Oti qora Oypari
yoki o'quvchini bezdirayotgan pochta xizmati, obuna biznesi, ma'naviyat-ma'rifatning “jonkuyar allomalari” va milliy matbuotimizning bugungi ahvoli xususida
Surxondaryo viloyat markazidagi gazeta do'konlarini aylanib, ertalabki bayram kayfiyatidan asar ham qolmadi. Biz qanday asrda , qanday jamiyatda yashayapmiz?! Hamma imkoniyat va sharoit mavjud bo'lgan, eng rivojlangan texnika va texnologiya asrida zimmamizdagi burch hamda vazifaga nisbatan mas'uliyat shumi?! “O'zbekiston pochtasi”, “Matbuot tarqatuvchi” kabi tashkilotlarning “ziyokor”lari korchalonlari butun mamlakat va millatimiz Uchinchi Renessansga mustahkam poydevor qo'yayotgan bir paytda milliy ma'rifat, ma'naviyat va mafkura o'chog'i bo'lgan matbuotga munosabati shu darajaga yetib kelganligiga o'zimni o'zim ishontirolmadim…
Xuddi kechagidek ko'z o'ngimdan ketmaydi. Yolg'izbog' qishlog'imizning yetti yasharidan yetmish yasharigacha xabarchi (pochtalon) mulla Boyqobul boboni har kuni intizorlik bilan kutar edi. Ertalab ko'k eshagini minib, qishloq oralab tuman markaziga qarab ketardi. Tush payti bo'lar bo'lmas xurjunining ikki ko'zini gazeta-jurnallarga to'ldirib qaytardi. Uch qishloqda uch yuzga yaqin xonadon bo'lsa, hammasiga gazeta- jurnal, xat, telegramma, “posilka” degan narsalarni tarqatib chiqardi. Bu mo'ysafid buncha ishga qanday ulgurardi… Buning ustiga, hamma dala bilan band bo'lganligi uchun u kishiga qishloq qariyalari chiroq shisha, novvot, choy, gugurt, kabi narsalarni ham tayinlashardi. Bobo hech qachon qishloqdoshlarining ra'yini qaytarmasdi. Bunga ham yarim asrdan oshdi. Qancha evrilishlar, o'zgarishlar, yuksalishlar bo'lmadi, deysiz.
O'zim yoqtirgan gazeta- jurnallarning yangi sonlarini olish uchun o'tgan yilning 6 dekabr kuni “kioska”larni aylandim. Ayrimlari yopiq, ayrimlari esa “hali kelmagan” yoki “sotuvga berishmaydi”, deyishdi. Tushdan so'ng soat ikkilarda “Matbuot tarqatuvchi” viloyat bo'limiga bordim. “Hurriyat”ning o'tgan yildagi oxirgi sonini so'radim. “Oldingi sonlari bor”, qo'limga tutqazdi mas'ul xodim. — Lekin siz aytgan son kelmagan. Bir ozdan so'ng “mana yangi pochta keldi”, deb gazetaning 51-sonini berdi. Xayriyat, o'tgan yil 28 dekabrda chiqqan gazeta o'n kun deganda azim Termiz shahriga Yangi yilning 6 dekabrida kechki payt yetib kelibdi. 30 dekabrdagi soni qachon kelishi hali noma'lum…
Tahririyatlarning yuqoridagi tashkilotlar bilan o'zaro tuzilgan xizmat shartnomasi ijrosiga kim javob beradi, janoblar!? Bu gazeta va jurnallar viloyat markazidan 200- 300 kilometr uzoqlikda joylashgan Sariosiyo, Uzun, Oltinsoy, Boysun, Muzrabot kabi tumanlarining eng chekka qishloqlariga qachon yetib boradi?! Nahotki, mamlakatda “O'zbekiston pochtasi” va “Matbuot tarqatuvchi”dek nufuzli tashkilotlarning mehnat faoliyatidagi tartib- intizomni nazorat qiladigan muassasa yoki vazirlik bo'lmasa?!
Yuqoridagi mas'ul tashkilotlar faoliyatini boshqarish ishonib topshirilgan rahbarlar bu “faollik” uchun nimani vaj qilib ko'rsatadilar? Har kuni viloyatga samolyot, poezdlar, avtobuslar uzluksiz qatnayotgan bo'lsa? Axir bu janoblar xizmat haqlarini tahririyat va nashriyotlardan bir yil oldin qurtdek sanab olib qo'yishadi-ku?! Boshqacha aytganda, bu xalqning—obunachining peshona teri bilan topgan puli-ku! Xalqiga hozirjavoblik, obunachiga siylov shunday bo'ladimi?! Mana sizga, ma'naviyat va ma'rifatning ahvoli! Xo'sh, bir hafta, o'n kun o'tib kelgan gazetani obunachi nima qiladi. Albatta, varaqlab ham ko'rmaydi…
Gazetxon va jurnalist sifatida nima ham derdim. Noiloj, “Rahmat, charchamangizlar”, deya bu dargohni tark etdim.
Ayrim ma'naviyat va ma'rifatdan yiroq kishilar “Evropada ham internet bor, lekin gazetalar besh yuz, bir million nusxada chop etiladi, nega sizlar ming, ikki ming nusxa chiqarasizlar,” deb iddao qilishganda umrimning yarim asri gazetachilikda o'tganligi uchunmi, peshonamdan ter chiqib, havo yetishmay qoladi. Pochta xizmatining ahvoli shunday bo'lgach, o'quvchi — obunachida nima gunoh?! Milliy ma'naviyat va ma'rifat, deb nufuzli minbarlardan bong uramizda, respublika matbuot nashrlariga obuna yildan-yilga keskin kamayib ketayotganligiga tomoshabin bo'lib turaveramiz. O'zimizni millatparvar, elparvar qilib ko'rsatamiz. O'qituvchiga, talabaga, shifokorga, idora, korxona, tashkilot, muassasa xodimlariga gazeta – jurnal o'qish majburiy emas, deb qayta-qayta ogoh etamiz!
Ochig'i, nima sababdan matbuotdan odamlarning bezishiga kasbim taqozosi bilan ko'p bor guvoh bo'lganman. Ayrim rahbarlar obunani haqiqiy biznesga aylantirib yuborishgan. Yil yakuniga bir- ikki oy qolaverib, sekingina viloyatdagi boshqarmalar, tashkilotlar rahbarlari majlisga chaqiriladi. Avvaliga obuna haqida rasmiy gaplar aytilib, “qo'lingizda taqsimot bor, falon nashrga ko'rsatilganidan bir dona kam obuna bo'lgan rahbar men bilan ishlamaydi”, deb dag'dag'a qilinadi. Keyingi chaqiruvda esa: “Nega bajarmading, arizangni yoz, sen bilan tegishli organlar shug'ullanishadi,” deya masalaga nuqta qo'yadi zo'ravon hokim. Ertasiga organ xodimi va o'rinbosari borib o'sha tashkilotda tor doirada yig'ilish qilib, vahima ko'taradi. Qarabsizki, xodimlarning roziligi bilan ushlab qolingan mablag' ular istagan nashrlarga emas, katta rahbar aytgan nashrga to'lig'icha o'tkaziladi. MILLIARDLAB PULLAR! Oti qora Oypari! O'ylaysizki, o'sha erka nashr xodimlari otning kallasiday maosh, qalam haqi va mukofot olib shohona yashashadi… OYLAB MAOSh OLIShOLMAYDI… Mana matbuot biznesi, zamonaviy korrupsiya! O'zi istaganga obuna bo'lolmagani uchun majburiy obuna qilingan nashrni yuziga ham qaramaydi. Nega qarshilik ko'rsatmaysizlar, degan so'rovga o'nlab xodimlar: “Qo'yavering, sadaqa! Yarim oylik maoshni deb rahbar bilan chap bo'lishni, ishdan ketishni, siz ham xohlamasangiz kerak!” deya savolga alamli savol bilan javob qaytargan o'nlab insonlarga guvoh bo'lganman.
Ma'naviyat va ma'rifatga bo'lgan e'tibor faqatgina qog'ozda ekanligiga yana bir misol. Viloyatdagi tumanlar markazlariga, qishloqlar, qo'rg'onlar, mahallalar, guzarlarda kunduz kuni chiroq yoqib qidirsangiz ham birorta gazeta do'konlarini ko'rmaysiz. Axir hamma ham obuna bo'lolmaydi-ku! Ana shunday do'konlar ochilib, gazeta va jurnallar sotuvi yo'lga qo'yilsa bo'lmaydimi? Nahotki, bir tumandan, bir qishloqdan, bir mahalladan, bir guzardan bir dona “Xalq so'zi,” “Yangi O'zbekiston,” “O'zbekiston adabiyoti va san'ati”, “Ma'rifat” gazetalarini, “Sharq Yulduzi”, “Tafakkur,” “Jahon adabiyoti” kabi jurnallarini sotib olib o'qiydigan biror inson topilmasa? Biror emas, o'nlab, yuzlab odamlar sotib olishiga imonim komil. Faqat e'tibor kerak!
Bu — qishloq odamlarining orzusiga aylangan muammo! Lekin gazeta do'konlarini ochishmaydi. Yana oti qora Oypari. Bahona: “Odamlar sotib olishmaydi!” “O'zbekiston pochtasi” va “Matbuot tarqatuvchi”ning joylardagi mas'ul vakillarining bu iddaosi dunyolarga saboq berayotgan donishmand va zakiy xalqimizga, millatimizga nisbatan ochiqdan- ochiq TUHMATdan boshqa narsa emas! Xalqimiz milliy matbuotimizdan emas, milliy mas'ullarimizdan bezib qolgan, desak yanada to'g'riroq bo'ladi. Biz yuqorida xabarchi cholni bejiz eslamadik. Har kim zimmasidagi vazifaga hech bo'lmasa o'sha choldek vijdonan yondoshganda edi, yuqorida tilga olingan muammolarga o'rin qolmasdi…
Safar OMON,
“Hurriyat” muxbiri