Vijdon… Uni ko'rganlar bormi?

Odatda kimningdir bizga nisbatan noto'g'ri munosabatidan yoxud insofsizligidan, adolatsizligidan ranjisak, “vijdoning kuysin”, “vijdoning bormi o'zi?” deymiz yoki yana “vijdonini yegan bu” degan hukm bilan alamimizdan chiqamiz; turli minbarlardan “vijdon amri bilan ish tutaylik”, “vijdonan ishlaylik” deya amri ma'ruf qilamiz. Yuzakiroq mulohaza qilsak, “vijdon” umumis­te'moldagi so'z ekan, jon joylarimizga taalluqli muayyan tuyg'ularni shu so'zsiz ifodalay bilmas ekanmiz, vij­don – hayotimizda juda muhim o'rin tutar ekan… Chuqurroq mulohaza yuritsak esa…

Otabekning guvohi

Ulug' Abdulla Qodiriy bundan salkam bir asr muqaddam “O'tkan kunlar”da Otabek siymosida ma'naviyati benihoya yuksak insonning ideal timsolini yaratib, uni barcha zamon kishilariga ibratu o'rnak qilib qo'ydi. O'zbek adabiyotining mangu yashnoq gulzori bo'lgan bu asarda shunday sahna bor: “Otabek va qutidor Azizbekning ayg'oqchilari sifatida o'limga hukm etilganlar. Otabek o'zining isyon qo'zg'ash maqsadida emas, bo'lak maqsadlarda Marg'ilonda turganini, ehtimol etilayotgan gunohdan emin ekanini qayta-qayta takrorlaydi. Qushbegi “najot farishtasi” (Kumush)ning ko'magi bilan dor ostidan qaytarilgan bandilarni yana bir karra so'roq etadi: — Otabek, — dedi Qushbegi so'z boshlab, — qo'lga olingan kuningiz menga o'zingiz bilan otangizning qanday kishilar bo'lganingizni, ya'ni maslakingizni so'zlagan edingiz. Ammo biz o'shal so'zlaringizga dalil va isbotsiz ishona olmaymiz… Endi siz o'shal da'voingizni isbot qila olasizmi?

— …

— Demak, o'sha so'zlaringizni isbot qilish uchun hujjatingiz yo'q?

— Yo'q… Isbot uchun vijdonimdan boshqa shohidim yo'q”.

Albatta, bu shohid – guvoh, huquqiy bilimlari risoladagidek bugungi o'quvchiga g'alati tuyulishi mumkin. Ammo boshi ustida “bir soch tolasiga bog'langan shamshir” (A.Oripov) osiq turgan lahzalarda keltirilgan dalil Otabekning vijdon tushunchasini benihoya yuksak tutgani, insonning hayot-mamot masalasini hal qilishi mumkin bo'lgan qadriyat deb bilganidan, shuningdek, bu qad­riyat aynan vijdonsizlikning qurboni bo'lgan Qodiriy uchun ham benihoya yuksakligidan dalolat beradi.

Inson hayotiniig fojialarida iymon uyg'otuvchi ulug' bir qud­ratni ko'rgan va buni san'atkorlik bilan ko'rsata olgan Chingiz Aytmatovning Mo'min choli, Saidasi, Edigeyi, Abutolibi, Bo's­toni, Avdiysi-chi? Bizni maftun etgan, ularga ergashtirgan narsa ham bu qahramonlarning vijdon amri bilan amalga oshirgan kori xayrlari, vijdonsiz kimsalarga qarshi olib borilgan kurashlarda ba'zan nochor qolib, chekkan iztirobu alamlari emasmi? Ularning ayrim iymonsizlarga qarshi olib borgan kurashlari va bu kurashlarning aksaran samarasizligi bizga bugungi kunda ezgulikning g'alabasi aynan vijdon va vijdonsizlik o'rtasidagi nisbatga bog'liqligidan saboq bermaydimi?

“Kassandra tamg'asi” esa ta'bir joiz bo'lsa, vijdon haqidagi iztirobli ogohlantirishdir. Qismat alamini butun jamiyatdan, butun insoniyatdan olishga chog'langan Andrey Krilsovning ko'ksida uyg'ongan vijdon hayqirig'i uni to shu paytgacha erishgan jamiki moddiy va ma'naviy huzur-halovatlaridan voz kechishga, “kosmos orqali o'zlikka chekinish”ga majbur etadi. Iso Masih singari uning vijdonini qutqarishga safarbar etilgan Runa timsoli qalbimizda cheksiz muhabbat uyg'otadi. Ammo vijdonsizlik chegarasidan xatlab, iymon sari yuz burgan Filofeyning o'zi pirovardida vijdonsiz olomonning johilligi tufayli halokatga mahkum…

Haqli savol tug'iladi: insoniyat yuz bor, balki ming cheksiz marta vijdonsizlik oqibatida o'z boshidan turli qirg'inbarotlaru, ko'z ko'rib quloq eshitmagan fojialarni kechirdi, qirildi, yondi, xonumoni sovrildi, davlati va millati halokatga keldi – nega sergak tortmadi? Nega u hali-hanuz g'ofillik, befarqlik, keraksiz tashvishlar, fitna-fujurlardan bosh ko'tarib, qarshisidagi achchiq haqiqat – iymonsizlikka qarshi jiddiy kurasha olmaydi? Bu savolga, balki, javob topish mumkindir. Ammo masalaning mohiyati bunda emas. Muddao shuki, vijdonsizlikka qarshi kurash, isyon qilish uchun, eng avvalo, iymoni but, e'tiqodi salomat, irodasi bukilmas ShAXSlar kerak. Bizga bugun – o'tish davrida aynan ana shunday har tomonlama sog'lom avlod har qachongidan ham zarur.

Qozonning ustiga o'tirgan odam

Naql qilishlaricha, bir zamonlar hayot juda og'irlashib ketibdi-yu, odamlarga kundalik oziq topish ham o'tkir muammoga aylanibdi. Shunday kunlarning birida birov uyida issiq ovqat tayyorlab o'tirsa, qo'shnisi chiqib qolibdi. Shunda haligi odam ne-ne mashaqqatlar bilan yetishgan ovqatni qo'shnisidan qizg'anib, qozon-pozoni bilan olib tagiga qo'yibdi-da, ustiga o'tirib olibdi. U yog'ini o'zingiz tasavvur qilavering… Shundan xalq orasida “qiyinchilik kunlar-ku o'tar, ketingni kuygani qolar” degan naql yuradi.

Bugungi kunning ayrim manzaralari ham qozon ustida o'tirgan odamni esga soladi. Bugun ham o'tish davri mashaqqatlaridan shikoyat qilish, har qanday yuzsizligu surbetlikni, insofsizligu beorlikni bozor iqtisodiga “yuklash”, davrning og'irligi bilan oqlash “moda”ga aylangan. Aslida bularning bari o'zimizning sabotsizligimiz, irodasizligimiz, buyuk kelajak yaratish yo'lining boshida muqarrar duch kelinajak qiyinchiliklar oldida dovdiraganimizni yashirish uchun vijdonsizlikni dastur qilib olganimizning misoli emasmi? Agar aynan ana shunday kunlarda bir-birimizni qo'llab-quvvatlasak, har birimiz o'z zimmamizdagi mas'uliyatga vijdon ila yondashsak, Turkistonning oqilu fozil farzandlari bir umr orzu etgan birlikni bayroq qilib ko'tarsak, ham o'tkinchi mashaqqatlarning zarbi uncha sezilmaydi, ham ma'lum muddat o'tib, hayot o'z iziga tushib ketgach, vijdonimiz osoyishta bo'ladi.

Biz vijdon haqidagi bahsimizni behudaga badiiy adabiyotdan tamsil bilan boshlamadik. Zero, xalqning vijdoni bo'la olgan ulug' san'atkorlar vijdonni inson hayotining mohiyatini tashkil etuvchi va jamiyat tadrijining yo'nalishini belgilovchi ulug' qadriyat sifatida talqin etganlar. Haqiqatda shunday. Agar tevarak-atrofga tahlil ko'zi bilan nazar tashlasangiz, xayrli amallar ham, bir qator buzg'unchiligu, noshoyista xatti-harakatlar ham vijdon va vijdonsizlik chegarasida sodir etilayotganining guvohi bo'lasiz. Bugun bozor oralagan xaridor o'zi bilan qo'ltaroziyu, metr – cho'p olib yurmasa, olgan matosini tikuvchi qaytarib beradi, xarid qilgan yeguligini ko'z ko'radiyu, og'iz ko'rmaydi; to'yida dabdaba bilan poytaxtdan falon hofiz chaqirib, doshqozonda osh damlatgan mo'ylovdor akamiz mahallasida chiroq o'chsa, ta'mir uchun ko'p qatori ming so'mni ming iddaoyu pisanda bilan chiqaradi; falon xil ko'ylagini ma'rakada ko'z-ko'z qilishga shaylangan mahbubamiz o'sha davrada darsliklarning qimmatlashib ketganligi bois bolalarini kitob bilan to'liq ta'minlay olmaganidan shikoyat qiladi; bozor sumkangiz sal kattaligini ko'rgan militsiya xodimi nonushtaga “choychaqa” so'raydiyu, qizarinib ham o'tirmaydi; zo'rg'a “uch”ga ilinadigan talaba kontrakt puli to'lab qo'yilganligini pisanda qilib, o'qituvchiga reyting ballarini ko'tarib qo'yishni iddao qiladi. Yo'l qoidasining buzilishi oqibatini hujjat ichiga qo'yib berilgan “choychaqa” bilan “tekislash” mumkin… Bular – kundalik hayot manzaralari, o'zimizni har qancha g'ofillikka solmaylik, ko'rinib turgan achchiq haqiqat.

XX asr so'nggi va yangi asr boshida g'aroyib bir illat paydo bo'ldi: hammaning ko'z oldida uyalmay o'g'rilik, muttahamlik, tovlamachilik qilgan, umrining yarmini yolg'on, fitna-fujur bilan o'tkazayotgan odamlar goh davraning to'riga chiqib qoladilar. Odamlar o'sha illatni urchitib, millatning boshida kanadek ko'payayotgan tovlamachini bir-birlariga ko'rsatib: “U kishi katta moshennik” desa, ikkinchisi: “Ha, taniyman. Hatto, falonchini ham chuv tushirdiya”, – deb, nafratlanib, hazar qilib emas, “hayratlanib” qaraydilar. Xo'sh, bu davralarga choy-non tashib, xizmat qilib yurgan farzandlarimiz tarbiyasini kim o'ylaydi? Axir, qadim Sharq o'zining ibrat va insofi, axloq va ilmi bilan ziynatli, ulug' emasmi? Kam o'ylaymiz, oz fikrlaymiz – ko'p gapiramiz, jindek amal qilamiz…

Yana bir achchiq haqiqat: mansabdorning xizmatiga hamisha shay, uning mehmonini kutib-kuzatadigan, zarur bo'lsa, xo'jayin uchun, manfaat uchun haftalab o'z oilasi, farzandlarini ham unutib, bozor-o'char qilib, ming-minglarni sovuradigan, to'y-hashamlarda “falon” so'mni qistirvorgan akamiz o'z farzandlariga to'rtta kitob yoxud kompyuter olib berishni xayollariga ham keltirmaydi.

Ayrimlarning uylariga borsangiz, qo'y so'yadi, yashiklab ichimlik, o'ylasang labingga uchuq toshadigan xarajatlar qiladi. Lekin yashash sharoitini ko'rib qo'rqib ketasan odam. Uyida na tuzuk­roq televizor, na radio, na bir jurnalu na bir gazeta… Dunyoda nima gap? Qaerda terror, qaerda diniy ekstremizm? Qaerda jaholat, qaerda taraqqiyot? Ilm, yaratuvchanlik, farovonlik – bularning bari “mehmonnavozlik” oldidan o'taversin…

O'z vijdonimiz bilan hamisha hisoblashamizmi – bugun aynan do'ppini boshdan olib, ana shu xususda fikr-mulohaza qiladigan, aql-idrok bilan ish ko'radigan, qirq o'lchab bir kesadigan, kam gapirib – ko'p amaliy ish qiladigan, o'zing ibrat bo'lib, vijdonan yashab, shundan so'ng o'zgalardan talab qiladigan zamondir.

Albatta, o'zbekning mard, shijoatli, hamiyatli o'g'lonlari juda ko'p. “Ketmonning dastasini-da ko'kartirib” (A.Oripov) hayotga nekbin ko'z ila boquvchi xalq bu. Bu xalq eng og'ir zamonlarda ham o'zining sabr-toqati-yu, mehnatkashligi orqasida o'zligida sobit qola bilgan. Eng muhimi, hech qachon vijdoniga xiyonat qilmagan, vijdon yo'rig'idan chetga chiqmagan. Vijdon degan ulug' hakam ertaga bizga – o'zbekning XXI asrda yashayotgan qorako'zlariga ham “qiyinchilik kunlar-ku o'tadi-ya…” demasligi uchun ana shunday ulug' elning farzandlari ekanligimizni unutmaylik.

Derazani kim sindirdi?

Insonlik jamiyati paydo bo'libdiki, bashariyatning ulug' farzandlari uning nomukammalligidan, noqisligidan ozurda. Insonlik jamiyatining ular kutgan darajaga chiqishiga xalaqit berayotgan katta-kichik illatlaru, buzilishlarning boshida vijdon muammosi turadi desak, mubolag'a bo'lmas.

Bolalikda o'qiganim bir hikoyada shunday voqea bayon qilingan edi: sinf derazasining bir ko'zi qandaydir sabab bilan sinadiyu, aynan aybdor bola qat'iy guvohlik berib, do'stining nohaq jazolanishiga sabab bo'ladi. Do'st esa bu ulug' adolatsizlik oldida nochoru noiloj, “vijdonidan boshqa shohidi yo'q”. Meni hanuz hayajonlantiradigani: voqeaning yechimi emas – shuning uchun ham hikoya qanday tugaganini eslay olmayman. Meni aynan voqea qiziqtiradi, o'zimcha uning tadrijini o'ylayman… Oddiygina hodisa, arzimasday bo'lib tuyulgan vijdonsizlik, alhol bu vij­donsizlik manzarasiga atrofdagilarning loqayd munosabati do'stning ko'nglida ulug' alam bo'lib tug'ilmasligiga, asta-sekin yuz boshli ajdahomisol ulkan O'Chga aylanmasligiga, ehtimolki, o'z izidan turli vijdonsizliklaru, jinoyatlarni boshlab kelmasligiga kim kafolat bera oladi? Axir, ko'ksida kulala bo'lgan o'ch tufayli zoti-bisoti notayin ikszurriyodlarning tarqalib ketishiga sabab bo'lgan Andrey Krilsov kashf etgan yovuzlikning zamirida ham unga nisbatan qilingan vijdonsizlik (ehtimol, otasi tomonidan, ehtimol, onasi tomonidan) yotmaydimi?

Yana bir oddiyday tuyulgan voqeani olaylik: kassir oylik maoshingizni “yuz so'migina”ni “qo'l haqi” sifatida hech tortinmasdan, izohlarsiz – vijdonsizlarcha olib qoladi. Siz esa arzimas pul uchun tushuntirish talab qilishga iymanasiz-da (ehtimol, bu doimiy hodisa bo'lgani uchun ham tushuntirish so'rab o'tirmaysiz), “o'ch”ingizni boshqa birovdan, masalan, adashib pulingizga ortiqcha qaytim qaytargan sotuvchidan olasiz. Sotuvchi esa… Shu tariqa vijdonsizlik vijdonsizlikni tug'diradi, vij­donsizlarcha munosabat vijdonsizlarcha munosabatni keltirib chiqaradi. Jamiyat bo'ylab taralgan bu to'lqin sal o'tib tuzatish ehtimolidan xoli qo'tirga aylanadi… Bunday jamiyatga toza havo olib kirilmasa, Vijdonning ulug' elchilari sabot va qat'iyat bilan ishga kirishmasa, unday jamiyat tanazzulga mahkumdir. Bunga tarix guvoh, tarihda kechgan har ne buyuk imperiyalar taqdiri misol. O'z jamiyatini vijdon ustuvor bo'lgan jamoaga aylantirishga uringanlarga esa hamisha og'ir bo'lgan, ba'zan esa ular bu kurashda Iso Masih singari Avdiy yo Andrey Krilsov singari, Fitratu Cho'lpon singari o'z hayotlari bilan badal to'laganlar. Axir, insonning millionlab vakillari yostig'ini quritgan Ikkinchi jahon urushi ham yuksak miqyoslardagi vijdonsizlikning oliy namunasi emasmidi? Axir, Asadbekni (“Shaytanat”) katta jinoyatchiga aylantirgan ham butun boshli jamiyatning vij­donsizligi emasmidi? Axir, o'z do'sti, yoru birodari, ustozi yo shogirdining vijdonsizligi qurboni bo'lgan Fitratu Qodiriy, Cho'lponu Usmon Nosirlarning ruhi-arvohi atrofimizda hanuz aylanib, chirqillab yuribdi-ku.

Iymon – tarozu

Aslida vijdonning o'zi nima? XX asr boshlarida davr kishisining axloq dasturi bo'larlik “Turkiy guliston” ni maydonga chiqargan Abdulla Avloniy unga shunday ta'rif beradi: “Vij­don deb ruhimizga, fikrimizga ta'sir qiladurg'on hissiyot, ya'ni sezuv-tuymakdan iborat ma'naviy quvvatni aytilur. Biz har vaqt af'ol va harakatimizni yaxshi va yomonligini, foyda va zararligini onjaq vijdonimiz ila bilurmiz. Vijdon insonning aql va fikrini haqiqiy mezonidirki, bu tarozu ila o'z kamchiliklarini o'lchab bilmak ila barobar boshqalarning ham af'ol va harakotini sezur. Agar ishlagan ishi shariat, aql va hikmatga muvofiq bo'lsa, muhabbat qilur. Qabohat va yomon ishlarni qilsa, nafrat qilur”. XIX asrning ulug' klassigi Lev Tolstoy fikricha esa “Vijdon — odamlar hayotining odil rahnamosidir”. Undan ancha ilgari yashagan Sitseron esa sof vij­donni “eng kerakli ziynat” deb hisoblaydi. Bu ta'rifu tashbehlarning barchasi vijdon tushunchasi hamma zamon mutafakkirlarini befarq qoldirmagani, bil'aks, ular vijdonni inson va jamiyat qiyofasini belgilovchi mezon deb bilganlaridan dalolatdir.

Paydo bo'lganidan buyon eng yaxshi axloqiy qadriyatlarni targ'ib qilib kelayotgan Islom dinida iymon – bosh tushunchadir. Insof-adolat, mo'minlik, mehr-oqibat, birlik-birodarlik, e'ti­qod, muloyimlik, ilmga intilish, shijoat – bularning barchasi iymon doirasiga kiradi. “Shariat hukm-ahkomlariga jamiyat xavfsizligini ta'minlash, eng yuksak insoniy fazilatlarni saqlash, hurmatlash, qon to'kmaslik, o'z or-nomusini saqlash, o'z mol-mulkining daxlsizligini ta'minlash kabilar kiradi”, – deb yozadi Ar-riyod muallimlar oliy bilimgohining diniy ilmlar bo'yicha ustoz professori Abdu-r-Rahmon bin Muhammad Ol-i Umar janoblari. Islomning adolati ham shundaki, hayot bu dunyo bilan tugamaydi, “insonlarga yomonlik qilib, zulm o'tkazgan, azob bergan, g'ariblarni ezib haqlarini yegan kishilar bilan odamlarga adl va yaxshilik, g'ariblarga rahm, yo'qsillarga shafqat qilgan kishilarning oqibati barobar bo'lsa, yaxshilikning foydasi yoki yomonlikning ziyoni qanday farqlanadi?” (Rahmatulloh Turkistoniyning “Ilm va iymon” kitobidan) – aynan ulug' Ajr kuni va shu kuni beriladigan hisobot insonlarni faqat va faqat yaxshi amallar qilishga yo'naltiradi. Endi ayting-chi, bu tushuncha va hodisalarning birortasini Vijdon tushunchasidan ayri tasavvur qilish mumkinmi? Mahshar – bu vij­don taroziga qo'yiladigan kun emasmi? Vijdonsizlikni kasb qilib, iymonga erishish mumkinmi? Aslo! Aslida iymonning asosida ham vijdon yotadi. Olamga, odamlarga va o'ziga vijdon ko'zi bilan qaramagan inson iymonli bo'la olmaydi. Zero, islomda ham ming yillik toat-ibodatdan ko'ra birovga qilingan yaxshilik, o'z xatti-harakatingning taftishi, adolat va insofning ajri yuksakroqdir. Bunga esa vijdoningni bir chetga surib qo'yib erishib bo'lmaydi.

Barcha qadriyatlarning otasi

Bashariyat mutafakkirlarini hamisha inson umrining mohiyati, insonlararo munosabatlar, jamiyat va shaxs munosabatlari qiziqtirib keladi – bularning zaminida saodatli jamiyat g'oyasi yotadi. U qanday nomlanishidan qat'iy nazar – “Fozil kishilar shahri”mi, “Utopiya” orolimi, “Odil shoh mamlakati”mi? Mohiyati bir – insonlar teng huquqli bo'lib, baxt-saodatli hayot kechiradigan jamiyat. Bu esa tabiiyki, adolat, insof, hamiyat, mehr-oqibat, shijoat, ma'rifat, nomus, hayo, vafo, birdamlik kabi bir qator ma'naviy qadriyatlar bilan bog'liq. Hech mubolag'asiz aytish mumkinki, ana shu qadriyatlar boshida Vijdon turadi. Yo'q, bu shunchaki shoirona gap emas. Axir, vijdonsizda hayo-yu vafo bo'ladimi? Or-nomus yo mehr-oqibat bo'ladimi? Qaysi vijdonsiz cho'ntagi qappayganda birovga hamiyat ko'rgazibdi?

Ammo hech kim onasidan vijdonli yoki vijdonsiz bo'lib tug'ilmaydi. Avvalo, oila, keyin esa turli tarbiya muassasalari, mahalla-jamoaning, atrofdagilarning ta'siri, tarbiyasi har qanday kishida o'z-o'zini taftish qilish, xatti-harakatlarini baholash, burchga to'g'ri yondashish, shuningdek, boshqalarning ham yaxshi-yomon amallariga munosabat bildirish tuyg'usini shakllantiradi. Bu – Vijdon tuyg'usidir.

Bizning milliy hayotimizda o'zaro ta'sir qonuni kuchli. Ko'chaga chiqqan bolani butunlay notanish mo'ysafid ham, uzoq bir mahalladoshi ham tergaydi; maktabda qilgan noto'g'ri xatti-harakatidan akasi yoki singlisi ota-onaga axborot yetkazadi; o'zidan sal kattaroq maktabdoshi tanbeh berishni burchi deb biladi… Bu, tabiiyki, vijdon tuyg'usining shakllanishiga ham, uni shakllantirishga ham juda qo'l keladi.

Ichingdagi xoin

O'zbekning betakror shoirlaridan biri Shavkat Rahmon bir she'rida shafqatsizlarcha savol qo'ygan edi: “Nopoklar poklarga qilganda tuhmat, titramay aytdingmi keskir so'zingni? Bolang­ning yodiga ne qilding tuhfa, asrab qololdingmi o'zing o'zingni?” Keyin esa yanada keskin talab qiladi: “O'ldir, ichingdagi xoinni o'ldir!” Ichingdagi xoin… Kim u? Shoirning talqinicha, bu – qo'rquv. Qo'rquv esa ichingda Vijdon o'rnida paydo bo'lgan bo'shliqda bosh ko'taradi. Ko'ksida vijdoni uyg'oq inson har qanday xavf-xatarga, har qanday mustabidga, hatto o'lim tahlikasiga-da tik qaray oladi. Ulug' ajr kuni berilajak hisobot ham uning uchun qo'rqinch­­li emas. Qo'rquvni vijdonsizlik, vijdonsizlikni qo'rquv tug'diradi. Mansabu, moddiy farovonlik ta'masida maddohlikni o'ziga or bilmaydigan, insonning eng nodir boyligi bo'lgan vij­donni arzimas baholarda pullaydigan kimsalar esa katta kurashlarga, katta fidoyiliklarga qodir emaslar.

Bugun davrning shiddatini, zamonning talabini, umrning mohiyatini teran anglagan har bir vatanparvar, millatparvar shaxsning maqsadi bitta – ona O'zbekistonni jahonning rivoj­langan mamlakatlari qatorida ko'rish, o'zbekning nimalarga qodirligini namoyish etish va qorako'z bolalarga ozodu obod bir yurtni meros qoldirish. Bu – bizning avlod chekiga tushgan mas­'­­­uliyat. Bu mas'uliyatni sharaf bilan uddalash uchun esa ko'ksimizda har qanday qo'rquvni mahv etishga qodir bo'lgan Vijdon hokimlik qilmog'i lozim. Har bir vijdonli insonning doimiy shio­­ri, vijdon hayqirig'i esa millatparvar shoir Shavkat Rahmon so'zlari bilan aytsak, shunday bo'lmog'i lozim:

Farog'at borligin unutib qo'ydim.

Bag'rimga chaqinlar tegdi daf'atan,

Sendan-da ulug'roq narsa yo'qligin,

Sochim oqarganda angladim, Vatan!

Naqadar kechikib angladim seni,

Chaqinlar yo'q qilsa meni daf'atan,

Ayt, qandoq chidayman bunday xo'rlikka. 

Ayt, qandoq yotaman bag'ringda, Vatan!

Ilhom G'ANIYEV,

Xalqaro Yassaviy mukofoti laureati