Mo''jizalarni izlab…

Nihoyat, mehnat ta'tiliga chiqdim. Ko'pdan buyon Kambodjaga borish, quyuq o'rmon orasida yuzlab yillar “yashirinib” yotgan, XVIII asr oxiridagina fransuz olimlari tomonidan qaytadan “kashf” etilgan Ankor Bat saroyi, ibodatxona, afsonaviy inshootlarni borib ko'rish niyatim bor edi. Bu haqda yaqin hamkasblarimga aytganimda, ular hamroh bo'lishlarini bildirishdi. Shunday qilib, olti jurnalist-sayyoh Kambodjaga yo'l oldik. O'zbekistondan to'g'ridan-to'g'ri samolyot uchmagani uchun yo'limiz Xitoy orqali o'tdi.

Sian — Xitoyning qadimiy poytaxti. U bugungidek ulug'vorlikka ilk qadamni bundan yigirma uch asr ilgari qo'ygan. Ungacha Xitoy hududi bir necha o'n kichik-kichik boshqaruvdagi birikma-davlatlardan iborat bo'lgan. Sian davlati taxtiga 13 yoshli Sin Sin Shixuondi o'tirgach, Buyuk Xitoy devorlarini bir-biriga bog'laydi va qudratli imperiyaga asos soladi. Dastlab ixtiyoriy, so'ng bo'ysunmaganlarni kuch bilan saltanatiga qo'shib, zamonasining yer yuzidagi eng yirik davlatlaridan birini tashkil qiladi.

Inson tabiati qiziq. Imperator Sin qanchalar qudratli bo'lmasin, 14 yoshidayoq vaqti kelib o'limga yuzma-yuz bo'lishini bilib, o'sha kun uchun maqbara qurdirishim lozim deb hisoblaydi. Uning tushunishicha, u dunyoda ham xos armiyasi bo'lishi va uni himoya qilishi kerak. Shu maqsadda eramizdan avvalgi 246 yilda o'ziga muhtasham maqbara qurishni hamda 8100 ta to'laqonli armiya haykalini yasatishni boshlaydi.

Tarixchilarning yozishicha, bu ishga 700 ming quruvchi, haykaltarosh, rassom, ishchi-usta yollangan. Ular 38 yil davomida Sin armiyasidagi mavjud 8100 ta askar, sarkarda, qo'mondonlarning asl qiyofasi aks etgan haykallar tayyorlashadi. Imperator 52 yoshida vafot etgan. Shunda uni o'zi qurdirgan maqbaraga, armiya haykallarini uning atrofiga ko'mganlar.

Sin dunyodagi eng shafqatsiz imperator bo'lgan deyish mumkin. U maqbara qurilishi va haykal yasashga, ularni ko'mish marosimiga daxldor barchani o'limga hukm qilgan. Tarixchilar yozishicha, 700 mingdan ziyod odam qatl qilingan. Qotillar esa o'zlarini o'zlari o'ldirganlar. Shunday qilib, imperator Sin maqbarasi va 8100 ta haykallar haqida 1974 yilgacha hech kim bilmagan! 18 yoshli dehqon Yan Chjifa o'z yerida quduq ochayotib, tasodifan yer ostidagi haykallarga duch kelmaganida, bu dunyo yana necha asrlar davomida, balki, bu mo''jizadan bexabar o'tardi…

Biz Sin qal'a-yu saroylari, dunyodagi Xitoy tuprog'ida ilk bor qurilgan musulmon ko'chasi, muhtasham masjid va muzeylarni borib ko'rdik.

Kambodja safari Siem Rep shahridan boshlandi. Birinchi kuniyoq Ankor saroy va ibodatxonalari tomon yo'l oldik. Ular IX – XII asrlar oralig'ida qurilgan 220 kvadrat kilometr maydonda joylashgan 240 ta inshootdan iborat edi.

Biz eng ulkan va tarixi afsonaviy saroy va ibodatxonalarda bo'ldik. Masalan, Ankor Bat, Bayon, Ta Prom, Bapxuon shular jumlasidan. Ular orasida eng ulkani — Ankor Bat saroyidir. Uni shoh Suryavarman II XII asrning birinchi yarmida qurdirgan bo'lib, u 300 yildan ortiq vaqt ichida Ankor imperiyasi shohining qarorgohi vazifasini bajargan. Saroyda 53 ta katta-kichik minora bor. Eng balandi 65 metr. U qirol taxti ustiga qurilgan bo'lib, imperiya qudratini ko'rsatgan. Saroyni haykallar galereyasi deyish mumkin. Yuzlab metrga cho'zilgan atrof va ichki tosh devorlarga o'ng minglab haykallar o'yib ishlangan va ularning har biri mukammal san'at asariga teng.

Taqdirni qarangki, bu tarixiy obidalar yillar silsilasida quyuq jungli o'rmonlari orasida unut bo'lib qolib ketgan. Faqat 1861 yil 21 yanvarda fransuz botanik olimi Anri Muo tasodifan Ankor saroylaridan birini topadi. Keyin bundan xabar topgan hukumat va dunyo olimlari ikkinchi, uchinchi… ikki yuz qirqinchi inshootni aniqlaydilar. Bugunga kelib, Kambodjaning Ankor Bat majmuasiga har yili 2 milliondan ortiq xorijiy sayyohlar kelmoqda.

Gazeta chop etilayotgan ayni kunda biz, farg'onalik jurnalistlar Vyetnamning Fukuok orolidamiz. O'rmon, okean, ko'ngilochar shaharchalar qurshovida sayohat qilyapmiz. Qaerga bormaylik, avvalo gazetalari bilan tanishamiz, teleko'rsatuvlarini tahlil qilamiz, jurnalistlari bilan uchrashib, muloqotga kirishamiz. Maqsad sayohat va tajriba almashish. Qaytishimizda bizni Urumchida Shinjon jurnalistlar assotsiatsiyasi, Xitoyning “CNS” axborot agentligida kutishmoqda. Ijodiy uchrashuv va kelishuvlar tuzish rejalashtirilgan.

Eng muhimi: Siandagi Terrakor armiyasi, Kambodjaning Ankor Bat yodgorliklari va Fukuok oroli mo''jizalari haqida alohida-alohida tahliliy maqolalar yozyapmiz, tez orada ularni e'lon qilish niyatidamiz, albatta.

Jurnalist dunyo kezishi kerak. Biz shu aqidani amaliy dasturlarimizdan biri deb qabul qilganmiz, xolos.

Muhammadjon OBIDOV,

Xitoy – Kambodja – Vyetnam.