«Bosmachi» bobom xotirasi
Enamning birinchi nevarasi bo'lganim sabab, u kishi menga boshlaridan o'tgan kunlarni, ko'rgan – boqqanlarini kechayu kunduz hikoya qilib charchamas edilar.
— Otamiz “bosmachi” o'tgan ekanlar. Akam to'rt yoshligida, men bir yoshligimda Zominning “Boyterak” qishlog'ida u kishi qizillar tomonidan otib o'ldirilib, onamiz 30 yoshlar atrofida beva qolgan, — ko'zda yosh bilan hikoyalarini boshlar edilar Marziya enam. — Onam ham, akam ham bosmachining ayoli, bosmachining o'g'li deya hukumat tomonidan ko'p sitamlar ko'rgan ekan. Onaginam yaqinlarining azalarida, esga tushganda otamizni yodlab shunday yig'lardilar:
Qancha el og'alari
O'rislarga sotildi.
Kakuldorni so'rasang,
Boyterakda otildi.
Mening baxtim baxt edi,
Xonlar qurgan taxt edi.
Pahlavonim bek edi,
Tilagani erk edi.
Otam qurgan Oqsaroy
Oqsaroyda na qilay,
Otam menga na qilsin
Mening o'zim betolay.
Oqsaroyga bitganday
Yuragimda naqshim bor.
Gazanda bosqinchida
To o'lguncha qasdim bor.
Oqsaroyda chinorlar
Shivirlaydi barglari.
Ado qilar yoronlar,
Shahidimning dardlari.
Bu marsiyani men ikki marta eshitganda yodlab olgan edim. Enamni savollarga ko'mib tashlardim: Ena otangiz nega “bosmachi” bo'lgan? “Qizil”lardan bo'lganda qahramon bo'lardi!
— Otam yurtimizga begonalarni kirgizmaymiz, o'zgalarga qaram bo'lmaymiz, — deb kurashgan! Otlari Tojiqul bo'lgan. Bosmachilarga alohida otlar qo'yilgan shekilli, otamni “Kakuldor” deb atashgan. Zominga borib, eskilardan surishtirsang, otamning qo'rqmas, botirliklarini hali-hali aytib berishadi!
— Oqsaroy qaerda? Onangiz marsiyasida uni takror-takror tilga olgan.
— Samarqanddan nariroqda, — Amir Temur qurgan baland minora ekan. O'z davrida dunyodagi eng baland minora bo'lgan. Yo otam, u yoqlarga onamizni olib borgan, yo ta'rifini aytib bergan. Onamiz o'z yig'isida doim Oqsaroyni qo'shib aytgan. Essizginaya, “Oqsaroyni ko'rganmisiz” — deb so'ramagan ekanman.
Oradan salkam bir asr o'tib, Oqsaroyga borish, uning betakror go'zalliklarini ko'rish menga — “bosmachi” bobomning evarasiga nasib etdi!
Yorab! Mening g'amdiyda Yanglishoy enaginam — Oqsaroyni ko'rgan ekan! Bo'lmasa uning mahobatini bunday tarzda kuylay olmas edi! Oqsaroyga o'yilgan naqshlar, betakrorligini, sira o'chmasligini yuragidagi dardlariga o'xshata olmas edi! Oqsaroydagi necha ming yillik teraklar barglari tovushini eshitmaganda edi, dardlarini uning shivirlariga uyqash bilmas edi!
Har gal Zomin tog'lariga dam olishga borsak, purviqor tog'lar orasidan bir guruh otliqlari bilan “bosmachi” otamiz chiqib kelayotganday tuyuladi. “Boyterak” qishlog'idan Yanglish enamizning dardli marsiyasi elas-elas eshitilib, ko'nglimni buzadi.
Erk deya shahid ketgan “Kakuldor” otamiz, uning jasurligini madh qilib o'tgan enaginamizning mardona qiyofalari ko'z o'ngimdan sira ketmaydi.
Aslida bosmachilar kim bo'lgan? O'z tuprog'ini himoya qilib o'z yurti, xalqi uchun kurashganlarmi yo o'zga yurtlardan qurol o'qtalib o'z siyosatini o'tkazmoq niyatida yurtimizni bosib olgan yovlarmi, bularning qay biri aslida “bosmachi” deb atalmog'i kerak edi? Buni qarangki, makkor yog'iylar yurt himoyasi uchun kurashgan ota-bobolarimizni o'zimizga “bosmachi” deb singdirishgan edi. Bugun bu haqiqatni ochiq aytmasak insofdan bo'lmas.
Dilorom ISMADIYoROVA,
O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi
Sirdaryo viloyat bo'limi mutaxassisi