Jahonni qamrayotgan “Oltin qalam”

Insoniyat tafakkurining rivojlanishida oddiy qalamning beminnat xizmati beqiyos. Olamshumul g'oyalar ham, muhim tarixiy voqea-hodisalar ham, buyuk allomalarning asarlari ham dastlab qalam orqali qog'ozga muhrlangan va shu yo'l bilan avloddan-avlodga yetkazilgan. O'zbekiston Qahramoni, sevimli shoirimiz Abdulla Oripov “O'zbekiston” qasidasida “Temur tig'i yetmagan joyni qalam bilan oldi Alisher” deya bitib, qalamga alohida urg'u bergani bejiz emas, nazarimizda.

Bugungi kunda ommaviy axborot vositalari xodimlari o'rtasida o'tkaziladigan tanlovlar dunyo miqyosida, mamlakatimizda ham ko'p bo'lishiga qaramasdan, “Oltin qalam” Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlovning nufuzi baland,   nafaqat mahalliy, balki xorijlik jurnalistlar ham “Oltin qalam”ga intilmoqda desak, aslo mubolag'a bo'lmaydi.

Albatta, buni so'nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko'lamli yangilanishlar, islohotlar, inson qadrini ulug'lashga qaratilgan sa'y­-harakatlar jarayonida tabiiy holat sifatida qabul qilamiz. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning ochiq va pragmatik tashqi siyosati tufayli nafaqat qo'shni davlatlar, balki uzoq va yaqindagi xorijiy mamlakatlar bilan aloqalar mus­tahkamlanib bormoqda. Bu, o'z navbatida, xorijlik jurnalistlarning Yangi O'zbekistonga qiziqishini sezilarli darajada oshirmoqda.

Har yili 3 mayda Jahon matbuoti erkinligi kunini dunyo bo'ylab keng nishonlashdan bosh maqsad axborot erkinligi tamoyillarini ilgari surish, barcha mintaqalarda axborot olish va tarqatish erkinligi holatiga baho berish, sayyoramizda ro'y berayotgan voqea-hodisalarni xolis va haqqoniy yoritib, inson huquq va manfaatlarini ta'minlashga munosib hissa qo'shib kelayotgan behalovat kasb egalari — jurnalistlarni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan.

Bu muhim sananing tarixiga nazar tashlasak, 1991 yil 3 may kuni Afrika mamlakatlari mustaqil matbuoti vakillari Namibiyaning Vindxuk shahrida deklaratsiya qabul qilib, jahondagi barcha mamlakatlar hukumatlarini matbuot erkinligi va uning demokratik xususiyatini ta'minlashga da'vat etgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi qaroriga ko'ra, 1993 yildan boshlab har yili 3 may — Jahon matbuoti erkinligi kuni sifatida nishonlanib kelinmoqda. YuNESKO tomonidan ta'sis etilgan 1986 yili xizmat vazifasini bajarayotganda halok bo'lgan kolumbiyalik jurnalist Gilyermo Kano nomidagi mukofot shu kuni fidoyi jurnalistlarga matbuot erkinligiga qo'shgan hissasi uchun topshiriladi.

O'zbekistonda ham bu sana keng nishonlanadi. 2006 yili O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi Jahon matbuoti erkinligi kuni munosabati bilan xalqaro miqyosda tanlov o'tkazish tashabbusi bilan chiqqan. Milliy va xalqaro jurnalistikaning yutuqlarini keng ommalashtirish, OAV xodimlarining faol fuqarolik pozitsiyasini namoyon etishlari uchun sharoit yaratish, jurnalistlarda tanqidiy-tahliliy fikrlashni shakllantirish, ijodiy faoliyatga yangicha yondashuvlarni qo'llab-quvvatlash hamda milliy jurnalistika rivojiga hissa qo'shishni rag'batlantirish maqsadida Jahon matbuot erkinligi kuniga bag'ishlangan “Oltin qalam” Milliy mukofoti ta'sis etilgan.

Ta'kidlash joizki, mamlakatimizda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning qat'iy siyosiy irodasi va tashabbusi bilan ommaviy axborot vositalari faoliyatini yanada takomillashtirish, axborot va so'z erkinligini ta'minlash, jurnalistlarni har jihatdan qo'llab-quvvatlashga alohida e'tibor qaratilmoqda. Ana shu ezgu ishlar doirasida 3 may – Jahon matbuoti erkinligi kuni munosabati bilan an'anaviy o'tkazib kelinayotgan “Oltin qalam” Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlov har yili yuksak saviyada tashkil etiladi. Bu tanlov   xalqaro maydonda matbuot va so'z erkinligi sohasida mamlakatimiz nufuzini yanada oshirishga xizmat qilmoqda.

Ta'kidlash joiz, keyingi yillarda yurtimizda ommaviy axborot vositalari faoliyatini yanada takomillashtirish, axborot va so'z erkinligini ta'minlash bo'yicha ilgari tasavvur ham qilib bo'lmaydigan ishlar amalga oshirilmoqda. Davlatimiz rahbari doimiy ravishda ommaviy axborot vositalari vakillarini qo'llab-quvvatlab kelmoqda.

Kuni kecha esa ajoyib bir xushxabar eshitdik. “Chegarasiz reportyorlar” xalqaro nohukumat tashkiloti tomonidan tuziladigan So'z erkinligi indeksining 2022 yilgi reytingida O'zbekiston o'z ko'rsatkichlarini birdan 24 pozitsiyaga yaxshilab, jahon bo'yicha 157-o'rindan 133-o'ringa ko'tarildi. Bu ham   mamlakatimizda axborot va so'z erkinligi ta'minlanayotganining bir e'tirofidir.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi rahbarining o'rinbosari – Prezident matbuot kotibi Sherzod Ikromovich Asadov Jurnalistika sohasida “Oltin qalam” mukofotini topshirish marosimida ishtirok etdi va tantanali tadbirda so'zga chiqib jurnalistlarga bosim o'tkazganlik uchun javobgarlik kuchaytirilishini eslatib o'tdi.

“Amaldagi qonunchilikda davlat organlari va tashkilotlarining mansabdor shaxslari tomonidan OAV faoliyatiga to'sqinlik qilish, senzura o'rnatish, tahririyat xodimlariga bosim va tazyiq o'tkazish kabi harakatlar sodir etilgani bo'yicha javobgarlikni kuchaytirish bo'yicha bugun kerakli ishlar boshlangan”, – dedi Sh.Asadov.

“Shubhasiz, qaerda milliy matbuot erkin va kuchli bo'lsa, o'sha mamlakatda xalqchil islohotlar ham bardavom bo'ladi. Kuchli matbuotni esa o'z faoliyatida xolislik, adolat va haqiqat mezonlariga amal qiluvchi professional jurnalistlar yaratishiga ishonchim komil”, – deya alohida ta'kidladi Prezident matbuot xizmati rahbari.

Shu o'rinda, “Oltin qalam” Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlovda xorijlik jurnalistlarning ishtiroki masalasiga yana e'tibor qaratsak o'rinli bo'ladi. Zero, yaqin yillargacha “Chet ellik jurnalistning O'zbekiston haqidagi eng yaxshi materiali uchun” nominatsiyasi tanlovning asosiy yo'nalishida emas, rag'batlantiruvchi nominatsiyalari qatorida bo'lgan va bor-yo'g'i bir nafar xorijlik jurnalist mukofotlangan. 2021 yildan boshlab ularning ishtirokini kengaytirish maqsadida “Chet ellik jurnalistning O'zbekiston   haqidagi eng yaxshi materiali uchun” nominatsiyasi tanlovning asosiy yo'nalishiga kiritildi. Jurnalistika sohasida “Oltin qalam” XV tanlovi g'olib va sovrindorlari safidan “Business Turk” jurnali bosh muharriri Ruzubay Akuren (Turkiya Respublikasi) joy olib, O'zbekis­tonda amalga oshirilayotgan yangilanishlar jarayonini Turkiyada keng va tahliliy yoritib kelayotgani va mamlakatlar o'rtasidagi aloqalar rivojiga qo'shayotgan hissasi uchun 1-o'ringa munosib ko'rilgan. 2-o'rinni Tojikiston Respublikasi hukumati qoshidagi Televidenie va radio qo'mitasi “Ovozi tojik” radiosi o'zbek bo'limi katta muharriri Atobek G'oibov o'zbek-tojik madaniy, ijtimoiy-iqtisodiy aloqalarini targ'ib etuvchi ko'rsatuvlari, radioeshittirishlari va maqolalari uchun qo'lga kiritgan. “NDR” teleradiokompaniyasi, “Deutschlandfunk” radiostansiyasi va “Zentralasien-Analysen” jurnalining Markaziy Osiyo bo'yicha iqtisodiy eksperti Birgit Vetsel (Germaniya Federativ Respublikasi) ham O'zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar keng yoritilgan materiallari uchun 2-o'ringa sazovor bo'lgan. Shuningdek, “Sputnik” axborot agentligining O'zbekistondagi muxbiri Dilshoda Rahmatova (Rossiya Federatsiyasi) O'zbekiston va Rossiya Federatsiyasi o'rtasidagi strategik munosabatlar haqidagi materiallari uchun, “Xabar” telekanali bosh muharriri Jasin Birkenov (Qozog'iston Respublikasi) Mo'ynoqda amalga oshirilayotgan islohotlar, O'zbekistonda pandemiya davrida aholiga ko'rsatilayotgan ko'mak, O'zbekis­ton va Qozog'iston munosabatlariga bag'ishlangan turkum reportajlari uchun 2-o'rinni egallagan. Bundan ko'rinib turibdiki, o'tgan yili 5 nafar xorijlik jurnalist “Oltin qalam” Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlovning asosiy yo'nalishlaridan biri – “Chet ellik jurnalistning O'zbekiston haqidagi eng yaxshi materiali uchun” nominatsiyasi bo'yicha mukofotlangan.

Bu yil “Oltin qalam” XVI tanlovida yigirmaga yaqin davlatdan qirq nafardan ziyod jurnalistlar qatnashgani, ular orasida Yevropa, Osiyo, Afrika, Amerika qit'asidan OAV vakillari borligi tanlovga xorijda ham qiziquvchilar safi kengayib borayotganidan dalolat beradi va butun dunyoni qamrab olayotganining bir isbotidir. Turkiya Respublikasi, Ozarbayjon Respublikasi va Tojikiston Respublikasidan Jurnalistlar uyushmasi raislari va vakillari “Oltin qalam” tanlovi g'olib va sovrindorlarini taqdirlashga bag'ishlangan tantanali marosimiga ishtirok etish istagini bildirgani va ular mukofotlarni topshirishda bevosita qatnashishi ham bejiz emas, albatta.

Xo'sh, bularning sababi nimada? Birinchidan, tanlovlar orasida “Oltin qalam”ning nufuzi baland, mukofotlari miqdori moliyaviy jihatdan salmoqli. Ikkinchidan, faqat ijodiy ishlar mavzuning ijtimoiy ahamiyati, jurnalistning fuqarolik pozitsiyasi, tanqidiy-tahliliy mushohada, so'zga mas'uliyat va ifoda mahorati, ijodiy faoliyatga yangicha yondashuv kabi mezonlar bo'yicha baholandi. Uchinchidan, shaffof o'tkazildi.

Ma'lumot o'rnida aytib o'tish joizki, “Oltin qalam” XVI tanlovida 448 nafar OAV vakillari 5 mingga yaqin ijodiy ishlari bilan qatnashdi. Buni hududlar kesimida aytadigan bo'lsak, Toshkent shahridan 150 nafardan ziyod, Qoraqalpog'is­ton Respublikasidan 40 nafar, Surxondaryodan 29 nafar va mamlakatimizning barcha hududlaridan o'nlab jurnalistlar tanlovda ishtirok etdi.

Bu yil ham “Oltin qalam” tanlovida jurnalistlar eng ko'p ishtirok etgan nominatsiya bosma nashrlar yo'nalishi bo'ldi va 140 nafar jurnalistning bir yarim mingga yaqin ijodiy ishlari ko'rib chiqildi. Mazkur nominatsiya bo'yicha tanlovda qatnashgan eng yoshi ulug'i ishtirokchi 82 yoshda bo'lsa, eng yosh ishtirokchi 16 yoshda ekani, ular orasida O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist, Oliy Majlis Senati a'zosi kabi ustoz jurnalistlar borligi e'tiborga molikdir.

Tanlovda televidenie yo'nalishi bo'yicha 126 nafar jurnalist ishtirok etdi. Hakamlar hay'ati tomonidan ularning mingdan ortiq ijodiy ishlari ko'rib chiqildi. E'tiborli jihati, tanlovning bu yo'nalishi bo'yicha ijodiy ishlarini taqdim etgan jurnalistlar orasida davlat mukofotlari sohiblari, shuningdek, ommaviy axborot vositalari vakillari o'rtasida o'tkazilgan turli tanlovlarda g'oliblikni qo'lga kiritgan taniqli jurnalistlar ham bor.

Bu yil “Oltin qalam” XVI tanlovida radio yo'nalishi bo'yicha 40 nafarga yaqin jurnalist qatnashdi va uch yuzdan ko'proq ijodiy ishlar ko'rib chiqildi. Mazkur nominatsiya ishtirokchilarining aksariyati jurnalist ayollar ekanini ta'kidlash joiz. Tanqidiy-tahliliy mushohada, so'zga mas'uliyat, ijodiy faoliyatga yangicha yondashuv, eng muhimi, jurnalistning fuqarolik pozitsiyasi ijodiy ishlarda yaqqol ko'rindi.

Tanlovning internet-jurnalistika nominatsiyasi bo'yicha   45 nafar jurnalist ishtirok etdi. Hakamlar hay'ati tomonidan to'rt yuzdan ortiq ijodiy ish ko'rib chiqildi. Mazkur nominatsiya bo'yicha tanlovda qatnashganlarning asosiy qismini o'ttiz besh yoshgacha bo'lgan ommaviy axborot vositalari vakillari tashkil qildi. Ishtirokchilar orasida g'oliblikka munosiblar ko'p, ammo g'oliblik o'rinlari cheklangan.

“Oltin qalam” XVI tanlovining shaffofligini ta'minlash maqsadida qabul qilingan materiallarni baholashda O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasining rasmiy jurnalistiar.uz sayti orqali keng jamoatchilik ishtirokidagi onlayn baholash ham inobatga olindi. Saytda tanlov ishtirokchilarining elektron ro'yxati shakllantirilib, “Oltin qalam-2022” sahifasiga ularning ijodiy ishlari joylashtirildi. Bunda har bir tanlov ishtirokchisining alohida sahifasi bo'lib, ijodiy ishlarini baholash tizimi ham avtomatlashtirildi.

Bundan tashqari, baholashning dastlabki bosqichida ijodiy ishlar har bir yo'nalish bo'­yicha ishchi hay'at a'zolari tomonidan o'rganilib, har bir ijodiy ish 5 ballik tizim asosida baholandi. Ikkinchi bosqichda ijodiy ishlar kengaytirilgan hakamlar hay'ati tomonidan ko'rib chiqildi va har bir ijodiy ish 5 ballik tizim asosida baholandi. Hakamlar hay'ati tasdig'idan o'tganidan so'ng elektron yig'ilgan ballar ham qo'shilib, yakuniy natija chiqarildi.

G'oliblar uchun quyidagi mukofotlar ta'sis etildi:

Jurnalistika sohasida Bosh milliy mukofot. G'olib maxsus diplom, “Oltin qalam” ko'krak nishoni, statuetkasi va bazaviy hisoblashning 200 barobari miqdorida (ya'ni 54 000 000 so'm) pul mukofoti bilan taqdirlandi.

Asosiy mukofotlar:

Eng yaxshi jurnalistik material uchun milliy mukofot (televidenie – 1-, 2-, 3-o'rinlar); Eng yaxshi jurnalistik material uchun milliy mukofot (radio – 1-, 2-, 3-o'rinlar); Eng yaxshi jurnalistik material uchun milliy mukofot (bosma OAV – 1-, 2-, 3-o'rinlar); Eng yaxshi jurnalistik material uchun milliy mukofot (internet-jurnalistika – 1-, 2-, 3-o'rinlar).

Chet ellik jurnalistning O'zbekiston haqidagi eng yaxshi materiali uchun – 1 ta birinchi o'rin, 4 ta ikkinchi o'rin (bosma OAV, TV, radio, internet).

Birinchi o'rinni olgan g'oliblar diplom, “Oltin qalam” ko'krak nishoni, statuetkasi va bazaviy hisoblashning 160 barobari miqdorida (ya'ni 43 200 000 so'm) pul mukofoti bilan taqdirlandilar.

Ikkinchi o'rinni olgan g'oliblar diplom, “Oltin qalam” ko'krak nishoni, statuetkasi va bazaviy hisoblashning 140 barobari miqdorida (ya'ni 37 800 000 so'm) pul mukofoti bilan taqdirlandilar.

Uchinchi o'rinni olgan g'oliblar diplom, “Oltin qalam” ko'krak nishoni, statuetkasi va bazaviy hisoblashning 120 barobari miqdorida (ya'ni 32 400 000 so'm) pul mukofotini qo'lga kiritishdi.

Tanlovning rag'batlantiruvchi nominatsiyalari g'oliblari diplom, “Oltin qalam” statuetkasi va bazaviy hisoblashning 50 barobari miqdorida (ya'ni 13 500 000 so'm) pul mukofoti sohibiga aylanishdi.

Shu o'rinda mazkur nominatsiyalarga to'xtalib o'tsak, ulardan har biri hozirgi kunda dolzarb hisoblanadi.

“Inson qadrini ulug'lashga bag'ishlangan eng yaxshi materiallari uchun”. Ko'p yillar davomida “davlat – jamiyat – inson” tamoyilga amal qilib kelingan bo'lsa, endi barcha harakatlar “inson – jamiyat – davlat” degan yangi tamoyilga qaratildi. Inson birinchi o'ringa qo'yildi. Aholining yashash sharoitini tubdan yaxshilash, ijtimoiy muammolarni adolatli hal etish, ayniqsa, insonni e'zozlash, uning huquq va erkinliklarini ta'minlash davlat siyosati darajasiga ko'tarildi.

“Mahalla, oila va gender tenglik mavzusi eng yaxshi yoritilgan materiallari uchun”. Mahalla o'zini-o'zi boshqarish organlarining eng yorqin ko'rinishi, ayni paytda fuqarolik jamiyatining asosi va tayanchi deb tan olingani bilan o'zining yuksak mavqeiga ega. Oilalarda o'zaro hurmat, mehr-oqibat va hamjihatlik muhitini shakl­lantirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni asrab-avaylash hamda rivojlantirishda mahalla muhim o'rin tutadi. Fuqarolarning o'zini o'zi bosh­qarish organlarining jamiyatdagi nufuzini oshirishga jiddiy e'tibor qaratilib, bu borada keng ko'lamli ishlar amalga oshirilayotgani e'tirofga molik. Inson, avvalo, oila bag'rida unib-o'sadi, shaxs sifatida shakllanadi. Oila inson kamolotining bosh bo'g'ini, davlat tizimining eng muhim instituti, jamiyatimiz o'zagi, negizidir. Har qaysi millatning o'ziga xos ma'naviyatini shakl­lantirish va yuksaltirishda oilaning o'rni va ta'siri beqiyosdir. Gender tenglik masalasi ham jamiyatni siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlarga erishish, jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda ularning teng ishtirok etishini ta'minlash, xotin-qizlarni ijtimoiy-huquqiy jihatdan qo'llab-quvvatlash, shuning­dek, xotin-qizlarni tazyiq va zo'ravonliklardan himoya qilishga qaratilgan keng ko'lamli islohotlar amalga oshirilmoqda.

Tanlovning “OAV bilan faol hamkor axborot xizmati” nominatsiyasi bo'yicha so'z yuritsak, xabaringiz bor, bir paytlari axborot xizmati poytaxtdagi davlat tashkilotlaridagina bo'lardi va ularda faoliyat olib boradigan jurnalistlarning shu sohaga oid tor doiradagi maqolalari   onda-sonda gazetalarda ko'rinib qolardi. Bunga hech kim e'tibor bermas edi. Bugungi kunda esa davlat idoralarining jamoatchilik bilan aloqalarini mustahkamlashga alohida ahamiyat qaratilmoqda. Hatto chekka tumanlarda ham kuzatiladi. Agar 2019 yilda davlat va nodavlat tashkilotlardagi axborot xizmatlarining manbalari — rasmiy veb-saytlar, ijtimoiy tarmoqlardagi kanallar 559 tani tashkil etgan bo'lsa, 2022 yilga kelib bu raqam 3000 ga yetdi. Ommaviy axborot vositalaridagi tanqidiy chiqishlarga vazirlik va idoralar, hokimliklarning axborot xizmatlari orqali tezkor munosabatlar bildirish amaliyoti shakllandi. Turli tashkilotlarning axborot xizmatlarida faoliyat olib borib OAV bilan yaqindan hamkorlik qilayotgan jurnalistlarning ijtimoiy-siyosiy faolligi yaqqol ko'zga tashlanmoqda. Misol uchun, Energetika vazirligidagi axborot xizmati xodimlarining tahliliy maqolalari xorijdagi nufuzli nashrlarda ham chop etilayotgani bizni quvontiradi.

“Oltin qalam” tanloviga “O'zbekiston tarixi yoritilgan eng yaxshi material uchun” va “Eng yaxshi fotoreportaj” nominatsiya kiritilgani ham e'tiborga loyiq. Negaki, ona Vatanimiz tarixini ommaviy axborot vositalari tomonidan yoritib berish orqali yosh avlod ongida milliy o'zlik va vatanparvarlik tuyg'ulari shakllantiriladi. Fotoreportaj janri ham matbuotda muhim o'rin tutadi.

“Oltin qalam” XVI tanlovida xalqaro tashkilotlar va chet davlatlarning O'zbekistondagi elchixonalari tomonidan nominatsiyalar e'lon qilingani yanada e'tiborga molik. Jumladan, Turkiya Respublikasining O'zbekistondagi elchixonasi tomonidan 4 ta nominatsiya bo'yicha, Xitoy Xalq Res­publikasining O'zbekistondagi elchixonasi tomonidan 4 ta nominatsiya bo'yicha, Ozarbayjon Res­publikasining O'zbekistondagi elchixonasi huzuridagi H.Aliyev nomidagi Ozarbayjon madaniyat markazi tomonidan 2 ta nominatsiya bo'­yicha, Germaniya xalqaro hamkorlik ja­miyati tomonidan 2 ta nominatsiya bo'yicha ijodiy ishlar qabul qilindi. Eng asosiysi, xalqaro hamkorlar tomonidan e'lon qilingan nominatsiyalar g'oliblariga ushbu davlatlarga sayo­hat sertifikatlari ham taqdim etildi.

Muxtasar aytganda, “Oltin qalam” XVI Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlov Yangi O'zbekistonda kechayotgan yangilanish jarayonlariga monand ko'tarinki ruhda, yuksak saviyada bo'lib o'tdi. Tanlov g'olib va sovrindorlarini yana bir bor qutlashdan baxtiyormiz.

Olimjon O'SAROV,

“Oltin qalam” XVI Milliy mukofoti uchun

xalqaro tanlovi tashkiliy qo'mitasi raisi,

O'zbekiston Jurnalistlari

ijodiy uyushmasi raisi