Turkiy dunyo: Daryolar tutashganda…

Global munosabatlarda turkiy mamlakatlarning o'rni tobora oshib bormoqda. Bu borada 2009 yil 3 oktyabrda ta'sis etilgan Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashi muhim o'rin tutadi. Mazkur tuzilma faoliyatida O'zbekiston, Turkiya, Qozog'iston, Qirg'iziston va Ozarbayjon a'zo, Vengriya esa kuzatuvchi maqomida ishtirok etib kelmoqda.

Poyoniga yetayotgan 2021 yil mazkur xalqaro birlashma tarixida yangi sahifa ochdi. Xususan, 12 noyabr kuni Istanbulda bo'lib o'tgan VIII sammitda Turkiy kengash nomi Turkiy davlatlar tashkiloti (TDT) deb o'zgartirildi. Bu esa xalqaro munosabatlar tizimida to'laqonli yangi tashkilot paydo bo'lganidan dalolat beradi.

Ta'bir joiz bo'lsa, daryo­­­lar bir­­lashib azim dengizga aylanmoqda.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ham Istanbul sammitida ishtirok etib, hamkorlikning ulkan salohiyatini ro'yobga chiqarishga qaratilgan muhim takliflarni o'rtaga tashladi. Davlatimiz rahbari, jumladan, Turkiy davlatlar savdo hamkorligi tadqiqot markazi, Injiniring va texnologiyalar markazlari tashkil etish, “TDTning transport sohasidagi o'zaro bog'liqlik dasturi”ni ishlab chiqish, “Turkiy dunyo turizmi” va “Tabarruk ziyo­rat” loyihalarini amalga oshirish kabi tashabbuslarni ilgari surdi.

Sammit yakunida o'ndan ortiq hujjat, jumladan, “Turkiy dunyo nigohi – 2040” imzolandi. Xo'sh, mazkur strategik hujjat o'zaro robitalarni kuchaytirishda qay darajada ahamiyatli? Qariyb 4,5 million kvadrat kilometr maydonni egallagan, 160 milliondan ziyod nufuzga ega, yalpi milliy mahsuloti 1,5 trillion AQSh dollarini tashkil etayotgan TDT xalqaro muammolarni hal etishda qanday yechimlar taklif eta oladi? Tashkilot a'zolari – Turkiya hamda Qozog'istonning yurtimizdagi elchilariga ushbu savollar bilan murojaat qildik.

Olgan BEKAR, Turkiyaning O'zbekistondagi favqulodda va muxtor elchisi:

– Turk dunyosining kelgusi 20 yillik istiqboli aks etgan “Turkiy dunyo nigohi – 2040” konsepsiyasi tashkilotga a'zo hamda kuzatuvchi mamlakatlar o'rtasida turli sohalardagi hamkorlikni rivojlantirish borasida zarur chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi. Bu jihatdan uni yo'l xaritasi deb atash mumkin. Ushbu dasturilamal hujjatni qabul qilish g'oyasi Qozog'is­tonning Birinchi Prezidenti Nursulton Nazarboyev tomonidan ilgari surilgan edi.

Siyosat va xavfsizlik, iqtisodiyot va sektorlararo hamkorlik, xalqaro hamda uchinchi tomonlar bilan aloqalar kabi to'rt asosiy yo'nalishga tayangan ushbu hujjat a'zo davlatlarning milliy va jamoaviy jabhada kuchli bo'lishini ta'minlovchi strategik yondashuvlarni qamrab olgani bilan ahamiyatlidir.

“Turkiy dunyo nigohi – 2040” siyosat jabhasida mushtarak manfaatlar doirasiga kiruvchi xalqaro va mintaqaviy masalalar bo'yicha muntazam maslahatlashuvlarni yo'lga qo'yishga xizmat qiladi. Iqtisodiy sohada a'zo mamlakatlar o'rtasida tijoriy munosabatlarni kengaytirish, savdo hajmini oshirish, a'zo o'lkalarni Sharq va G'arb – Shimol va Janub savdo yo'llarini bog'lovchi kuchli iqtisodiy guruhga aylantirish, shuningdek, raqamli robitalarni joriy etish kabi maqsadlar ko'zlangan. Madaniyat jabhasida esa turk dunyosi madaniy merosining yaxlit ro'yxatini shakllantirish hamda ularni muhofaza etish, xalqlarimizni yanada yaqinlashtirish uchun har yili hamkorlikda film, musiqa festivallari va tadbirlarni tashkil etish asosiy maqsadlar sifatida belgilangan.

TDTning xalqaro munosabatlarda ishonchli ishtirokchi sifatidagi o'rni va ta'sirini kuchaytirish ham muhim vazifa sanaladi. Bu maqsadda uchinchi mamlakatlar, xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar bilan hamkorlikni kuchaytirish maqsad qilingan. Strategik hujjatda bu borada BMT va uning tuzilmalari, Islom hamkorlik tashkiloti, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik tashkiloti, Osiyoda hamkorlik va ishonch choralari bo'yicha kengash bilan munosabatlarni mustahkamlash, shuningdek, Yevropa Ittifoqi, Qora dengiz iqtisodiy hamkorligi tashkiloti, Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti va Vishegrad guruhi singari mintaqaviy tuzilmalari bilan robitalarni yo'lga qo'yish belgilangan.

Muxtasar aytganda, jahon ayvonida shiddatli o'zgarishlar ro'y berayotgan bir pallada beqaror xalqaro muhitda bo'y ko'rsatayotgan muammolarni hal etish uchun strategik hujjat suv bilan havodek zarur edi. Xalqlarimizning til, madaniyat va mushtarak tarixidan ma'naviy kuch olgan TDT ta'sis etilgan ilk kezlardanoq a'zolar o'rtasida robitalarni bosqichma-bosqich takomillashtirish uchun mus­tahkam poydevor qo'yilgan edi. Sobiq Turkiy kengash hayotga tatbiq etgan maqsad-g'oyalar esa endilikda Turkiy davlatlar tashkiloti deya yangi nom bilan atalgan tuzilma faoliyatida to'liq aks etmoqda. “Turkiy dunyo nigohi – 2040” ushbu yo'nalishlarga hayotbaxsh kuch bag'ishlovchi dasturdir.

Nazarimda, TDT mavqe-maqomining oshishi a'zo mamlakatlar o'rnini mus­tahkamlab, ularning farovonligini ta'minlabgina qolmay, turkiy dunyoning boshqa mintaqalardagi rolini kuchaytirishga, ayni chog'da, umuminsoniy ezgu maqsadlar ro'yobiga xizmat qiladi.

Darxon SATIBALDI, Qozog'is­tonning O'zbekistondagi favqulodda va muxtor elchisi:

– Turkiy tilli davlatlar bilan munosabatlarni chuqurlashtirish hamisha Qozog'iston Respublikasi tashqi siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lib qoladi. Bu borada Qozog'iston Respublikasi Birinchi Prezidenti – Elboshi Nursulton Nazarboyevning ham xizmati katta. Turkiy kengashning joriy yil noyabr oyida Turkiyada o'tkazilgan VIII sammitida Qozog'iston Respublikasi Prezidenti Qosim-Jo'mart Toqayev hozirgi murakkab davrda mushkulotlarni yengish, barqaror taraqqiyot yo'lida bir yoqadan bosh chiqarib harakat qilish, yangi texnologiyalarni ishlab chiqarish bo'­yicha yaqindan hamkorlik qilish muhim vazifa ekanini ta'kidladi. Davlatimiz rahbari zamonaviy muammolarni hal etishda turkiy mamlakatlar hamkorlik qilishi mumkin bo'lgan ustuvor yo'nalishlarni sanab o'tdi.

Birinchidan, qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan keng foydalanish. Bu esa istiqbolda uglerod betarafligiga yo'l ochadi.

Ikkinchidan, vodorod energetikasini rivojlantirish. Bu borada TDT mamlakatlarining yetakchi ilmiy muassasalari sa'y-harakatlarini uyg'unlashtiruvchi xalqaro konsorsium tuzish taklifi ilgari surildi.

Uchinchidan, global isish, suv va oziq-ovqat xavfsizligi, transchegaraviy suv manbalaridan samarali va odilona foydalanish bo'yicha birgalikda qarorlar ishlab chiqish. Qozog'is­ton tomoni hamkorlikda gidroinshootlar qurishga tayyorligini bildirdi.

To'rtinchidan, “yashil” texnologiyalar va loyihalarni amalga tatbiq etish uchun “yashil” kapital bozorini rivojlantirish. Davlatimiz rahbari “Ostona” xalqaro moliya markazi hamda Qozog'iston fond birjasining boy tajribasi va keng imkoniyatlarini hisobga olib, turkiy mamlakatlarning “yashil” obligatsiyalarini mazkur tuzilmalar platformalariga joylashtirishni taklif qildi.

Beshinchidan, shahar aholisi soni oshib borayotganini inobatga olgan holda xizmat sifatini oshirish. Bu borada turkiy mamlakatlarning IT kompaniyalari o'rtasida “aqlli shahar” loyihalari doirasida hamkorlikni kuchaytirish lozimligi ta'kidlandi.

Qardosh O'zbekistonning TDTga a'zo bo'lishi tuzilmaning nufuzini oshirganini mamnuniyat ila qayd etishni istardim. Bu esa turkiy tamaddun hamda savdo-investitsiya aloqalarini rivojlantirishda yangi istiqbol eshiklarini ochadi, bojxona va tranzit jarayonlari, shuningdek, bank-moliya operatsiyalarini soddalashtirishga xizmat qiladi.

Biz O'zbekistonning uzoq davom etayotgan pandemiya tufayli yuzaga kelgan muammolarni hal etish, iqtisodiyotni qayta tiklash va madaniy-gumanitar aloqalarni jonlantirish borasidagi tashabbuslarini qo'llab-quvvatlaymiz. Ta'kidlash joizki, 2022 yilda TDTning ilk sammitiga aynan O'zbekiston mezbonlik qiladi. Ushbu anjuman turkiy dunyo o'lkalari robitalarini yanada mustahkamlashiga ishonchim komil.

Sobirjon SALIM yozib oldi.