Televidenie: Talab va istaklar qachon inobatga olinadi?

Xalqimiz yaqin o'tmishidan dalolat beruvchi jonli epizodlar — rasm-rusum, urf-odat va an'analar, kundalik hayot tarzining ba'zi ko'rinishlari kinotasmalarga muhrlanib, bugungi kungacha yetib kelganiga guvoh bo'lamiz. Chunonchi, “Ajoyib xayolparast” filmida Yoqub duduq (Husan Musaboyev) Hasan (Baxtiyor Ixtiyorov)ning uyiga televizor olib kelishga ko'maklashgani, ikkalasi tomga antenna o'rnatgani, qo'ni-qo'shnilar jam bo'lishgani, ammo televizor tomoshasi uzoqqa cho'zilmay ko'rsatuvlar dasturi tugab qolgani yodingizdami?

E'tibor bergan bo'lsangiz, bir paytlar sotib olishga hammaning ham qurbi yetavermagani bois, qishloqdagi sanoqli xonadonlarda televizor bo'lgan. O'sha kezlarda “oynai jahon” tom ma'noda nafaqat oila a'zolari, balki qo'ni-qo'shnilarni ham jipslashtiruvchi omil vazifasini bajargan. Darhaqiqat, televizor ko'rishga qiziqish kuchliligi sababli bir xonadonga to'planish, teleko'rsatuvlar, kinofilmlar, konsert dasturlarini birga tomosha qilish, shuning barobarida bir dasturxon atrofida suhbatlashish, bir-birining quvonchu tashvishlariga sherik bo'lish qo'ni-qo'shnilar o'rtasidagi mehr-oqibat va ahillikni yanada mustahkamlagan.

Aslini olganda, mavzuga doir dalil-isbot izlab “Ajoyib xayolparast” filmiga murojaat qilishimiz ham shart emas. Televizor xonadonlarda asta-sekin paydo bo'la boshlagan o'sha davrni o'z ko'zi bilan ko'rgan va yuqoridagiga aynan o'xshash voqea­-hodisalarda bevosita ishtirok etgan kishilar hozir ham oramizda juda ko'p.

Ular bolalik xotiralarini yodga olganda, qishloq yoki mahallada dastlab kimlar televizor sotib olganini, uni ko'rish uchun qancha yoshu qari borgani va shu bilan bog'liq voqealarni maroq bilan so'zlab berishadi.

Afsuski, bugungi kunga kelib televizor, qo'ni-qo'shnilarni qo'ya turaylik, hatto oila a'zolarini jips­lashtirish xususiyatini ham yo'qotdi. Statis­tik ma'lumotlarga ko'ra, hozir o'rta hisobda 4 kishidan iborat oilaga 2 dona televizor to'g'ri kelar ekan. Xo'sh, buning nimasi yomon, xonadonda televizorning ko'p bo'lishi ham oila farovonligining bir belgisi-ku, deyishga shoshilmang. Negaki, oilaning har bir a'zosi alohida televizorda o'zi yoqtirgan dasturni ko'rishni istaydi va bunga o'zini to'la haqli deb biladi. Natijasi esa barchaga ma'lum: ota o'g'li, ona qizi bilan birga o'tirib suhbatlashishga imkon topa olmaydi, chunki kechki paytda ulardan har biri televizorni alohida-alohida tomosha qilishadi. Shu bilan go'yoki bir-biriga xalaqit bermagan bo'lishadi.

Balki bunday yo'l tutilishiga telekanallar ko'pligiga qaramasdan, butun oila a'zolari bir joyga jam bo'lib, to'planib ko'rishga arzigulik ko'rsatuvlar, teledasturlar barmoq bilan sanarli ekani sabab bo'layotgandir? Balki ba'zi yoshlar pandu nasihat eshitishni istamagani uchun televizorni alohida tomosha qilishi shunchaki bahonadir…

Albatta, biz falon-falon ko'rsatuvlarga tomoshabin umuman qiziqmaydi, manavi teleshou degani odamning asabiga tegishdan boshqasiga yaramaydi, o'zini “yulduz” deb chog'layotgan ayrim yosh xonandalarning televizorda berilayotgan kuy-qo'shiqlarida maza-matra yo'q, kinoijodkorlarimizning xususiy telekanallar orqali namoyish etilayotgan ba'zi filmlari kino emas, bachkanalikning naqd o'zginasi, xorijiy teleseriallar yoshlarimizni “ommaviy madaniyat” sari yetaklaydi, so'nggi paytlarda efirga uzatilayotgan tok shoularning ma'no-mazmuni haminqadar ekanligini aytib o'tirmasak ham ahvol shu darajada bo'lib qolgan.

Faqat… oddiygina bir haqiqat tan olinishi ham shart: televidenie orqali namoyish etilayotgan dasturlar tomoshabinga nimadir berishi, birinchi navbatda, ma'naviy ehtiyojni ta'minlashga yo'naltirilishi, yoshlarimizning dunyoqarashi, fikrlash qobiliyati, bilimlar doirasi kengayishiga xizmat qilishi kerak. Sirasini aytganda, ko'rsatuv tayyorlash jarayonida tomoshabin manfaati ustuvor hisoblansa, omma e'tiboridan chetda qolmaydi. Ayrim teleboshlovchilarning “Bu hazil-ku!”, deya odob-axloq qoidalari doirasidan chiqishi, bachkana qiliqlar qilishi, o'zlari bilmagan holda qadriyatlarni toptashi va boshqa salbiy holatlarga aslo yo'l qo'yib bo'lmaydi.

Unutmang, “Ko'rsang ham shuni ko'rasan, ko'rmasang ham shuni ko'rasan” qabilida teletomoshabinni majbur qiladigan, unga o'zga chora qoldirmaydigan zamonlar allaqachon o'tib ketdi. Telekanallar soni ko'paygandan ko'payib, tomoshabinning telekanallarnigina emas, ko'rsatuvlarni ham tanlash imkoniyati kengaydi.

Ammo ming afsus, bizda namoyish etilayotgan ko'rsatuvlarning ommabop­ligi reytingini aniqlash haligacha yo'lga qo'yilmagan. Holbuki, o'tgan asrning 90-yillari boshida Toshkent davlat universiteti (hozirgi O'zbekiston Milliy universiteti)da o'qiyotgan kezlarimiz dunyoning rivojlangan mamlakatlari televidenie kanallarida malakasini oshirib kelgan o'qituvchilarimiz bizga ularda teleko'rsatuvlar ommabopligi qanday aniqlanishini so'zlab berishgandi. O'sha payt­lardayoq AQSh yoki Buyuk Britaniyada televidenie texnika-texnologiyalari naqadar taraqqiy etganini qarang: qaysi telekanalda biron ko'rsatuv bosh­lanishi bilan qancha teletomoshabin boshqa kanalga o'tib ketgani, qanchasi ko'rsatuvni necha daqiqa, qanchasi to'liq ko'rganini hisob-kitob qilib boradigan statistik elektron moslamalar mavjud bo'lgan ekan. Demak, tomoshabin e'tiborini kam jalb etayotgan teleloyiha efirdan olib tashlanadi. Yoki aksincha, tomoshabinlari ko'payib borayotgan ko'rsatuv ijodkorlari rag'batlantiriladi. Muhimi, teleko'rsatuvlar ommabopligini aniqlash va bu reyting ko'rsatkichlarini tomoshabinlarga uzluksiz namoyish etib borish telekanallar ravnaqiga xizmat qilgan. Qiziqishi, talab-istagi bilvosita hisobga olinayotganidan tomoshabin ham mamnun bo'lgan, albatta.

Mana, yurtimiz mustaqil davlat bo'lganiga ham oradan salkam o'ttiz yil o'tdi. Raqamli televideniega o'tilgandan keyin bizda ham teleko'rsatuvlarning ommabopligi bo'yicha reytingini aniqlash imkoni bo'ladi, deyishgan edi. Xo'sh, televidenie bilan tomoshabin o'rtasida ko'prik vazifasini o'tashi kerak bo'lgan o'sha reyting qani? Telekanallar xodimlari o'zi bilgancha ko'rsatuvlar tayyorlab, namoyish etaversa-yu qancha tomoshabin ko'rayotganini bilishmasa, bundan kimga naf? Ular xolis bahoni qaerdan olishadi? O'zining yutug'ini ham, kamchiligini ham bilmaydigan teleijodkorlardan nima kutish mumkin? Biz “Yopig'liq qozon yopig'ligicha qolaversin” qabilida ish tutishdan qachon voz kechamiz? Teleko'rsatuvlarning saragini-sarakka, puchagini-puchakka ajratish va shu yo'l bilan tomoshabin manfaatini himoya qilish vaqti allaqachon kelmadimi?

Muxtasar aytganda, teleko'rsatuvlarning ommabopligini aniqlash reytingi yo'lga qo'yilsa, ortiqcha gapga xojat qolmaydi, negaki, har bir tomoshabin hisobda bo'ladi, keraksiz dasturlar, shunchaki odamning vaqtini oladigan tokshoular, eksperiment tarzidagi bachkana teleloyihalar, zerikarli ko'rsatuvlar o'z-o'zidan yo'qolib ketadi. Eng muhimi, shundagina televidenieda tomoshabinlarning manfaati hisobga olinishiga erishiladi.

Suyundik MAMIROV

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

eighteen + 19 =