Olimpiadaga sayohat uchun borilmaydi

Dunyo miqyosida davlatning sport sohasidagi salohiyati vakillarining olimpiadada qo'lga kiritgan medallari soni va salmog'iga qarab belgilanadi. Shu bois davlat sportni rivojlantirish va olimpiyachilarni tayyorlash uchun mablag'ini ayamaydi. Olimpiada o'yinlarida qatnashgan har bir sportchi esa yurtini ulug'laydigan olimpiada medalini qo'lga kiritish uchun bor kuch-irodasini safarbar qiladi. Olimpiadalardagi murosasiz kurashlarda el-yurtimiz ishonchini oqlagan sportchilarimiz esa Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta'biri bilan aytganda: “Bunday azmu shijoatli, vatanparvar yoshlarimiz eng katta boyligimiz, millatimizning “oltin fondi”.

Parijga yo'l sarhisobdan boshlandi

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Tokio olimpiadasida ishtirok etgan sport delegatsiyasi vakillari bilan uchrashuvda so'zlagan nutqlarida dolzarb masalaga to'xtaldilar: “Mamlakatimiz sport delegatsiyasining Tokio olimpiadasidagi ishtirokini har tomonlama chuqur tahlil etib, yo'l qo'yilgan xato va kamchiliklarni sarhisob qilishimiz kerak”. Agar xato va kamchiliklarni o'zimiz hozirdan bartaraf etmasak, chekkadan birov kelib bartaraf qilmaydi, kelgusi Parij olimpiadasiga hozirdan ilmiy asos­langan rejalar tuzmasak birov uni taqdim etmaydi.

Sport sohasi vakillarimiz o'zlarining mas'uliyatli vazifasini to'laqonli his qilishyaptimi, sportchilarimiz olimpiada medallariga sazovor bo'lish uchun bor kuch-irodalarini safarbar etishyaptimi? Bu savollarga javob topish uchun yaqinda nihoyasiga yetgan Tokio olimpiadasi natijalarini sarhisob qilish lozim. Vakillarimiz bu olimpiadada 3 ta oltin va 2 ta bronza medaliga sazovor bo'lishdi(medallarimizni sanash uchun bitta qo'ldagi barmoqlar kifoya), O'zbekistonimiz umumjamoa hisobida dunyo miqyosida 32-o'rinni egalladi. Bu avvalgi 2016 yilda o'tkazilgan Rio olimpiadasidagi natijamizdan ham ancha past. Olimpiyachilarimiz Rioda 4 ta oltin, 2 ta kumush, 7 ta bronza medallarini qo'lga kiritib, O'zbekistonimizni umumjamoa hisobida 21-o'ringa ko'tarishgandi.

Mulohaza yuritishingiz uchun Tokio olimpia­dasi sovrindorlari haqida muxtasar ma'lumot keltirmoqchiman. Tokioda amerikalik suzuvchi Kaleb Dressel 5 ta oltin medalni qo'lga kiritdi. Avstraliyalik suzuvchi Emma Makkeon 4 ta oltin, 3 ta bronza, jami 7 medalga sazovor bo'ldi. Olimpiadada yangi zelandiyalik baydarkachi Liza Kerrington, yamaykalik yengil atletikachi (yugurishda) Eleyne Tompson-Xera, janubiy koreyalik mergan An San 3 ta oltin medal bilan taqdirlandi… Bu ma'lumotlarga nazar tashlaganingizdan keyin olimpiadadagi natijalarimiz haqida jiddiy mulohaza yuritmaslikning o'zi mumkin emas.

Endi olimpiadadagi ayrim ko'ngilsiz natijalarimizni ham eslasam. Velopoygada qatnashgan Murod Xolmuhammedov 64-o'rinni, sport gimnastikasi turida musobaqalashgan Rasuljon Abdurahimov 49-o'rinni, o'q otish sporti turida imkoniyatini sinagan Muxtasar Tohirova 33-o'rinni… band etdi. Bular qatnashchilar sonining ekvatoridan pastki o'rinlar. Badiiy gimnastika turida bahslashgan Yekaterina Fetisova 26 nafar qatnash­­chi orasida 24-o'rinni egalladi. Yakkakurash turlarida ayrim sportchilarimiz birinchi bosqichdayoq olimpiada bilan xayrlashdi. Kim bu sportchilar olimpiadaga medal olib, yurtimizni ulug'lash uchun borgandi deb ayta oladi?

Boraveramiz va quruq kelaveramiz

Ma'lumki, 1996 yilgi olimpiadadan boshlab yengil atletikachilarimiz katta tarkib bilan qatnashib kelayapti. Ular ilgaridagilarida bo'lgani kabi Tokio olimpiadasidan ham medalsiz qaytishdi. To'g'ri-da, ulardan hech kim “Olimpiadaga tayyorgarlik ko'rishingiz uchun davlatimiz sizga to'rt yil davomida qancha mablag' sarfladi, yaxshi shug'ullansin deb davlat stipendiyalari berdi, shug'ullantirgan murabbiylarga maosh to'ladi, yurtimiz va xorijdagi o'quv-mashg'ulot yig'inlariga, xalqaro musobaqalarda qatnashishingiz uchun mablag' ajratdi. Davlatning shuncha mablag'i havoga sovurildi, endi havoga sovurilgan mab­lag' uchun kim javob beradi?” deb so'ramagandan keyin olimpiadaga boraveradi va quruq kelaveradi-da.

Bosqon uloqtiruvchi Suxrob Xo'jayev To­kioga uchinchi bor olimpiadada qatnashish uchun bordi. Oldingi olimpiadalarda “tajribasini oshirgan” ekan, u Tokio olimpiadasida bosqonni 71,26 metrga uloqtirdi. Rio olimpiadasida bosqonni 70,11 metr uzoqlikka uloqtirganini hisobga olsak, natijasini 1,15 metrga yaxshiladi. Bu olimpiadada final bosqichida qatnashish me'yori 77,50 metr qilib belgilangandi. Agar Suxrob natijalarini shu tarzda yaxshilab borsa yana oltita olimpiadada qatnashsa yuqoridagi me'yorni bajarar ekan. Balandlikka sakrash musobaqasida qatnashgan Svetlana Radzivil to'rtinchi olimpiadada ham medal ololmadi.

Uzunlikka sakrash musobaqasida qatnashgan Darya Reznichenko 6,19 metr natijani qayd etdi. Bu sport turi tarixiga nazar tashladik. Uzunlikka sakrash bo'yicha jahon rekordi 1939 yilda 6,12 metr ekan. Bu – sportchimiz 82 yil ilgarigi natijani sal yaxshilaganini va yengil atletikamiz zamondan qancha orqada qolganini ko'rsatadi. Hozirgi kundagi uzunlikka sakrash bo'yicha jahon rekordi 7,52 metr, olimpiada rekordi esa 7,40 metr. Sportchilarimiz bu rekordlarni yangilashi uchun necha yil kerak bo'lishini yengil atletika federatsiyasi mutaxassislaridan so'rash kerak.

Yurtimizda iste'dodlar ko'p

Viloyatlarimizda paxta terayotgan qizlar oldiga borib, kim 6,19 metr uzunlikka sakrasa 100 million so'm yoki 10 ming dollar beriladi deb aytib ko'ring. Qancha qiz bu ishni bajarishga chog'lanishini sanayverasiz. Kimdir juda oshirib yubordingiz, deyapti. Biroq bundan 65 yil ilgari Sho'rchi tumanida g'o'za chopiq qilayotgan, paxta terayotgan qizlar orasida Ravilya Salimova ham bor edi. Sport jonkuyarlari uni basketbolga jalb etishdi. Natijada, Ravilya Salimova bas­ketbol bo'yicha 2 marta jahon chempioni, 4 bor xalqaro universiada g'olibi, 6 bor Yevropa chempioni bo'ldi. Shu bois siz dalada mehnat qilayotgan yoshlarga mensimay qaramang, aksincha va'da qilgan pulingizni bera olmay uyalib qolishingiz mumkin!

Mashhur filmdagi hikmatli so'zlar esga tushadi: “Yurtimizda iste'dodlar ko'p. Ularni topish va ko'tarish kerak”. Bu so'zlar haqligini bilish uchun Tokio olimpiadasi sovrindorlari tug'ilgan yurtlariga nazar tashlash kifoya. Bahodir Jalolov Sariosiyo tumanidan, Akbar Jo'rayev Bo'stonliq tumanidan, Davlat Bobonov Nurota tumanidan… Ha, yurtimizda iste'dodlar ko'p. Ularni topish va qiziqqan turiga jalb etish uchun birinchi navbatda sport federatsiyalari mutaxassislari jonbozlik ko'rsatishlari lozim. Prezidentimiz nutqlarida bu masala muhimligini yana bir bor ta'kidladilar: “Hududlarda iqtidorli sportchi yoshlarni aniqlash, tanlash va saralash (seleksiya) hamda O'zbekiston chempionatlarini tashkil etish ishlarini to'liq raqamlashtirish zarur”.

O'zim chorak asr ilgari Forish tumanida maktab o'quvchilari o'rtasida ikki bor o'tkazilgan xalq o'yinlari olimpiadasini yoritish uchun borganman (taassuflar bo'lsinki, shunday yaxshi musobaqa hozirgi kunda o'tkazilmayapti). Barcha viloyatlarimizdan kelgan maktab o'quvchilarining, ayniqsa, qizlarning musobaqalar paytidagi chaqqonligi, kiyikday yugurishi va sakrashi meni hayron qoldirgan. Qizg'in kurashlar ostida o'tgan musobaqalarda forishlik o'quvchi qiz xalq o'yinlari olimpiadasining 9 karra chempioni bo'lgandi. Biz esa yetti yozgi olimpiadadan buyon ayol sportchimiz olimpiada medali olishini ilhaqlik bilan kutayapmiz. Agar o'shanda sport federatsiyalarimiz mutaxassislari o'z davrining Ravilya Salimovasi bo'lgan forishlik qizga e'tiborlarini qaratishganda, shug'ullantirishganida u bizga allaqachon olimpiada medalini taqdim etardi. Shukrki, Tokio olimpiadasi sportimizda Zaynab Dayibekova, Kumushxon Fayzullayeva kabi mahoratli yosh qizlarimiz voyaga yetayotganini ko'rsatdi. Ishonchimiz komil, shu qizlarimiz ayol sportchilarimizdan kutayotgan olimpiada medalini Parijda taqdim etishib, orzumizni ushaltirishadi.

Olimpiada medalingiz bormi, ishlayapsiz…

Bejiz davlatning dunyo miqyosidagi sport sohasidagi salohiyati olimpiadada qo'lga kiritilgan medallar soni va salmog'iga qarab belgilanadi, deb yozmadik. Shunday ekan, sport federatsiyalari faoliyati vakillarining olimpiadada qo'lga kiritgan medallariga qarab baholanadi. Qaysi sport federatsiyasida olimpiada medali bo'lsa, bu federatsiya ishlayapti. Qaysi federatsiyada olimpiada medali yo'q bo'lsa, bu federatsiya ishlamayapti, xizmatchilari maosh olishyapti, xolos. Afsuski, medalni gapirmay turaylik, olimpiadaga o'z vakillarini yubora olmayotgan, bu haqda o'ylamayotgan sport federatsiyalarimiz ham bor.

Prezidentimiz yuqorida eslangan nutqlarida bu og'riqli muammoga ham e'tiborimizni qaratdilar: “Shu o'rinda Olimpiya o'yinlarida jamoaviy sport turlari bo'yicha sezilarli natijaga erisha olmaganimizni ochiq tan olishimiz kerak. Bu hol mutasaddi rahbarlarni jiddiy o'ylantirishi zarur. Agar kimdir, bundan keyin ham oldingi Olimpiya o'yinlarida bo'lgani kabi faqat yakkakurash sport turlari hisobidan yutuqlarga erishamiz deb o'ylasa, adashadi. Bilib qo'yinglar, bu – mutlaqo noto'g'ri yondashuv”.

Holbuki, jamoaviy sport turlari bo'yicha ham olimpiadalarda muvaffaqiyatlarimiz bo'lgan. Futbolchimiz Vladimir Fyodorov olimpiada bronza medali sovrindori, voleybolchilarimizdan Vera Duyunova 2 bor, Lyudmila Pavlova bir marta Olimpiya chempioni, suv polosi bo'yicha Erkin Shagayev olimpiada g'olibi bo'lgan… Demak, bu sport turlari bizga begona emas. Faqat bu sport turlari federatsiyalarida faoliyat ko'rsatayotganlar orasida shu sport turlariga “begona” odamlar bor bo'lsa kerak degan xayol keladi.

Futbol — eng ommaviy sport turi. Yaqinda futbol milliy terma jamoamiz jahon chempionati saralash musobaqasining ikkinchi bosqichidayoq yurishini to'xtatdi. Endi o'sha tarkibdagi futbol assotsiatsiyasi xodimlari olimpiada saralash musobaqasiga olimpiya terma jamoamizni tayyorlashadi. Natija xalqimiz, futbol muxlislari kutganday ijobiy bo'ladimi? Bu savolga sport mutasaddilarimiz hozirdan javob izlashlari va ijobiy natija bo'lishi uchun chora-tadbirlar ko'rishlari zarur emasmi?

Voleybol federatsiyasidagilar nega olim­piadaga bora olmayotganiga dalillar keltirishini bilganim uchun ularga oddiy savol bermoqchiman: “O'ttiz yil ilgari Eron voleyboli bizdan orqada edi. Nega hozirgi kunda Eron voleyboli bizdan juda oldinga o'tib ketdi?” Javob ham oddiy: “Eron voleybol federatsiyasi ishlayapti”.

Erkin Shagayev suv polosi bo'yicha Olimpiya chempioni bo'lganda respublikamizda barmoq bilan sanarli basseynlar bor edi. Mustaqillik yillarida yurtimizda basseynlar barpo etishga jiddiy e'tibor berilyapti, hatto ayrim umumta'lim maktablarimizda ham ajoyib basseynlar qurilgan. Aytmoqchimizki, bu sport turida ishlayman degan mutaxassislarga sharoitlar yetarli darajada yaratilgan.

Marra belgilandi

Prezidentimiz nutqlarida 2024 yilda o'tkaziladigan olimpiadada erishilishi lozim bo'lgan marrani belgilab berdilar: “Parijda bo'lib o'tadigan navbatdagi yozgi olimpiadaga 100 dan ortiq litsenziyani qo'lga kiritish va medallar bo'yicha yetakchi 15 ta mamlakat qatoridan joy olish uchun hamma imkoniyatlarimiz bor”. Agar Tokio olimpiadasida 15-o'rinni egallagan Vengriya terma jamoasi 6 ta oltin, 7 ta kumush, 7 ta bronza medaliga sazovor bo'lganini hisobga olsak, Parijga boradigan vakillarimiz 20 tadan ko'proq medalni qo'lga kiritishlari, ulardan kamida 7 tasi oltin medal bo'lishi kerak. Bu Tokio olimpiadasida qo'lga kiritgan medallarimizdan to'rt baravar ko'proq deganidir.

Turgan gapki, bu vazifani eshitgan sport sohasi vakillari Prezidentimiz sport sohasiga sarflanayotgan davlat mablag'larini oqlashimiz uchun imkoniyat berdilar deya xursand bo'lishayapti. Ha, sport sohasiga sarflanayotgan mab­lag'larni oqlash – olimpiada medallari bilan qaytarish vaqti keldi. Hozir mumkin emasday ko'ringan bu vazifani Parij olimpiadasida bajarish uchun Prezidentimiz nutqlaridagi qu­yidagi so'zlariga amal qilishimiz shart: “Sport yo'nalishidagi vazifalarni amalga oshirish uchun birinchi navbatda davlat boshqaruvini yanada takomillashtirish talab etiladi”. Ya'ni, davlatning sportni rivojlantirish uchun yo'naltirgan mablag'ini tiyin-tiyinigacha hisobini yuritish, har bir berilgan pul uchun sport federatsiyalaridan natija – medal talab qilish kundalik vazifaga aylanishi kerak. Yuqorida qayd etganimizday, sport federatsiyalari faoliyati qo'lga kiritgan olimpiada medallariga qarab baholanadi.

Sportchidan yaxshi rahbar chiqadimi?

Albatta, sohaning rivoji rahbarning bilimi, tajribasi va shu sohani ich-ichidan bilishiga bog'liq. Shu sababli maktabda anatomiya fanini o'qigani uchun hali hech kim sog'liqni saqlash vaziri etib tayinlanmagan. Lekin maktabda jismoniy tarbiya darsida qatnashganlarni chorak asrdan beri sport sohasiga rahbar etib tayinlash odat tusiga kirdi. Tarmoq mutasaddisi yonimda shunday rahbarga savol bergandi: “Bir necha oy ishlading, sportda uncha-muncha narsani tushunib qolgandirsan?” Bu suhbatdan keyin rahbar uyalganidan ishdan bo'shab ketgandir deb o'ylayotgandirsiz. Yo'q, u qaysar chiqib qoldi, sportni tushunmasa ham ishdan bo'shatgunlaricha, sport sohasiga “rahbarlik” qildi.

Allaqachon sport sohasi rahbarlarini tayyorlash tizimini yaratish vaqti kelib bo'lgan. Bu ishni bilimli sportchilar tayyorlashdan boshlash kerak. Hozirgi kunda sportga ixtisoslashgan o'quv dargohlarida o'quvchining sport natijalariga ko'proq e'tibor qaratiladi. Yoki siz sport natijalari yaxshi bo'lgan, lekin fanlarni o'zlashtirmagani uchun sport maktabidan chetlatilgan o'quvchilarni bilasizmi? Aksincha, sport natijalari yaxshi bo'lsa, bunday o'quvchilarga umumta'lim maktabida ham, sport maktabida ham fanlardagi baholari qo'yib beriladi. Shunday o'quvchi-sportchilardan biri jahon chempioni ham bo'lgandi. Sportdan ketgach, rahbarlar jahon chempioni bo'lgani uchun u joydan, keyin boshqa joydan ish berishdi. U hech joyda yolchitib ishlamadi, qo'nim top­madi. Negaki, unda kundalik hayotda kerak bo'ladigan bilim yo'q edi, odamlar bilan muomala qilish madaniyati yo'q edi.

Sportga ixtisoslashgan o'quv dargohlarida ham o'quvchilarning fanlarni o'zlashtirishini qattiq nazorat qilish zarur. Taniqli futbolchi va murabbiyimiz Mirjalol Qosimovga bolaligida otasi Qo'shoq aka shart qo'ygan: “Maktabda yaxshi o'qimasang, futbol mashg'ulotlariga bormaysan. Yaxshi o'qimagan boladan yaxshi futbolchi chiqmaydi”. Mirjalol maktabda yaxshi o'qidi, futbol mashg'ulotlarida astoydil shug'ullanib yaxshi futbolchi bo'ldi. Bilimi puxta ekan ikkita oliy ta'lim muassasasida tahsil oldi. Hozirgi kunda yaxshi murabbiylarimizdan biri. Biz sport maktablarida o'quvchilarga yaxshi o'qimagan boladan yaxshi sportchi chiqmasligini uqtirib turishimiz lozim. Yaxshi o'qimasa, biz yuqorida yozgan jahon chempioniday sportdan ketgach, hayotda qiynalib qoladi.

O'zbekiston Davlat jismoniy tarbiya va sport universitetiga qabul qilishda sport natijalari bilan bir qatorda fanlardan yuqori ball to'plashi me'yor qilib olinishi zarur. Universitetda o'qish davrida Olimpiya chempioni bo'lib kelsa ham fanlarni o'zlashtirishini qattiq talab qilishimiz lozim. Axir, u o'qishni bitirgach, biz bilan birga ishlaydi, shu zaminda birga yashaydi. Agar bilimi puxta, mehnatsevar va intiluvchan bo'lsa sport sohasini boshqaradi. Buning hech ajablanadigan joyi yo'q. Dunyoga qarang, sobiq sportchi davlat prezidenti, shahar gubernatori, sport vaziri, Xalqaro Olimpiya qo'mitasi(XOQ) prezidenti… Biz ham sportchi va sport rahbari tayyorlash tizimini zamonaviy darajaga shunday ko'taraylikki, sobiq sportchilarimizdan taniqli davlat arboblari yetishib chiqsin.

Yollanma sportchilar va doping

Prezidentimiz nutqlarida bir narsani – yollanma sportchilar olib kelishni keskin tanqid qildilar: “Katta xarajatlar evaziga xorijdan sportchilarni (legioner) olib kelish taj­ribasi unchalik ham o'zini oqlamayotganini ochiq aytishimiz kerak. Bunday amaliyotdan voz kechib, mahalliy sportchilarimizni tarbiyalashga jiddiy e'tibor qaratadigan payt keldi”. Biz Prezidentimiz tanqid qilgan amaliyotning jabrini ham tortdik, jahon sport ahli oldida uyatga ham qoldik. Gap yuzi qaro bo'lgan ikki xorijlik sportchi haqida ketmoqda. Ular ikkita olimpiadada yurtimiz nomidan qatnashib 2 ta oltin,bitta kumush, bitta bronza medali olishdi. XOQ olimpiyachilardan olingan namunalarni 5-6 yil ichida qayta tahlildan o'tkazadi. Bu ikki sportchi topshirgan namunalarda taqiqlangan modda – doping borligi aniqlandi va XOQ ular olgan medallarni bekor qildi. Yollanma sportchilar keldi, natija ko'rsatishga yordam beradigan dopingni qabul qildi, olimpiada medallarini qo'lga kiritdi, davlatimiz tomonidan medallar uchun belgilangan katta mukofot pullarini, mashina va sovg'a-salomlarni oldi va yurtimizdan chiqib ketdi.

Afsuski, doping sportimizga kirib bo'ldi. London olimpiadasida og'ir atletikachimiz Ruslan Nuriddinov 4-o'rinni olgandi. XOQ tahlilida sovrindor og'ir atletikachi namunasida doping borligi aniqlangan. Ular bronza medali berishdan oldin Nuriddinov namunasini ham tahlildan o'tkazdi, uning namunasida ham doping topildi. Natijada Nuriddinov tayyor bronza medalidan quruq qoldi va ikki yilga diskvalifikatsiya qilindi. Doping tufayli bokschi Bektemir Meliqo'ziyev, sambochi Dilshod Choriyev to'rt yilga diskvalifikatsiya qilinganini yozish bilan cheklanmoqchiman. Bu ro'yxatni davom ettirish mumkin. Shuning uchun Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Milliy antidoping agentligi faoliyatini yanada kengaytirish va huquqlarini oshirish kerakka o'xshaydi. Yurtimiz sportidan dopingni ildiz-pildizi bilan yo'qotmas ekanmiz, bu illat sohada amalga oshirgan yaxshi ishlarimizni birzumda chippakka chiqarishi mumkin.

Buyuk ajdodlarga munosib avlod

Oldinda Parij olimpiadasi. Bu olimpiadada sportchilarimiz 20 tadan ko'proq medalni qo'lga kiritishlari, ulardan kamida 7 tasi oltin medal bo'lishi kerak. Bu ulug'vor vazifani bajarishga Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ishonch bildirganlariday: “Tomirlarida Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur, Pahlavon Mahmud, Zahiriddin Bobur kabi buyuk ajdodlarimizning kuch-g'ayrati jo'sh urib turgan, ularga har tomonlama munosib bo'lgan avlodgina bunday ulkan ishlarga qodir bo'ladi”.

Asror MO'MIN,

O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist