Nima uchun yashaysiz?
Hech e'tibor berganmisiz xorij kinolarida, adabiyotlarida aksariyat odamlar o'z nomini abadiyatga muhrlash maqsadida hali hech kim qo'l urib ko'rmagan ishlarni qilishga, qandaydir noodatiy qarashlari bilan insoniyat hayotiga yangilik olib kirishga urinadi. Ular uchun boshqa odamlarning fikri, tanqidlari, qarshiliklarining aslo ahamiyati yo'q.
Bu kabi odamlar kimlargadir ko'r-ko'rona taqlid qilishdan, kimlargadir ergashib ularning ishini davom ettirishdan mutlaqo yiroq bo'lishadi. “Odamlar men haqimda nima deyishyapti?”, “Qanday natijalarga erishsam ko'pchilikni hayratda qoldiraman?”, “Shaxsiy ma'lumotlarimga nimalarni qo'shish orqali odamlarning menga bo'lgan hurmati ortishiga va qiziqishiga sazovor bo'laman?” degan yuzaki qarashlarni xayolining bir chetiga ham keltirishmaydi go'yo. Bundaylar uchun o'zidan boshqa ideal odam yo'q va ular faqatgina o'zlari uchun ishlashadi.
Shular haqida fikr yurita turib ba'zan ular bilan o'zimni, atrofimdagi odamlarni solishtiraman. Qaergadir amallab ishga joylashib olish, bunga xuddi katta bir imkoniyatdek qarab, oldinda qo'lga kiritishimiz mumkin bo'lgan sovrinlarga eltuvchi yo'l sifatida baholash – bularning bari o'tkinchi hoyu-havas, ochiqroq aytadigan bo'lsam umrni behudaga sarflashdek tuyula boshladi.
O'ylab ko'ring, biz ko'proq nimalar uchun harakat qilamiz? O'z rezyumeimizni turli oldi-qochdi yutuqlar, real fikrlovchi insonlar uchun bir tiyinlik qiymatga ega bo'lmagan sovrinlarimiz bilan boyitish uchunmi yoki o'z ishlarimiz bilan “men”imizni topish uchunmi?
Amerikalik jurnalist Devid Bruksning “Put k xarakteru” nomli asarida ham xuddi shular haqidagi fikrlarni uchratdim.
Unda jurnalist “So'nggi paytlarda men rezyume va nekrolog o'rtasidagi farq haqida ko'p o'yladim” – deya o'z qarashlarini asoslashga urinadi.
– Birinchisi, ishga kirishda aytib o'tiladigan fazilatlar, mehnat bozoriga taklif qilinadigan va ular yordamida tashqi muvaffaqiyatga erishiladigan ko'nikmalardir. Nekrolog fazilatlari esa chuqurroq narsa; ortda qoldirgan narsangiz. Ketganingizda siz haqingizda esda qoladigan fazilatlar – tabiatingning mohiyati: mehribonlik, mardlik, halollik va boshqa odamlar bilan munosabatlaringiz – degan so'zlarni keltiradi Devid Bruks. Va yana shunday deydi: – Ko'pchiligingiz nekrolog fazilatlari rezyumedan ko'ra muhimroq, deb aytasiz, lekin tan olishimiz kerakki, hayotimiz davomida barchamiz birinchisidan ko'ra ikkinchisi haqida ko'proq o'ylaganmiz.
Negaki bugungi kunda biz yashayotgan muhitning o'zi shunga majbur qiladi. Kimdir sizni biror joyga tavsiya qilayotganda falon mukofotlar sovrindori, falon fanlar nomzodi yana bir nima-bir nimalarni qo'shib ma'lumotlaringizni ko'pirtirib aytib bersa bo'lgani, o'z-o'zidan sizni ishga olishga talabgorlar ortib ketadi. Buyog'iga o'zingizni aqllidek tutib, qaerdandir ko'rib olgan “ma'lumotlar”ingiz, “yangiliklar”ingizni joriy etish taklifini berib tursangiz kifoya, salkam avliyoga aylanasiz-qolasiz.
Nima qilibdi, ozgina vaqt bo'lsa-da yuqori lavozimda ishlab olganingizning o'zi sizning shaxsiy ma'lumotlaringizga juda katta ijobiy ta'sir o'tkazadi. Nima qizig'i bor siz kiritgan takliflar 10 yildan keyin 15 yildan keyin qanday “natija” berganini. Muhimi hammasi yaxshi boshlandi, men ishdan ketganimdan keyin bari o'zgarib shu holatga keldi deb turaverasiz-da! Yuqorida aytilganidek har bir ishlagan joyingizdan rezyumeingizni boyitadigan yutuqlarni olib ketsangiz bo'ldi-da.
Hech guvohi bo'lganmisiz, qandaydir tanlovlar o'tkaziladigan bo'lsa, ancha avvaldan buning uchun tayyorgarlik ko'rib yurgan odamlar bo'ladi. Eng qizig'i bundaylar 10-15 nafarni emas, balki ming, o'n ming nafarni tashkil etadi. Qolaversa, ular o'z faoliyati doirasidagi vazifalarni ham atayin mana shunday sovrinlar uchun bo'lgan kurashlarda “tosh bosadigan” qilib rejalashtiradilar.
Nima deysiz, shu kabi insonlar faqat rezyume uchun ishlaydiganlarga misol bo'la olmaydi-mi?
Aytinchi, siz biror mukofotga tavsiya qilinayotgan odamning “Yo'q menga buning aslo keragi yo'q. Faqatgina o'z vazifamni bajaryapman xolos” degan fikrlarini qachon eshitgansiz? Ha, biz bunday gaplarni faqatgina hamma ishlar bitib, kastyumlarga ordenlar taqilayotgan vaqtlarda o'zini kamtarindek ko'rsatishga urinadiganlar tilidan eshitamiz. Balki shuning uchundir qancha-qancha “qahramon”larimiz erta bir kun hech kimning yodida qolmas.
Afsuski, bugungi zamonaviy jamiyat qanday qilib ajoyib martaba qurish haqida o'ylashni rag'batlantirmoqda, lekin ichki dunyoga qanday g'amxo'rlik qilishni tushunishga yordam bermayapti hisob. Muvaffaqiyat va shon-shuhrat uchun raqobat shunchalik shiddatliki, u butun vaqtimizni olyapti. Iste'mol bozori bizni utilitar fikrlashga va kundalik qarorlarning ma'naviy oqibatlari haqida o'ylamasdan, istaklarimizni qondirishga intilishga undamoqda. Tez va yuzaki muloqot shaxsiyat tubidan kelayotgan sokin ichki ovozni bo'g'a boshladi. Biz o'z-o'zini targ'ib qilish va o'z-o'zini reklama qilishni o'rgatadigan, muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantiradigan va bu yo'lda insoniylikdan chiqishga-da olib keladigan, o'z kamchiliklari bilan halol ichki kurashni zo'rg'a rag'batlantiradigan madaniyatda yashaymiz.
Yoshlarga hozir nima uchun “Buruniylar chiqmayapti, Farg'oniylar, Xorazmiylar, Farobiylar, Termiziylar chiqmayapti?” deb savol berishdan avval yuqoridagilar haqida bir o'ylab ko'rarmiz?!
To'g'ri, vaqti-vaqti bilan kamdan kam hollarda ajoyib ichki yaxlitligi bilan ajralib turadigan odamlarni uchratishingiz mumkin. Ular mazmunli yashaydilar va arzimas narsalarga almashtirmaydilar. Ular qarama-qarshiliklar bilan parchalanmaydi ham. Ular xotirjam, o'ziga ishongan va o'zlarining ruhiy ildizlarini his qilishadi. Bo'ronlar ularni yo'ldan ag'darib tashlamaydi, taqdirning o'zgarishlari ularni ezib tashlolmaydi. Ularning ongi hamjihatlikka, qalbi ishonchlilik va sadoqatga to'la.
Bunday odamlar sira ham e'tiborni jalb qilishni istashmaydi: ular mehribon va quvnoq, juda ehtiyotkor. Ular kamtarona fazilatlarga ega, doimo kimgadir foydasi tegishi uchun intiladi va ular dunyoga hech narsani isbotlashiga hojat yo'q. Ular kamtar, o'zini tuta oladigan, mo''tadil, boshqalarni va o'zini hurmat qiladigan va o'ziga nisbatan talabchan insonlardir.
Ular bilan bo'lgan har bir suhbat ma'naviy quvonch baxsh etadi. Ularga kimdir baqirsa ham jimgina va xotirjam javob berishadi. Nohaq zulmga uchrasalar ham nolishmaydi. Ularning ishlari so'zlaridan ko'ra balandroq gapiradi. Ular qanday jasorat ko'rsatayotgani haqida o'ylamaydilar. O'zlari haqida-ku umuman o'ylamaydilar. Atrofdagilarning nomukammalligidan o'zlaricha g'azablanmaydilar. Ular faqat nima qilish kerakligini ko'rishadi va buni qilishadi.
Endi barchamiz vijdonan o'zimizga savol berib ko'raylik: Biz shunday odamlar sirasiga kiramizmi?
Ishonch bilan aytishim mumkin-ki, hozir biroz xayolga cho'mib ko'pchiligimiz bunday yashash orqali ko'p narsadan quruq qolishimiz va pana-pastqamda qolib ketishimiz mumkinligini tasavvur qildik. Mana bizning o'zimizga beradigan bahoimiz va qo'rquvimiz.
Kamoliddin RO'ZIMATOV