Xolislik — andishasizlik emas!
Gapni eng ommaviy, doim el nazari oldida bo'lgan televideniedan boshlasam. Haqiqatan, hayotimizni televideniesiz tasavvur etish qiyin. Insoniyatning buyuk kashfiyotlaridan biri bo'lgan “Oynai jahon” bugungi kunga kelib, katta taraqqiyot yo'lini bosib o'tdi. Telejurnalistika jurnalistikaning muhim yo'nalishi sifatida hayotimizdan muqim o'rin egallagan. Haqiqatan, turli-tuman ko'rsatuvlar, reklamalar, seriallar ekrandan tushmaydi. Sohada ko'plab taniqli, tajribali kasbdoshlarimiz faoliyat yuritib, uni rivojlantirish, yangi imkoniyatlarni izlab topishda fidoyilik ko'rsatmoqdalar.
Bugungi telejurnalistikani esa boshlovchisiz, suxandonsiz tasavvur etib bo'lmaydi. Ammo ma'naviy hayotimizning bir bo'lagi bo'lgan telejurnalistikada ham bir qator muammolar bor: ayniqsa, boshlovchilarning va telejurnalistlarning til g'aribligi seziladi.
Yaqinda “O'zbekiston-24” kanalida bir yosh boshlovchi so'zamolligini namoyish etmoqchi bo'ldimi, “birinchi plan”da uning o'zi namoyon bo'ldi. Odatda suhbat janrida suhbatdoshga ko'proq e'tibor qaratiladi. Ushbu ko'rsatuvda esa suhbatdosh muxbirning bir necha savoliga yarim-yorti javob berish bilan cheklandi. Yosh hamkasbim negadir jo'n, oddiy savollarni qalashtirib tashladi.
Oqibatda ko'rsatuv uchun tanlangan mavzu, uning ishtirokchisi tomonidan ochilmay qoldi.
Bunday “dumbul” lavhalar, ko'rsatuvlar har bir telekanalda uchraydi.
Sohamizning “keksa” yo'nalishlaridan biri, radiojurnalistika ushbu yo'nalishda so'z ma'nosi, talaffuz me'yori asosiy o'rin egallaydi. Biroq so'zni takror-takror tilga olish, noo'rin ta'rif va o'xshatmalar ko'p uchraydi.
Yaqinda qiziqchilardan ikkitasi qandaydir eshittirishni efirga uzatishdi. Ularning ona tilimizga e'tiborsizligi shunchalik g'ashga tegdiki, beixtiyor radioni “o'chirib” qo'ygim keldi. Ular bachkana, hattoki hayosiz so'zlarni ham ishlatishdan cho'chishmadi.
Toshkentcha shevada “votti”lab so'zlashish televidenie va radioda odatga aylangan. Qiziqchilar suhbatidan biron-bir ma'noni uqish oson bo'lmadi. Shunday qo'pol, nojo'ya o'xshatishlarni Toshkent shevasida “qoyillatib” efirga uzatishdi. O'sha eshittirishning muharriri qaerga qarayapti, degan savol tug'iladi. Teleradiojurnalistlar, boshlovchilarning ko'pchiligi “sheva kasalligi”ga chalingan. Adabiy tilda emas, shevada so'zlash ko'rsatuv va eshittirishning ta'sirchanligini oshirmaydi-ku!
Ijtimoiy tarmoqdagi yashin tezligida tarqalayotgan xabarlar uzoq-yaqin masofalarni ham bir necha soniyada bosib o'tib, siz va bizga yetib keladi.
Axborot tarqatishning bu usuli jurnalistikada yangi yo'nalish hisoblanadi. Bugun bu sohaga qo'l urmagan jurnalist qolmadi, hisob. Biroq internet jurnalistikasida ham tilga e'tiborsizlik, adabiy til mezonlariga bepisandlik sezilib turadi. Albatta, shov-shuvli xabarning bozori chaqqon bo'ladi. Internet jurnalistikasining tahlil va uslubdan yiroqligi sohaning jiddiy kamchiligidir. Kamchilikni o'zimiz yaratmoqdamiz. Hattoki, biron-bir voqea, hodisa haqida boshqalarni tezroq xabardor qilish maqsadida tahlilga, o'rganishga e'tibor qaratmaymiz. Oqibatda bugun internet tarmoqlarini “palag'da shov-shuv”lar bosib ketdi.
Xolislik – andishasizlik emas-ku!
Davr to'qmog'i bosma nashrlar boshida sinayotganligi bor gap. Ijtimoiy, moliyaviy qiyinchiliklar bosma nashrlarga jiddiy xavf solmoqda.
Yaqinda tuman gazetalaridan birining muharriri jamoasida yosh kadrlar yo'qligi, barcha ijodiy xodimlar nafaqa yoshidan o'tganligini yozg'irib qoldi. Bu — bor gap. Yoshlar negadir bugun telejurnalistika va internet jurnalistikasi yo'lini tanlashmoqda. Balki tezroq ko'zga ko'rinish uchun bu sohalarda imkoniyat kengroqdir. Nima bo'lganda ham bizningcha yosh kadrlar bosma nashrlar chig'irig'idan o'tib, tajriba to'plasalar ertaga sohaning barcha yo'nalishlarida erkin faoliyat yuritish imkoniga ega bo'ladilar. Bosma nashrning boshqa turdosh axborot nashrlaridan ustunlik tomoni bor. Bunda mavzuni chuqur o'rganish, tahlil etish, xulosa chiqarish imkoniyati katta.
Xullas, bugungi yosh hamkasblarim orasida tezroq tanilish, o'z qiyofasini yaratishga bo'lgan ishtiyoq kuchli. Bu narsa ehtimol yaxshidir. Ammo ming afsuski, bu ishtiyoq o'qish-izlanish bilan hamohang holda olib borilmayapti. Sababi ma'lum: tezroq nom chiqarish, mashhur bo'lish. Pala-partish, tahlildan yiroq, tahrirtalab eshittirish, ko'rsatuv va maqolalar kun sayin ko'paymoqda. Afsuski, yulduzlik kasali ba'zi havoyi xonandalardan ayrim hamkasblarimizga yuqmoqda, shekilli…
Bu fikrlarni sizlar bilan o'rtoqlashishdan maqsadim aslo kimlarnidir tanqid qilish emas. Faqat o'z kasbimizga fidoyi bo'lgan holda faoliyat yuritsak, o'ynab yozsak ham o'ylab yozaylik, demoqchiman. Keyin axborot maydonida tanlov jarayoni qiyin kechadi.
Quvondiq XALILOV,
O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi,
“Samarqand” gazetasi muxbiri.