku, shunday emasmi?!
Saida Ismoilova,
jurnalist