Shifokor nega adabiyotni bilishi kerak?

Kuni kecha yurtimizda ta'limni nazorat qilish komissiyasi ins­titutimizga keldi. Ta'lim sifatini har bir yo'nalishlarida tekshirib tanlov fanlariga gal kelganda institutimizda boshqa tibbiyot institutlaridan farqli ravishda dars jadvalida “Badiiy adabiyotda tibbiyot” fanini ko'rgan tekshiruvchi bu fanga qiziqib kafedraga chiqdilar. Albatta, na Vazirlar Mahkamasi, na Oliy ta'lim qaror va farmoyishlarida “qo'yilsin!”, “o'qitilsin!” deb belgilanmagan fan haqida tushunchaga ega bo'lib, uning maqsad va vazifalariga qiziqqan komissiya a'zosi kalendar rejamizni ko'rgach va biz bilan suhbatlashgach fanning zarurligiga aslo shubha qolmadi.

Haqiqatdan “adabiyot atomdan kuchli …”, deganda Abdulla Qahhor ming bor haq edilar. Adabiyot yig'latadi, kuldiradi, kinoya qiladi va oxir-oqibatda ta'sir qiladi. U bizlarni yomon bo'lishga yo'l qo'ymaydi, u to'g'ri yo'l tanlashimizga yordam beradi. Ushbu fanni dars jadvalida ko'rishni orzu qilganimda mening hayotimda bir savol charx urar edi: “Biz bo'lajak shifokorlarimizni qanday bo'lishini xohlaymiz?” Albatta bilimli, albatta mehrli, albatta hamdard. Fikrimcha, biz tavsiya qilayotgan dars davomida o'tayotgan sohaviy badiiy asarlar biz tarbiyalayotgan shifokorlar aynan shunday bo'lishi yo'lidagi eng katta ko'makchi hisoblanadi. Tabobat otasi bo'lmish ibn Sinoning buyuk tabibligi bilan birgalikda shoir va adib bo'lganligi buning isboti.

Ma'lumki, ruhshunos mutaxassislar tomonidan badiiy adabiyot insonlarni yaxshi fazilatlar bilan boyita oladigan, atrofdagilarga nisbatan e'tiborli va mehrli bo'lishiga yordam beradigan soha ekanligini isbotlovchi ko'pgina tajribalar o'tkazilgan. Ularda badiiy adabiyot ko'pgina g'aroyibotlarni yaratish xususiyatiga ega ekanligi haqida xulosa amaliy jihatdan tasdiqlangan.

Jumladan, xayr-saxovat ishlarida ishtirok etish istagi, faol fuqarolik pozitsiyasi, zo'ravonlik hissining kamayishi va hokazo.

Mahorat bilan tasvirlangan asar qahramonlari bizni ushbu voqea ichiga chuqurroq kirishga majbur qiladi. Biz mutolaa jarayonida qahramon ahvoli qanday ekan, deb xayoldan o'tkazamiz va ma'lum vaziyatga tushgan personajning o'zini tutishini kuzatamiz va aynan shu vaziyatda o'zimizni qanday tutishimiz mumkinligi bilan taqqoslaymiz. Yoki bu vaziyatni idrok etish muhimligini ko'z oldimizga keltirib, istiqboldagi harakatlarimizni tasavvur qilamiz. Bu (boshqa inson ko'zi bilan kelajakni tasavvur qilish) o'zgalarni tushunish uchun bajariladigan mashqlarni eslatadi.

Shuning uchun kanadalik ruhshunos Kit Outli badiiy adabiyotni: “Ongimizni mashq qildiruvchi trenajyor”, — deb ataydi. Badiiy adabiyot mutolaasi bosh miyamizning u yoki bu sohasini faol­lashtiradi. Mutolaa yordamida biz birov uchun qayg'urishni o'rganar ekanmiz, badiiy adabiyot kitobxonlari ilmiy-hujjatli asar kitobxonlaridan ko'ra yaxshiroq ijtimoiy ko'nikmaga ega deya olamizmi? Bir sinovda ishtirokchilarga shunday vazifa topshiriladi: hammaga ikkitadan ko'z ifodalangan suratlar beriladi. Topshiriq esa taqdim etilgan suratdagi ko'z ifodasi va yuz mushaklaridan kitobxonning qanday his-haya­jonga tushishini kuzatishdan iborat. Kitobxonlarga tanlash uchun bir necha variantlar taqdim etiladi: uyalish, aybdorlik hissi, xayolparastlik, xavfsirash. Bir qarashda, ko'zlardagi farqni aniqlash qiyin emasdek tuyulsa-da, ammo bu vazifa ancha mushkul kechadi. Mazkur vazifa natijasi esa shunday yakunlangan: badiiy adabiyotni ko'proq o'qiganlar yuqori natijaga erishgan.

Demak, badiiy adabiyotni ko'p mutolaa qiluvchilarning ijtimoiy bilim orttirish qobiliyatlari ham yuqori, ya'ni ular boshqalar nimani his qilib o'ylayotganliklarini yaxshiroq anglashadi. Ruhshunoslar tajribasiga ko'ra, badiiy adabiyot mutolaasi davomida miya faolligining kuchayishi insonda birovlar nima o'ylayotgani haqida mulohaza yuritganda faollashadigan sohalarda ro'y berar ekan. Kaliforniya universitetida roman mutolaa qiluvchilar boshqalarning his-tuyg'ularini yaxshi tushunishadi, ammo bu ularni yaxshi fazilatlar egasiga aylantiradimi yoki yo'qmi, degan savolga javob topish uchun tajriba o'tkazilgan. Bunda tadqiqotchilar hammaga tanish usulni qo'llashgan. Bexosdan bir nechta ruchka va qalamlarni tushirib yuborgan kishi bo'lasiz, so'ng sizga yordamga kim kelishini kuzatasiz. Ushbu topshiriqda ishtirok etuvchilardan vazifani bajarishdan avval boshqalarga hamdardlik darajasini belgilovchi savollarga javob berishni iltimos qilishadi.

Keyin qisqa hikoya o'qiladi va bu hikoya ularga qanday ta'sir qilganligi haqida bir qator savollar beriladi. Masalan, o'qigan roman qahramonini qanday tasavvur qiladi? Hikoyani o'qib tugatgach personajlar haqida ko'proq ma'lumotga ega bo'lish istagi bormi? Eksperiment tashkilotchilari boshqa xonadan nimadir olib kelishmoqchi bo'lishadi va shu onda 5–6 ta ruchkani bexosdan tushirib yuborishar edi. Natijada,   hikoyadagi qahramonga hamdard bo'lib, hayajonga tushgan kitobxonlar yordamga shoshilishar edi.

Ana shunday ko'pgina tajribalar o'tkazgan Yevropaning yetakchi mamlakatlaridagi OTMlarining tibbiyot fakultetlarida gumanitar modullarni kiritayotganligi bejiz emas.

“Badiiy adabiyotda tibbiyot” yoki bosh­qacha so'z bilan sohaviy badiiy adabiyotni 3 yildan beri o'qitib kelmoqdamiz.

Har yili kalendar rejasidan tibbiyotga aloqador yangi-yangi asarlar o'rin oladi. Bu asarlar o'zbek va xorijiy   badiiy asarlarning mumtoz namunalari va sohaviy badiiy publitsistikasi. O.Genrining “So'nggi yaproq”, “Hamdardlar” asarlari bemor uchun kasallikdan tuzalishiga ishonch qanchalik muhim ahamiyatga egaligini ko'rsatadi, yoki bir xil dard hatto dushmanlarni ham do'stlarga aylantirishi mumkinligini uqtiradi. N.Qilichevning “Baliq ovi”asarida bir bolaning vafot etganida oila a'zolari, shifokor qanchalik aybdor ekanligi haqida fikr yuritishga majbur qilsa, Sh.Xolmirzayevning “Bodom qishda gulladi” asari shifokor, hamshira, palatadagilarning gap-so'zlari, oddiy hazili inson salomatligida qanchalik shifo beruvchi va buzg'unchi rol o'ynashi mumkinligidan saboq beradi. Aziz Nesinning tibbiyotga bag'ishlangan hajviy asarlari kinoyali kulgu bilan tibbiyotdagi muammolarning og'riq nuqtalarini fosh etsa, Dino Bussatining “7 qavat” hikoyasi insonning biror voqeani o'ziga olishi salomatligida qanchalik fojiaviy namoyon bo'lishini ta'kidlaydi. Aslida bu asar o'ta falsafiy. U haqida juda-juda ko'p bahslashish mumkin. Bu insonning hayoti eng yuqori qavatdan pastki qavatgacha asta-sekin tushib borishi haqidami yoki boshqami? S.Kingning “Chekishni tashlang korporatsiya”si sog'lom turmush tarzining g'aroyib usulini qo'llashni tavsiya etsa, M.Bulgakovning “Yosh shifokor yozuvlari”da oliy o'quv yurtining bitiruvchisi guberniya shifoxonasiga borib amaliyotni mustaqil boshlashining turli holatlarini aks ettiradi. Erkin Vohidov, Abdulla Oripovning tibbiyotga oid she'rlarini o'qib ham tibbiy, ham ma'naviy bilim, zavq olasiz. A.Kup­rinning “Ajoyib shifokor”ini, F.Uglovning “Jarroh yuragi”, Genri Marshning “Zarar keltirma”, O'.Hoshimovning “Imon”, shifokor Jumanazar Beknazarovning asarlarini o'qiganda shunday shifokorlarga havas qilasiz. Izzat Sultonovning “Imon” dramasida tibbiyot ilmidagi o'g'rilik, ko'chirmakashlikning ayanchli ahvolini ko'rasiz. N.Dumbadzening “Abadiyat qonuni” romanida esa ancha muddat shifoxonada o'tkazgan jarayonida shunday qonun yaratadi: inson qalbi uning tanasidan 100 barobar og'irroq. Shunchalik og'ir-ki, uni ko'tarishga bir kishining quvvati yetmaydi…

Shuning uchun biz insonlar to tirik ekanmiz bir-birimizga yurakni to'xtab qolishidan saqlashga yordam berishimiz zarur: siz — menikini, men — bosh­qanikini, u — uchinchinikini va hokazo chek-chegarasizlikkacha.

Bunday asarlar va ulardan bahramand bo'lgan tibbiyotchi talabalar yetuk inson fazilatlarga ega kadr bo'lib chiqishidan xursand bo'lasiz.

Ha, taniqli adib Abdulla Qahhor fikrini davom ettirsak, sohaviy badiiy adabiyot quvvatini atomdan ham kuchli, deyish mumkin.

Ha, bu kurs bizni institutimiz rahbariyati bilan maslahat natijasida dars jadvalidan joy oldi. Ammo bu fanni dars jadvaliga qo'yishda biz Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tomonidan jamiyatimiz yoshlari istiqbolini, ularning keng dunyoqarashga ega bo'lish­larini ko'zlab chiqargan “Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ'ib qilish bo'yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi to'g'risida”gi hujjatini asos qilib oldik.

Har bir fanni obrazlar, his-tuyg'ular orqali o'zlashtirish yanada yuqori natija beradi.

Bir guruhda “So'nggi yaproq” asarida muallif zotiljamni zolim qari cholga o'xshatganini o'qib, talabalarga savol berdim: “Agar turli kasalliklarni hayvonlarga o'xshatish mumkin bo'lsa, qaysi kasallikni qaysi hayvonga o'xshatar edingiz?”

Shunda bir talaba “Saraton kasalligini ilonga o'xshatar edim”, – dedi. “Nima uchun? – degan savolga, –saraton o'z – o'zidan paydo bo'lmaydi, kuchli stress, siqilish, darmondorilarni, ovqatlarni noto'g'ri iste'moli bu kasallikni keltirib chiqaradi. Ilon ham tegmagan odamga tegmaydi”, – deb javob qaytardi. Biz fanimizda so'z qudratining mo''jizalarini ko'ramiz. Rusiyzabon guruhlari kirganda “Vrach” so'zi “vrat” so'zidan olingan desak, aldash kerakmi, deb taajjublanishadi.

Yo'q, aldash kerak emas, avrash degani. Demak, bemorni dardidan chalg'itib, xayollarini tuzalish tomonga yo'naltirish zarur.

Agar tibbiyot insonning tanasini davolasa, adabiyot ruhiyatiga shifo beradi.

Tibbiyotchilarimiz katta bilim zaxirasi bilan ruhiyatni davolovchi so'z qud­ratiga ega bo'lsalar, bu davoning darajasi va ta'siri yanada oshishi tabiiy.

Mazkur kurs bizda 36 soat 18ta juft soat sifatida dars jadvallarimizdan o'rin olgan. Dars jarayonida talabalar shifokorlik bilimlarini boshqacha – badiiy so'z orqali qabul qilishadi. Bu ularda kasbiy bilim bilan birga insoniylik, mehr-shafqat, hamdardlik kabi fazilatlarini shakllantiradi. Bir so'z bilan aytganda qalb tarbiyasi bilan shug'ullanadi.

Kavsar TURDIYEVA,

Toshkent pediatriya tibbiyot instituti

O'zbek tili va adabiyoti kafedrasi mudiri,

filologiya fanlari nomzodi, dotsent,

O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan yoshlar murabbiyi

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

two × four =