Halollik martabasi

Davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev katta yig'inlarning birida “Halollik vaksinasi” haqida gapirgan edi. Darhaqiqat, halollik va poklikda—hamma narsa mujassam. To'g'ri yashash, Vatanga, elu yurtga chin yurakdan mehnat qilish, odamlarni rozi qilish—bularning bari halollikda!

Ochig'i, Prezidentimizning ana shu da'vatlari ko'p yillardan beri dilimda yurgan o'ylarga, mulohazalarga olov berdi, meni ham shu xususda bir so'z aytishga undayverdi.

Mana, qancha og'ir, qiyin bo'lsa ham hamma sohada o'zgarishlar, islohotlar olib boril­yapti. Halollik so'ralyapti, talab etilyapti. Korrupsiyaga qarshi kurash agentligi degan tuzilma ham tashkil etildi. Lekin… bu ishda ko'ngil to'ladigan darajaga yetmoq, halollikka erishmoq oson emas ekan-da.

Aslida inson uchun eng buyuk martaba–uning insonlik martabasi, bu dunyoda inson bo'lish baxti va sharafi, insonlik martabasining tayanch tog'i esa dinu diyonatga suyangan halollik darajasi, Allohning basharga in'om etgan ulug' inoyatidir.

Musulmonchilikning to'qson foizi halollik, qolgani rasmu rusum deyishgan donolarimiz.

Inson dunyoga halol bo'lib keladi. Bolaning ona qornida paydo bo'lishi– halol. Ona bolani to'qqiz oy qornida ko'tarib yurishi– halol. Uni ne azob-mashaqqat ila dunyoga keltirishi ham halol, chaqaloqning dunyoga ko'z ochishi–halol. U halol bo'lib o'sadi, keyin kattalar uni nopoklikka o'rgatishadi. Misol. Bir kishi birovning eshigiga kelib, o'sha yerda o'ynab yurgan bolakayga deydi: “Bolam, da­dangni chaqirib chiq, falonchi kishi chaqiryapti de”. Bola ichkariga kiradi-yu chiqadi. “Dadam aytdilarki, dadam uyda yo'q ekanlar” deydi u. Mana, bolakayning javobi. Ko'ramizki, uni yolg'onga o'rgatishyapti. Ammo bolaning sof, halol tabiati bunga qarshilik ko'rsatib, nopoklikni qabul qilmayapti. Ammo bu vaqtincha. Asta-sekin kattalarning qistovi, ibrati yolg'onga o'rgatadi uni. Nojoiz so'z, harom luqma, harom a'mol, noma'qul xatti-harakatlar uning qon-qoniga singib boraveradi. Qarabsizki, halol tug'ilgan bola shu yo'sin nopok kimsaga aylanadi. Buning teskarisi ham bo'lishi mumkin. Hatto ona qornida nikohsiz paydo bo'lib, ko'z ochgan zurriyot, Alloh tavfiq va hikmat ato etsa, halolzodaga aylanib, keyin ko'p ezgu amallarga qo'l urishi mumkin. Biroq bunaqasi kamdan-kam uchraydi.

Inson halollik maqomida tug'iladi, dedik. Ammo halollik martabasiga hamma ham yetishavermaydi. Buning uchun g'ayrat-matonat, sabr-sabot ila olg'a intilmog'i lozim. Haq va halollik tarafida turib kurashishi, bu yo'lda azmu jasorat ko'rsatishi darkor. Shijoatsiz halollik o'lik sarmoyadir deb bekorga aytishmagan. Dunyodan o'tgan barcha ulug'larimiz borki, halollikni bayroq qilib ko'tarishgan. Halollikning yuksak poyasiga yetmasdan Forobiy Forobiy bo'larmidi? Navoiy Navoiy bo'larmidi? Xullas, orzu-niyatda halollik, mansabu amalda halollik, turmushu maishatda, muomalayu munosabatda halollik, eng muhimi, rayosatu siyosatda halollik! Halol kishi himmatli bo'ladi, himmatda buyuklik yashaydi.

Buyuklik keldi himmatdin nishona,

Kim himmatsizni past etdi zamona, —

deganlar bobomiz Alisher Navoiy.

Bilasiz, Ummon Arabiston yarim oroli, Qizil dengiz sohilida joylashgan davlat. Davlat tuzumi – sultonlik. To'rt milliondan ziyod aholisi bor. Qaerdadir o'qigandim, agar shu rost bo'lsa, yillik daromadi jon boshiga hisoblaganda yigirma ming dollar ekan. O'qish, ta'lim olish, tibbiy xizmat davlat hisobidan tekin. Ishsizlik yo'q, o'g'rilik, poraxo'rlik yo'q, har qanday jinoyatning ildizi kesilgan. Uylanmoqchi bo'lgan yigitga uy qurish uchun davlat yer ajratib, yordam sifatida subsidiya beradi. Yoki oilada chaqaloq dunyoga kelgandayoq ma'lum mablag' ajratib qo'yiladi. U voyaga yetgach, muammo yo'q. Bir so'z bilan aytganda, yalpi farovonlik, taraqqiyot. Xo'sh, buning boisi nimada? Boisi – halollikda. Jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab olgan adolat ustuvorligida.

Xullas, lafzu vafoda, turmush va amalda halollik martabasiga intilaylik. Tarixda va hozirgi kunimizda ham bunga misollar topiladi. Ahmad Donishning “Tarixi salotini mang'itiya” kitobida o'qiymiz… Bir dehqon Ark maydoniga bir arava qovun tushiradi. Buni Ark ayvonidan kuzatib turgan amir Shohmurod boshidagi qalpog'ini yechib, xizmatkorga uzatadi: “Borib, shuning evaziga bitta qovun olib kel”. Dehqon unamaydi, qalpoqqa qovun yo'q, dey­di u, naqd pulga sotaman… Ey bandayi nodon, bilasanmi kimning qalpog'i bu? Amiralmo'minin hazratlarining, deydi xizmatkor. Shunda dehqon qalpoqni darhol boshiga kiyib, xizmatkorga birmas, bir nechta qovun beradi. O'z zamonida amir Ma'sum (ya'ni, pok, beg'ubor) deb nom qozongan hukmdorning bu qadar halolligiga tan bermoq joiz.

Endi hozirgi kunimizdan misol. Moskvada bir badavlat kishi xorijga dam olishga otlanib, taksiga o'ltirib, aeroportga jo'naydi. Chemodanni ko'tarib ichkariga kirarkan, ma'lum bo'ladiki, yelkasidagi sumkasi yo'q, taksida qolgan. Sumkada bir necha ming dollar puli, aviabileti va hujjatlari… Yo'lovchi shok holatiga tushadi. Nima qilsin? Shu payt telefoni jiringlab qoladi. Eshitsa, haligi taksichi yigit gapiryapti: “Sumkangiz taksida qolib ketibdi. Telefoningizni undagi qog'ozlardan bilib oldim. Eshikka chiqib turing, hozir yetib boraman”. Yo'lovchi sumkasini olib, unda hamma narsa joyida ekanligini ko'rib, quvonadi, ko'zlariga ishonmaydi.

“Kimsan, qaerliksan?” so'raydi u hayrat ila boqib.

“O'zbekman” deydi yigit.

“Ajab, o'zbeklar shundoq oliyjanob insonlar ekan!” deb qayta-qayta tasannolar aytadi yo'lovchi. Mana sizga halollik martabasi!

Shukurki, biz halol bilan haromni ajrata olamiz. Yer yuzida halol bilan haromni farq qilmaydigan xalqlar ham bor. Shu osmon osti, shu yer ustida qimirlagan jon borki, ularga yemish. Ilon-chayon deysizmi, chigirtga yoki kaltakesak deysizmi… Bizga kelsak, yana shukurki, halollik hamon qonimizda kezib yuripti. Uni qo'llab-quvvatlashimiz, vujudimizga ko'proq singdirishimiz, shuurimizga chuqur ildiz orttirishimiz darkor. Bunga avvalo, dinu diyonat tarbiyasi orqali erishiladi.

Bilamizki, poraxo'rlik – halollik dushmani. Poraxo'rlik bor joyda halollik yo'q va aksincha, halollik bor joyda poraxo'rlik yo'q. Pora olganga ham, pora berganga ham, o'rtada turganga ham Allohning la'nati bo'lsin, deganlar Payg'ambarimiz (s.a.v.). Pora jamiyatni pora-pora qiladi deb bekorga aytishmagan. Bularning bari saboq. Bizning ixtiyorimizda esa cheksiz imkoniyat bor. Bu – halollik martabasiga yetishmoq imkoniyati! Bu satrlarni o'qib ba'zi birovlar, hoy, oqsoqol, oshirib yubormadingizmi, deyishlari mumkin. Yo'q, oshirmadim. Gapning indallosini aytayap­man.

Demoqchimanki, inson hatto koinotni zabt etishdan oldin avvalo, o'zini tuzatishi, zoti sharif ekanligini chuqur anglashi, orqa-oldini o'nglashi, yuksak halollik martabasiga erishmog'i lozim. Toki buzuq tabiati bilan Yer kurrasini bulg'agani yetmaganday, koinotni ham bulg'amasin. Menimcha, inson uchun axloq-­odob, poklik, halollik ham bamisoli koinot. Unga yetishmoq fazoga ko'tarilishdan osonmas. Mana, oradan million, balki milliard yil o'tayaptiki insoniyat hamon bunga yetarlicha erisha olgani yo'q.

Toki Prezidentimiz aytganlaridek, ertaga xalq bo'lguvchi bugungi yosh avlod Xudoni bilsin, Rasululloh (s.a.v.) va uning sahobayi ikromlarini tanisin, Qur'on o'qib, hadis ilmini egallasin, shu bilan birga albatta, dunyo­viy ilmlarni, jahon tillarini ham yanada yaxshiroq, yanada biyron egallasinlar. Mayli, texnologiyalarning-da piri bo'lishsin va lekin so'zda va amalda halollikni shior etsin, haromdan hazar, haloldan huzur qilsin, ey baloyi nafs, harom luqma yegandan tuproq yeganing afzal deb ayta olsin! Alal-oqibat inson zoti uchun ulug' saodat sanalmish yuksak halollik martabasiga yetsin. Biz kattalar ota so'zimiz bilan ularni ilmu-adabga, kamolotga chorlab turaylik:

Kam bo'lma, jahon sahnida odam bo'lgil,

Donoi zamon, ziyonati olam bo'lgil…

Jamol KAMOL,

O'zbekiston xalq shoiri