Qosh qo'yaman deb… yoki tanqid madaniyati
Gapni oddiy aksiomadan boshlay qolay: tanqid – kelajak mevasi. Yurtimizda esayotgan erkinlik shabadalaridan biz, jurnalistlar ham o'pkamizni to'ldirib nafas olayotgan bir paytda tanqidiy material tayyorlash jarayonlari haqida fikrlashish payti keldi deb o'ylayman.
Muxbirlik faoliyatini tuman gazetasida boshlagan kezlarimda bir shikoyat xati bo'yicha “Lo'ttibozning dimog'i” degan felyeton yozgan edim. Sarlavhadan ko'rinib turibdiki, gazetxon hozir bomba samarasini beradigan, katta fosh qiluvchi ahamiyatga molik bir maqola o'qishi kerak. Boshlanishini qarang: “Uzoq Bekmirzayev kim? O'g'ri, muttaham!”.
Gap qishloq sotuvchisining 50 kilogrammlik unning har qopini 13 so'm 20 tiyin o'rniga 15 so'mdan sotayotgani, 12 tiyin turadigan shisha idish (tara)ni 6 tiyindan olayotgani haqida ketardi. Bu holatga yo'l qo'ygan sotuvchiga “o'g'ri”, “muttaham”dan tashqari “lo'ttiboz”, “noinsof”, “nafs bandasi” kabi etiketlar ham qatorlashtirib yopishtirilgan edi.
Tanqidiy materialga tuman matlubot jamiyatidan javob keldi: “Felyeton matlubot jamiyatining tumandagi barcha sotuvchilari ishtirok etgan kengaytirilgan yig'ilishida (aytib qo'yay, yig'ilish o'tgani dargumon – M.P.) muhokama qilinib, sovet savdo qoidalarini qo'pol ravishda buzgan sotuvchi Uzoq Bekmirzayev ishdan olib tashlandi” — deyilgandi unda. Biz javob xatini to'lig'icha gazetada e'lon qildik. Men bo'lsam, birinchi felyetonim chiqqanidan terimga sig'mas darajada xursand, o'zimni go'yo hamkasblarim, jamoatchilik nazarida bir pog'ona yuqorilaganday sezardim.
Bir kuni o'sha qishloq oqsoqoli Toshboy aka aytib qoldi:
— Yozganingizni hammasi to'g'ri, uka. Lekin qishlog'imizda talay vaqt sotuvchi topilmagandan, obro'li, halol inson deb, Uzoq akani duppa-durust o'qituvchilik kasbini tashlab, do'konga o'tishga zo'rg'a ko'ndirgandik. Unga oson emas. Ulov yetishmasligidan mashina kira qilib, 60-70 chaqirim masofadan un olib keladi. Yukni ortish, tushirish xarajatlarini ham kissasidan to'laydi. Bazadagi haromxo'rlarni aytmaysizmi! Hamma narsaning “usti”ni so'raydi. Hatto darvoza qo'riqlab turgan qorovulgacha “haq” talab qiladi. Bularning hammasi xarajat. Shuning uchun ham bitta bizning qishloqda emas, qaerga bormang, un mahsulotlari aslidan yuqori narxda sotiladi. Buni RayPO rahbarlari ham, tekshiruvchi organlar ham yaxshi biladi. Yaxshi biladi emas, ko'plar shundan foydalanib, nafsini qondiradi. Qaniydi, bir mard chiqib, mana shularni ham yozsa! Bazadagi uchar omborchilarga jurnalist tugul undan kattasining ham tishi o'tmaydi. Negaki, ular deyarli barcha kattalarning “og'zini moylab”, tilini qisiq qilib ulgurgan…
Shu tobda yozgan materialimdan ming pushaymon bo'lgandim. Bir kuni maktabga borib, o'qituvchilik kasbiga qaytgan Uzoq akadan felyeton uchun uzr so'radim. U qo'lini siltab: “Qo'yavering, esimdan ham chiqib ketdi”, — dedi kulib. Bu voqeani eslab, nima demoqchiman? Maqola, ayniqsa, tanqidiy maqola yozganda har bir so'z vaznini taroziga qo'yib, faktlarni qayta-qayta tekshirib, ularga haqiqat, adolat, beg'arazlik, xolislik nuqtai nazaridan baho berish lozim.
Munavvar PARDAYEV,
Guliston davlat universiteti
“Universitet ovozi” gazetasi
bosh muharriri