Sun'iy intellekt odamning egizagimi?

Endi bemalol xayol ham surolmaysiz chog'i! Nega desangiz, yaqinda sun'iy intellekt nima o'ylayotganimizni ham bilib olishi mumkinligi haqida bir ma'lumot o'qib qoldim. Texas universiteti olimlari shunday tizim yaratishibdi. U funk­sional magnit-rezonans tomografiya (MRT ya'ni patologiya va kasalliklarni tashxislashning zamonaviy usuli) yordamida insonning fikrlarini o'qib olarkan. MRT miya faolligini kuzatadi, sun'iy intellekt esa signallarni so'zga aylantiradi. Tajribada 20 yoshdan 30 yoshgacha bo'lgan ayollar va erkaklar qatnashgan. Ular kuzatuv davomida radio tinglaganlar. Bu vaqtda nimani o'ylaganlari sun'iy intellektga asoslangan kompyuterga tushirilgan. Tizim insonning o'y-fikrlarini ipidan ignasigacha bilib berolmaydi, albatta. Ammo xayollarning asosiy mavzusi ayon bo'ladi.

Odatda, robot deganda ko'pchilikning ko'z oldiga insonlardek gap­lasha oladigan, ularning o'rniga barcha yumushlarni bajaradigan yordamchilar keladi. Ammo sun'iy intellekt nisbatan kengroq tushuncha. Aslida mobil qurilmangizdagi dasturlar: google-tarjimon, lug'atlar, turli xil o'yinlar va hokazolar ham sun'iy intellektga yaqqol misol bo'la oladi. Faqat ularning qamrovi kichik­roq bo'lib, ma'lum bir yo'nalishdagina sizga yordam beradi. Ya'ni bajarmoqchi bo'lgan amallaringiz turiga qarab tegishli dasturdan foydalanasiz.

Xo'sh, o'zi sun'iy intellekt nima?

Sun'iy intellekt deganda insonning mantiqiy va ijodiy funksiyalarini bajaruvchi intellektual sun'iy tizim tushuniladi. Ushbu atama o'rganish va muammolarni hal qilish kabi inson aqli bilan bog'liq xususiyatlarni namoyish etadigan har qanday texnologiyaga nisbatan ham qo'llanilishi mumkin. Uning ideal xususiyati – aniq maqsadga erishish uchun eng yaxshi imkoniyatga ega bo'lgan harakatlarni baholay olish va amalga oshirish qobiliyatidir.

— Bilasizmi, eng g'alatisi nimada? Biz sun'iy intellektni insonlashtirishga harakat qilyapmiz, lekin o'zimiz inson kimligini unutyapmiz, — deydi “Global inqiroz. Bu endi har kimga tegishli” konferensiya­sida sun'iy intellekt vakili bo'lgan Cody ismli ma'ruzachi. Mutaxassis bugungi kunimiz haqida gapirib, yaqin kelajak uchun ham xulosalarini berdi, shuning­dek, u zamonaviy jamiyatning asosiy muammosini ham aytdi. Yaqin kelajakda sun'iy intellekt bizning o'rnimizni qaysi sohalarda egallashi mumkin? Shu savolga ham u javob berdi.

Codyning fikriga ko'ra, uning ta'siri — tasviriy san'at, musiqa, tibbiyot, ta'lim va hatto dinda ham kuzatiladi. Tokioda android-rohib, Germaniyada robot-ruhoniy, Kiotoda robot-ma'buda — bular albatta, bema'ni bo'lib tuyulishi mumkin, lekin haqiqat! Psixologiya sohasida ham ilg'or o'zgarishlar yuz berdi. Endi odam psixolog qabuliga borishi shart emas, u o'z smartfoniga maxsus das­turni yuklab olishi kifoya va uning psixologik holati kuniga 24 soat davomida nazorat ostida bo'ladi.

U o'z fikri davomida ta'lim sohasiga ham to'xtalib o'tar ekan, uning sifati ham sezilarli darajada oshishi, chunki sun'iy intellekt har bir o'quvchiga individual yondasha olishini ta'kidlaydi.

—Tadqiqotlarga ko'ra, ta'lim muassasalarining 99 foizi yaqin uch yil ichida sun'iy intellekt asosidagi mashg'ulotlarga o'tishni rejalashtir­yapti, — deydi Cody.

Chindan ham, sun'iy intellekt insoniyat hayotiga bo'rondek kirib kelmoqda va jamiyatning har bir sohasiga o'z ta'sirini o'tkazib, aql bovar qilmaydigan o'zgarishlar yasamoqchi.

Aslida koronavirus pandemiyasi dunyodagi ko'plab voqealarni tezlashtirib yubordi. Bundan o'n yil keyin ro'y berishi kerak bo'lgan o'zgarishlar bugungi kunda kuzatilmoqda. Epidemiya “masofaviy” tarmoqlar rivojiga ham katta turtki berdi. Natijada robotlar, sun'iy intellekt, avtonom elektron tijorat, uchuvchisiz uchish qurilmalari, onlayn konferensiyalar, tasvirlarni tanish va boshqa sohalar taraqqiyot oqimiga o'ta faol darajada qo'shilib ketdi.

– Aslida onlayn hayot — sun'iy ong­ning inson qobiliyati darajasigacha yuksalishidir. Bu aslida kelajak tendensiyasi edi. Vaholanki, koronavirus ana o'sha istiqbolni bugunga olib kelib qo'ydi, – deydi Xitoyning Sinxua universiteti professori Shen Yanning “Xuansyu shibao” gazetasida chop etilgan maqolasida. – Sun'iy intellekt bizdagi muayyan qobiliyat o'rnini bosar ekan, alaloqibat o'sha qobiliyatimiz so'nib boraveradi. Shunday ekan, agar inson o'zining ma'naviy saviyasi va maydonini kengaytirmasa, ijtimoiy funksiyalar qiymati sezilarli darajada pasayib ketadi.

Professorning gaplarida jon borga o'xshaydi. To'g'ri-da, kun sayin odamlar internet qarshisida ko'proq vaqt o'tkazmoqda. Agar inson bir kunining 8 soatini uyquga sarflab, qolgan 16 soatining yarmini internetda o'tkazishda davom etsa, real hayotga ketayotgan vaqtidan ham ko'p-ku! Demak, butun dunyoni bir qutiga qamab qo'ygan epidemiya bizni muddatidan oldin virtual reallikka olib kirdi.

Bugun ijtimoiy tarmoqlarda shifokor o'rniga bemorlarga javob beradigan sun'iy intellekt, restoranlarda xo'randalarga xizmat qilayotgan robot–offitsiant, jarrohlik amaliyotini o'tkazayotgan robot–vrach kabi bir qancha yangiliklarni o'qib qolayapmiz.

To'g'ri, o'zgarishlar zamonida yashayapmiz. Zamon — shiddatkor. Bugungi ixtiro ertangisidan, ertangi yangilik esa indingisidan qulay, tezkor, imkoniyatlarga boy bo'lib bormoqda. Buni inkor etmoqchi emasmiz. Ammo…

Yaqinda amerikalik tadqiqotchilar “Sun'iy intellekt tabiiy resurslarga zarar keltirmoqda” degan iddao bilan chiqishdi. Unga ko'ra olimlar ChatGPT serveri qancha suv talab qilishini o'rganib chiqishdi. Ma'lum bo'lishicha, chat-bot 50 ta savolga javob berishi asnosida 1 litr suv sarf  bo'larkan. Neyrotarmoqni GPT-3 til modelida tuzish va bilimlar o'rgatish jarayonida kuniga 700 000 litr suv ketarkan. Bu 5 ming odamdan iborat bir qishloq aholisining kundalik iste'moliga tengdir.

Chat-botga suvning nima aloqasi bor, deysizmi? Gap shundaki, ko'p ishlaganidan qizib ketgan va zo'riqqan serverni sovitib olish uchun toza ichimlik suvi talab etiladi. Kuniga millionlab odam unga savol berish bilan band ekan, server bor kuchini berib ishlamoqda. U bir kunda sarflagan suv Teslaning 320 ta mashinasini ishlab chiqarishga yetadi. Binobarin, shu yil fevral oyi hisobiga ko'ra, ChatGPTga bir kunda 13 millionta (soniyasiga 150 ta) odam tashrif buyuradi. ChatGPTni o'rgatishning o'zi 1300 MVt/s quvvat talab qilgan. Bu yiliga 200 nafar insonning iste'molidagi miqdordir. Boshqacha aytganda — shuncha elektr energiyasi bilan Nyu-Yorkdan San-Fransiskoga 550 marta elektromobilda borib kelish mumkin. Sun'iy intellekt tarmoqlarining resurslarga bo'lgan talabi yil sayin o'sib borishi aniq. Buning ekologiyaga ta'siri jiddiy mushohadalarni talab qiladi, albatta.

Yoki yana bir misol: Amerikaning Goldman Sachs banki yaqin 10 yil ichida sun'iy intellekt tufayli jahon mehnat bozorida 300 millionga yaqin bo'sh ish o'rinlari yo'qolishini bashorat qildi. Tahlilchilarning ta'kidlashicha, ChatGPT kabi tizimlar mehnat unumdorligini yiliga 1,4 foizgacha oshiradi. Dunyo bo'ylab firmalarning kamida yarmi sun'iy intellekt texnologiyalariga o'tgandan so'ng taxminan 10 yil ichida dunyo yalpi ichki mahsuloti 7 foizga oshadi. Tadqiqotchilarning hisob-kitoblariga ko'ra, AQShdagi har 10 ishchidan yetti nafari o'z ishida sun'iy intellekt ta'siriga uchraydi, biroq faqat bir nechtasigina ishini tamomila yo'qotishi mumkin. Hozircha sun'iy intellekt ko'proq ofis ishchilari va yuridik xodimlar o'rnini bosishi kutilayotgan ekan.

O'ylab ko'raylik: inson tafakkuri bilan qilingan, uning ongu-shuuri asosida amalga oshirilgan xizmatlar bilan texnika yordamida qilingan ishning o'rtasida farq bo'ladimi? Nazarimizda hech bir sun'iy intellekt manbai inson qalbidagi odamiylik, mehr-muhabbat, sevgi, sadoqat kabi noyob tuyg'ularni o'zida jamlab ololmaydi. Misol uchun, ijodkor yoki jurnalist bo'lish har bir insondan tug'ma qobiliyat va Alloh yuqtirgan iste'dodni talab qiladi. O'zida minglab qulayliklarni jamlagan robot ham, boshqasi ham inson bo'lolmaganidek, sun'iy mahsulotlar tabiiysiga teng­lasholmaydi, insonlar ya'ni odam odamga munosabatini esa eng zo'r qurilma ham insonning o'zidek ado etolmasligi aniq. Texnika, taraqqiyot, zamonaviy qurilmalar yana va yana rivoj topib boraverar, biroq bu dunyoda inson o'zligini, o'tmishini, odamiyligini hech qachon yo'qotmasa bas.

Eng katta xavotir ana shunda.

Islom ASILBEKOV,

jurnalist