Yangi O'zbekistonning global takliflari

Bugungi kunda O'zbekistonda yuz berayotgan ijobiy o'zgarishlar dunyoning ko'plab davlatlari OAVda ham keng yoritilmoqda. Yangilanayotgan jamiyatimizdagi islohotlar o'nlab taniqli ekspertlar, mutaxassislar va hatto, jurnalistlarni-da mushohadaga chorlamoqda.

Quyida “Turkiya xabarlari Bosfor” gazetasi va “Turkiya 24” portali bosh muharriri Talxa Balikning mamlakatimizda so'nggi besh yilda amalga oshirilgan olamshumul ishlarga tahliliy nigohi bilan tanishasiz.

Davlatlar o'rtasidagi samimiy munosabatlar, eng avvalo mazkur mamlakatlarning manfaatlariga xizmat qiladi, savdo-sotiq rivojlanadi, xalqlar o'rtasida iliqlik, mehr-oqibat kuchayadi, bordi-keldi ko'payadi.

Men bir jurnalist sifatida ayni holatni Turkiya bilan O'zbekiston o'rtasidagi munosabatlarda ko'p yillardan buyon muntazam kuzatib kelaman.

Bilasiz, jurnalist xalqi ko'p sinchkov va ancha-muncha hissiyotli qavm bo'ladi.

Turkiyada nashr etiladigan “Turkiya xabarlari Bosfor” gazetasiga 2006 yilda do'stlarim bilan asos solganman. Darvoqe, u mamlakatimda rus tilida chiqadigan ilk gazeta. 16 yil davomida nashrimiz sahifalarida qalamga olinmagan mavzu qolmadi hisob. O'zbekiston haqida ham ko'p va xo'p yozildi-chizildi.

Munosabatlarimizda “sovuq” davr kechayotgan vaqtlarda hamkasblarim orasida “O'zbekistonning ko'zini ochib qo'yish kerak”, deydiganlar ham bo'ldi. Kasbdosh­larimizning ayrimlari, nega O'zbekis­tonni ko'klarga ko'tarasan, bunday davlatga faqat tanqid yarashadi”, deb meni ozorlashardi. Biz, ya'ni “bosforchilar” bunday ehtiroslardan hamisha tiyilganmiz.

O'sha paytda men ularga:

— Avvalo, O'zbekiston va Turkiya bir qavmdagi qondosh-jondosh, aka-uka davlatlar. Aka-ukalar orasiga ham goho sovuqchilik tushadi, san-manga boriladi. Vaqt-soati bilan qarindoshlar baribir topishib oladilar. Ungacha har ikki tomonga Allohdan sabr tilaylik, — derdim.

Bundan o'n ikki-o'n besh yil avval ayt­ganlarim, Yaratganga shukur, 2016 yili amalga oshdi.

O'sha yilning kuzida O'zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimovning ta'­ziyasiga qatnashish uchun Turkiya davlati rahbari Rajap Tayyip Erdog'an Samarqandga tashrif buyurdi.

Ta'ziya marosimidan keyin Shavkat Mirziyoyev bilan muzokaralar o'tkazildi. Ikki davlat yetakchilarining dillari dillariga to'g'ri keldi, gap-so'zlari bir joydan chiqdi. Yetakchilar bir kunning o'zida maqsadni aniqlashtirib oldilar: paysalga solmasdan munosabatlarni yaxshilash choralari ko'rila boshlandi.

Nazarimizda, ikki rahbarning bir-birlarini bu qadar tez anglashining tub ildizlari bor. Mana qarang: ikkala rahbar ham avval o'z mamlakatlarida hukumatni, ke­yinchalik davlatni boshqarganlar. Erdog'an 2003-2015 yillari, ya'ni 12 yil Bosh vazir lavozimida xizmat qilgan bo'lsa, Mirziyoyev 2003 yildan e'tiboran, ya'ni 13 yil Vazirlar Mahkamasiga rahbarlik qilgan.

Men ikkala Prezidentni pragmatik, uzoqni ko'ra biluvchi rahbar, deb bilaman. Mamlakatlarimiz yetakchilari boshchiligida barcha sohalarda tenglik asosidagi hamkorlik tufayli, rostini aytsam, bugungi O'zbekiston-Turkiya munosabatlarini boshqa ko'pgina mamlakatlarga o'rnak qilib ko'rsatsak arziydi. Qisqa muddatda bordi-keldilar shu darajada ko'paydiki, biz jurnalistlar ularning sonini sanashda, kuzatishda chalg'ib ham ketdik. Misol uchun, gazetamizning deyarli har sonida O'zbekistonga oid xabar, maqola chop etiladi: kecha O'zbekiston Bosh vaziri o'rinbosari Anqarada muzokaralar o'tkazdi, bugun Turkiyaning nufuzli hay'ati Toshkentga uchib ketmoqda, ertaga “Lazgi” ansambli Istanbul, keyingi kun Bursada konsertlar beradi… Ilohim ko'z tegmasin!

Men so'nggi yillarda O'zbekistonning nafaqat Turkiyada, balki jahonda ham obro'-e'tibori tobora yuksalib borayotganini ko'rib ichimda suyunaman. Qarang, davlat rahbarining yiliga chet elga 4-5 martalab safarga chiqishi, bundan-da ko'plab xorij davlatlari yetakchilarining Toshkentda kutib olinishi, bular oddiy kundalik tashvishga aylandi.

Pandemiya vaziyatida xalqaro ishlar videokonferensaloqa shaklida davom etdi. “Katta yettilik”, Shanxay Hamkorlik Tashkiloti (ShHT), Mustaqil davlatlar hamdo'stligi (MDH) va boshqa xalqaro anjumanlar ham shu shaklda o'tkazildi.

Aniq eslayman, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 2020 yildagi yig'ilishida O'zbekiston Prezidenti tarixda ilk bor o'zbek tilida nutq so'zladi. Shavkat Mirziyoyev 75-sessiyada bir qator muhim takliflarni ko'tarib chiqdi.

“Yoshlar huquqlari to'g'risidagi Birlashgan Millatlar Tashkiloti konvensiyasini qabul qilish”, “Barqaror taraqqiyot maqsadlariga erishish va inson huquqlarini ta'minlashda parlamentlar rolini oshirish to'g'risidagi BMT Bosh Assambleyasining maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish”, “BMT shafe'ligida Transport-kommunikatsiya aloqalarini rivojlantirish mintaqaviy markazini ochish”, “BMTning Global antiterror strategiyasi doirasidagi Mintaqaviy qo'shma rejaning 10 yillik natijalari va kelgusi istiqbollariga bag'ishlangan xalqaro konferen­siyani o'tkazish”, “Orolbo'yi mintaqasini ekologik innovatsiya va texnologiyalar hududi, deb e'lon qilish haqida BMT BAning maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish”, “Qashshoqlikni tugatish va kambag'allikka qarshi kurashishni BMT BA navbatdagi sessiyasining asosiy mavzularidan biri sifatida belgilash hamda ushbu masalalarga bag'ishlangan global sammitni o'tkazish” takliflari… Bular hali hammasi emas.

Darvoqe, qashshoqlik va kambag'allik mavzulari aytilgani bir sari, ularni amalga oshirish yana bir gap. Eshitganim bor: O'zbekistonda “temir daftar”, ya'ni ijtimoiy ahvoli va turmush sharoiti og'ir aholi vakillariga yordam ko'rsatish hokimiyatlar tomonidan jiddiy nazoratga olingan. Ma'lumotlarga ko'ra, bugun dunyodagi oilalarning taxminan yarmi kambag'allikda kun kechiradi, O'zbekiston tajribasi jahondagi kambag'allikdan qutulolmayotgan davlatlar uchun ham tayyor dasturdir.

Prezident Sh.Mirziyoyev ShHT yig'ilishlaridagi nutqlarida har doim o'ta muhim mavzularda qarashlarini bayon etib keladi. 2019 yilda Bishkekdagi o'z nutqida dunyodagi geosiyosiy vaziyatga baho berar ekan, zamonaviy xalqaro munosabatlar tub o'zgarishlar davrini boshdan kechirayotgan hozirgi paytda “Shanxay ruhi” tushunchasi qanchalik ahamiyatli ekaniga barchaning e'tiborini qaratdi. Aynan ushbu tashkilotga asos solinishi xalqaro munosabatlar tizimiga “Shanxay ruhi”ni olib kirdi.

ShHTning 2020 yildagi yig'ilishida esa ShHT o'z taraqqiyotining prinsipial jihatdan yangi bosqichida turganini ta'kidlab, a'zo davlatlarni yaxshi qo'shnichilik, teng huquqlilik, o'zaro ishonch va manfaatlarni hisobga olish an'analarini asrash va ko'paytirishga chaqirdi.

Sh.Mirziyoyevning “Umumiy qadriyatimiz, birgalikda rivojlanishga intilishimiz, madaniyatlar xilma-xilligiga hurmatimiz ifodasi bo'lgan ko'p tomonlama hamkorlikning noyob tajribasi — “Shanxay ruhini” mus­tahkamlash bugun har qachongidan muhim” degan so'zlari dunyoviy ahamiyatga egadir.

Yana bir muhim gap shundaki, O'zbekis­ton Prezidenti sammit ishtirokchilarini Afg'onistondagi tinchlik jarayonlarini va ushbu mamlakatni mintaqaviy savdo-iqtisodiy aloqalarga jalb etishni qo'llab-quvvatlashga chaqirdi. Shu munosabat bilan “ShHT-Afg'onis­ton” muloqot guruhi doirasida Afg'onis­tonning ijtimoiy-iqtisodiy tiklanishiga ko'mak­lashish bo'yicha amaliy chora-tadbirlar rejasini tez fursatda qabul qilish taklif etildi.

Afg'oniston haqida men ham bir fikr ayt­gim keldi. Jabrdiyda afg'on xalqi yana qancha payt azobda yasharkin? O'zbekiston o'zidan orttirib, shu mamlakatga mudom yordam qo'lini cho'zib kelmoqda. Mozori-Sharifdagi aeroportni ta'mirlab berdi, elektroenergiya yetkazib berishda uzilishlar bo'lmayapti, deb eshitaman. O'zbekiston-Afg'oniston-Pokiston xalqaro temiryo'l qurilishi bitsa, qancha-qancha xalqlarga ulkan manfaatlar keltiradi.

Biz Sh.Mirziyoyevning uzoqni ko'zlab ish ko'rishini kuzatar ekanmiz, kelajakda Karachi portidan foydalanish O'zbekistonga qanday foydalar keltirajagini sezdik. Ayni chog'da, O'zbekiston zilzila va sel toshqinlaridan jabr ko'rgan afg'on xalqiga peshma-pesh gumanitar yordamlar yetkazib turgani haqida “Bosfor” gazetamizda qator xabarlar e'lon qildik.

ShHTning 2021 yilgi yubiley sammitida ham O'zbekiston yetakchisining tashab­buslari xalqaro hamjamiyat diqqatiga sazovor bo'lganiga guvoh bo'ldim. Prezident umumiy xavf-xatar va tahdidlarga o'z vaqtida va birgalikda javob qaytarish, mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish, ShHT makonida do'stlikni mustahkamlash va madaniy-gumanitar aloqalarni kengaytirish, xususan yuqumli kasalliklarni profilaktika qilish va davolash, koviddan keyingi reabilitatsiya sohalaridagi hamkorlik, vaksinatsiya to'g'risidagi sertifikatlarni o'zaro tan olish masalalariga to'xtalib o'tdi.

Shuningdek, O'zbekiston Prezidenti savdo to'siqlarini bartaraf etish, texnik reglamentlarni yaqinlashtirish, bojxona tartib-taomillarini raqamlashtirish hamda o'zaro bozorlarga chiqishni yengillashtirishni nazarda tutadigan mintaqa ichidagi savdoni rivojlantirish bo'yicha qo'shma harakatlar rejasini ishlab chiqish tashabbusini ilgari surdi.

Ma'lumki, bir yildan beri O'zbekston ShHTga raislik qilib kelmoqda. O'tgan davr mobaynida 90 ga yaqin turli-tuman tadbirlar, uchrashuvlar o'tkazildi. Samarqandda sentyabr oyida bo'lib o'tadigan ShHT sammitiga qizg'in tayyorgarlik ko'rilayotganidan xabarim bor.

Yaxshi bilaman, O'zbekiston sanoat kooperatsiyasini chuqurlashtirish orqali mintaqalararo qo'shilgan qiymat zanjirlarini yaratishda hamkorlikni kengaytirishdan manfaatdor. Toshkent shahrida har yili “Innoprom – Markaziy Osiyo” sanoat forumining o'tkazilishi buning uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Prezident ana shularni asoslab berdi.

Yana bir o'ta ibratli voqeani aytmasam bo'lmas. MDHni yanada rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlari haqida so'zlagan Sh.Mirziyoyev 2021 yilgi Sankt-Peterburg sammitida asosiy e'tiborni uchta: siyosiy, iqtisodiy va gumanitar sohalarda hamkorlikka qaratishni taklif etdi.

MDH makonida to'laqonli erkin savdo zonasini shakllantirish va transport bog'liqligini mustahkamlash muhim ekanini ta'kidladi.

O'ta muhim masala bu. Ha, azizlar, global iqlim sharoitida barqaror “yashil” taraqqiyotga qaratilgan milliy dastur va strategiyalarni amalga oshirishda sa'y-harakatlarni birlashtirish zarur.

Oziq-ovqat xavfsizligini mamlakatlarimiz iqtisodiyotlarining raqobatli ustunliklari va bir-birini to'ldirib turishidan foydalangan holda ta'minlash masalalarini hal qilishga doir yangi yondashuvlar ishlab chiqish o'ta dolzarb.

Yangi O'zbekiston yetakchisi boshchiligida ana shunday muhim, dolzarb xalqaro tashabbuslarning aksariyati amalga oshirilmoqda, ular rejalar safida qolib ketmayapti. Bu takliflar o'zbek xalqining manfaatlaridan kelib chiqib jahon afkor ommasiga yetkazilmoqda, qolaversa ular mamlakat imijini yuksaltirishga xizmat qilishi muqarrar.

Turk Davlatlari Tashkiloti (eski nomi Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashi)ga O'zbekiston 1992 yilda a'zo bo'lib kirib, keyinchalik uning faoliyatida qatnashmay qo'ygandi. Turk dunyosi deganda uni O'zbekis­tonsiz tasavvur qilib bo'lmasdi. Ota-bobolarimiz Turkiyaga bu tuproqlardan borishgan, qavmdosh mamlakatlar orasida nufuzi va jug'rofiy joylashuvi bo'yicha baobro' yirik davlatsiz bu Tashkilot doim kamchilikni sezib turardi.

2019 yilning sentyabr oyida O'zbekis­tonga unga qayta a'zo bo'lib kirdi-yu, Turk dunyosining bag'ri to'ldi. Endi bu Tashkilot boshqa xalqaro ittifoqlar singari obro'si yuksak va e'tiborli bo'ldi. Bu Sh.Mirziyoyevning Turk dunyosi hamkorlik ishiga qo'shgan eng tarixiy voqea bo'lib qoldi.

Maqolani tayyorlash jarayonida O'zbekis­tonning geosiyosiy joylashuvi haqida gapirish lozim ekanini o'ylab qoldim. Markaziy Osiyoning barcha davlatlari va Afg'oniston bilan chegarasi bo'lgan yagona mamlakatdir. XIX asrda ham bu mintaqaga ko'z tikkanlar ozmidi? Avvaliga Turkiston, keyinchalik O'zbekiston 130 yillik asoratdan qutilib, yayrab yashayman, deb turganida 1999 va 2005 yil voqealari yuz berdi. G'animlar hali ham tinch o'tirganlari yo'q. Qoraqalpoq xalqi boshiga tushgan og'ir kunlarni ko'rib, eshitib, qayg'uga tushdim. Ana shunda yana Prezidentning qisqa kunda ikki martalab bu yurtga borishi, xalq bilan uchrashib, ularning ko'ng­liga qaragani katta gap. Sh.Mirziyoyev “Men ham qoraqalpoqman”, dedi. Prezidentning bu so'zi uning Orolbo'yini obodonlashtirish, ko'kalamzorlashtirish, Mo'ynoqdagi o'zgarishlar, kimsasiz, cho'l-u biyobonlarda bog'-rog'lar yaratishda isbotini topayotir.

Dunyo tarixida o'chmas nom qoldirgan Sharl De Goll (Fransiya), Konrad Adenauer (Germaniya), Jorj Vashington (Amerika) va bosh­qalar hali hanuz hurmat bilan tilga olinadi. Yaqin tariximizda Xitoyning yuksalishini avvalo Mao Sezdun, keyin Den Syaopin bilan bog'lashadi, Turkiyani Mustafo Kamol Otaturk, Adnan Menderes, Turg'ut Ozal va Erdog'ansiz tasavvur qilish qiyin. Bu shaxs­larning nomlarini tilga olganda doimo O'zbekiston rahbari ko'z oldimga kelaveradi. Bu, u kishining ham jonajon respublikasini ilg'or davlatlar qatoriga olib chiqish uchun intilayotgan reformator siyosatchi, bo'layotganidadir, balki…

O'zA