Adolatning og'ir yo'lida

Bir kunlik adolat — yuz kunlik toat-ibodatdan afzal degan gap bor. Albatta, bu fikr zamirida chuqur falsafa yashiringan bo'lsa, ne ajab! Negaki, adolat, haqiqat, xolislik bo'lmagan joyda ezgulikka joy bo'lmaydi, barcha savobli amallar ham chippakka chiqadi.

Yashirishga hojat yo'q. Odamlar sud-huquq sohasidan rozi emas. Nega? Chunki uzoq yillar davomida sohada adolat tarozisi “buzuq” bo'ldi, oqni-qora, qorani-oq deyishlar odatiy holga aylangan edi. Tuhmat, nohaqlikdan qancha odamlar ozor chekishdi, qon yig'lashdi. Odil sudlov qog'ozlarda bo'lib keldi. Bunga esa o'tgan uzoq va yaqin o'tmishimizda misollar kam emas. Shunday ekan huquq-tartibot sohasida, shu jumladan, sudlov tizimida ishlaydiganlar haqida kishilar kamdan-kam hollarda ijobiy fikr bildirishar edi.

Lekin hamma zamonlarda ham “hammaning yomon, adolatsiz” bo'lishi mumkin emas. Chunki yaxshi-yomon hamisha bo'lib kelgan-da. Har qanday davrda ham vijdon amri bilan, Yaratgandan qo'rqib, o'z faoliyatini to'g'ri olib borgan kishilar oz emas edi. Ha, bunday kishilar bir-ikkita emas, ko'plab topiladi. Faqat… sohadagi nopok kimsalar butun faoliyatga qora chaplanishiga sabab bo'lgan edi va bunga boshqa qator omillar ham qo'shilganini   aytsak, xolis gapni degan bo'lamiz.

Albatta, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning jasoratli talabi bois, keyingi yillarda yurtimizda sud-huquq sohasida ham jiddiy islohotlar ro'yobga chiqarilmoqda. O'z vazifasiga vijdonan yondashuvchi sud'yalar haqida odamlar ozmi-ko'pmi aytishmoqda. Xususan, ana shunday halol, xolis huquqshunoslarning ustozi bo'lgan Ubaydulla Mingboyev sobiq Ittifoq zamonidan tortib, yurtimizning mustaqillik yillarida ham sohada samarali mehnat qilgan odil huquqshunoslardan biri bo'ldi.

O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan yurist Ubaydulla Mingboyev 1991-2002 yillarda O'zbekiston Respublikasi Oliy sudiga rahbarlik qildi. Ubaydulla Qurbonovich shu davr ichida odil sudlovni yuksak darajaga ko'tarib, adolatli hukmlar, ajrimlar, qarorlar chiqardi.

30-, 70-, 80-yillardagi qatag'onlarda jabr ko'rgan insonlarga tegish­li jinoyat ishlarini qayta ko'rib, ularni oqlash uchun kurashdi. Qanchalab iste'dodli shogirdlar tarbiyaladi.

Huquqshunos-jurnalist Shohruh Akbarov Ubaydulla Mingboyevning 1991-2002 yillarda Oliy sudga rahbarlik qilgan davrdagi faoliyati haqida “Kasbi-korim adolat bo'ldi” deb nomlangan tarixiy-hujjatli asar yozdi.

Shu asardan bir parchani e'tiboringizga havola etishni lozim topdik. Zero, inson haq-huquqlarini himoya qilishda, adolat bilan ish yuritgan insonlar haqida mushtariylarimizga hikoya qilish xayrli amaldir. Quyidagi lavhalarda ham adolat mezonini tiklashda, inson huquqini himoya qilishdagi ibratli amallar ko'zga tashlanadi.

Ikrom Seyitboyev ishi

1990 yil 18 dekabr…

Yigirma ikki yoshli Ikrom Seyitboyev Gulnora Bobojonova bilan Nukus ko'chalarida sayr qilib yurishar, anchadan beri ko'rishishmagani uchun suhbatlarining oxiri ko'rinmas, buning ustiga bir-birlaridan ajralgisi ham kelmayotgan edi.

Simyog'ochdagi chiroq nur sochib turgan joyga yetganda qiz soatiga ko'z tashladi-yu boshini changallab qoldi.

– Ikrom aka, voy o'lmasam, soat o'n bir bo'lib qolibdi-yu, ketaylik, uyimdagilar rosa bezovta bo'lishayotgandir…

– Darrov soat o'n bir bo'libdimi? Hozirgina ko'rishgandik-ku sen bilan.

– Mayli, unday bo'lsa, ketdik, – dedi u istar-istamas, – axir sen bilan unashtirilganmiz, shuning uchun uyingdagilar xavotir olishmaydi.

Ular qizning uyi tomon yurishdi. Huv, anavi uy yonidagi burilishdan o'tishsa, bas, Gulnoralarning uyi. Shu payt ularning ro'parasidan baland bo'yli, qora soqolli, ko'ylagining tugmalari ochiq bir yigit paydo bo'ldi. Orqasidan yana uch nafar qora ko'rindi. Ularning o'zaro sharaqlab gaplashishlaridan shirakayfligi sezilib turardi. Baland bo'yli yigit qizga suqlanib qarab, og'zining tanobi qochdi va Seyitboyevga:

– Menga qara, hey yigitcha, yoningdagi suluv qizni bizga tashla-da, o'zing uyinga ketaver, biz, – u orqada kelayotgan sherik­larini qo'li bilan ko'rsatdi,– suluving bilan…

– Bu nima deganingiz! – hayqirdi Seyitboyev, — bu qiz menga unashtirilgan, yaqinda to'yimiz bo'ladi.

Shunday deb bezorilardan sevgilisini himoya qilish uchun qizning oldiga o'tdi.

Shirakayf yigit – To'raniyazov uning yuziga bir musht tushirgan edi, Seyitboyev yiqildi, o'rnidan turmoqchi bo'lgan edi, duch kelgan joyiga ura boshladi. Gulnora dod soldi.

Seyitboyev, qarasa, vaziyat yomon, bu shirkayf yigitlar sevimli qizini zo'rlab nomusiga tegishi mumkinligini, o'zini esa chalajon bo'lgunga qadar urishi yoki o'ldirib yuborishi ham mumkinligini sezib qat'iy harakat qilishi lozimligini tushundi. U baqirdi:

– Bizni qo'yib yuboringlar, sizlar ham o'z yo'llaringizda ketinglar!

To'raniyazov qaytanga uni urishni kuchaytirdi, yordam so'rab yig'layotgan qizni mahkam ushlab turgan bezorining sherik­lari ajratish o'rniga tomoshabin bo'lib turishardi.

Shunda Seyitboyev shimining cho'ntagida qayrilma pichoqcha borligini esladi va uni olib tig'ini chiqardi va hech kimni ko'rmasa-da pichoqchani ushlagan qo'lini ko'tarib baqirdi:

– Bizni qo'yib yuboringlar!

To'raniyazov uning qo'lidagi pichoqni ko'rsa-da qo'lidan nima kelardi deb o'ylab, uni do'pposlashda davom etaverdi. Uch nafar sheriklari esa tomoshabin edilar.

Shu payt Seyitboyev qo'lidagi pichoqni noiloj zo'ravonga sanchdi. To'raniyazov qattiq og'riq azobiga chiday olmay chinqirib yubordi. Shundagina sheriklaridan biri falokat yuz berganini payqab, To'raniyazovning oldiga kelganda pichoqning tig'i uning qo'liga tegdi.

Olingan jarohat tufayli To'raniyazov vafot etdi…

Shubhasizki, Ikrom Seyitboyev ustidan jinoyat ishi qo'zg'atilib, tergov harakatlari boshlab yuborildi. Seyitboyev tilxat bilan ochiqda qoldirildi.

1990 yil sentyabrda Ikrom Seyitboyev bilan Gulnora Bobojonovaning to'yi bo'lib o'tdi.

1991 yil 14 yanvarda Nukus shahar sudi Seyitboyevni odam o'ldirganlikda va yana bir kishiga tan jarohati yetkazganlikda aybdor deb topdi va unga yetti yil muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosini tayinladi. Jazoni kuchaytirilgan tartibdagi koloniyada o'tash belgilandi. Se­yitboyev sud zalida qamoqqa olindi. Qoraqalpog'iston Respublikasi Oliy sudi Rayosati 1991 yil 30 aprelda ishni muhokama qilib jazoni besh yilga o'zgartirish to'g'risida qaror qabul qildi…

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisining o'rinbosari ish bo'yicha Seyitboyevning harakatlarini Jinoyat kodeksining 81-moddasidan 84-moddasiga qayta malakalashni so'rab protest yozdi, u jinoyat sudlov hay'atida ko'rilib qanoatlantirildi va jazo 2 yilga keltirildi, jazoni umumiy tartibdagi koloniyada o'tash belgilandi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisining birinchi o'rinbosari tomonidan Oliy sud Rayosatiga Seyitboyev ishi bo'yicha kiritgan protestga Ubaydulla Mingboyev Oliy sud sudyasi Sultonboy Berdiqilichevni ma'ruzachi etib tayinlagan edi. U jinoyat ishini sinchiklab o'rganib chiqib, yuz bergan fojiada haqiqatan ham Seyitboyevning mutlaqo aybi yo'q, u vujudga kelgan vaziyatda o'zining tahqirlanishi va unashtirilgan qizining nomusi toptalishining oldini olish uchungina zo'ravon kimsaga pichoq urishga majbur bo'lgan, janjalni uning o'zi boshlagan, agar To'raniyazovning sheriklari fojia yuz bergunga qadar tomoshabin bo'lib turmasdan taraflarni ajratishganlarida fojia yuz bermas edi, degan uzil-kesil xulosaga keldi.

Berdiqilichev bunday to'xtamga kelgani haqida Ubaydulla Mingboyevning o'ziga ma'ruza qildi.

— Fikrlaringiz menga ma'qul. Rayosat majlisida ham o'z xulosalaringizni qat'iyat bilan bayon qiling, – dedi Ubaydulla Qurbonovich.

Rayosat Seyitboyev ishini muhokama qilib, bu ish bo'yicha qabul qilingan hukm, qaror va ajrimlarni bekor qilish va Se­yitboyev harakatlarida jinoyat tarkibi yo'qligi uchun jinoyat ishini tugatish, Se­yitboyev Ikrom Haydarovichni qamoqdan ozod qilish to'g'risida qaror qabul qildi.

Farida Tojiyevaning tashvishlari

Har oyning oxirgi chorshanbasi Oliy sud raisining fuqarolarni qabul qilish kuni hisoblanar va shu kuni Oliy sud binosi boshiga tushgan tashvishlarga chora izlab kelgan odamlar bilan gavjum bo'lar edi.

Ubaydulla Mingboyev allamahalgacha bo'lsa-da ularni qabul qilar, ariza va shikoyatlarini o'qir, dardu hasratlarini e'tibor bilan tinglar, muammoning mag'ziga tushungandan keyin arizani o'rganish va hal qilish uchun u yoki bu sudyaga berish to'g'risida bir qarorga kelar edi. Bir kuni qabulga Samarqand viloyati, Toyloq tumanidan ko'zlari mungga to'la bir ayol keldi.

Ubaydulla Qurbonovich ayolning oldin ham ikki marta qabulga kelganini esladi. Ayol mesxeti turklaridan bo'lib, bir necha yil oldin mahalliy aholi vakillari bilan nizo chiqqanidan keyin ularning hammasi Rossiyaga ko'chib ketib o'sha yoqda uy bilan ta'minlangan va ularning O'zbekis­tondagi uylari davlat ixtiyoriga olingan. Ayol esa o'zi qurgan va yashagan, davlat ixtiyoriga o'tib ketgan uyni o'ziga qaytarib berishni so'rayotgan edi.

– Ubaydulla Qurbonovich, – dedi u yig'lab, – men arizamga Oliy suddan yana rad javobini oldim. Menga o'zim qurgan uyni qaytarib berishingizni so'rab yana keldim. Men hech qaerga ketmayman, o'zim qurgan uyda yashashni istayman.

“Bu muammoni chuqur o'rganish va uning adolatli yechimini topish kerak”, o'yladi Ubaydulla Qurbonovich. “Modomiki, ayol bir marta emas, ikki marta emas, uchinchi marta Oliy sudga qabulga kelayotgan ekan, unda biz ko'rmayotgan, tushunib yetmayotgan bir asos bo'lishi kerak, biz shu asosni izlab topishimiz lozim.

Ubaydulla Mingboyev shular haqida bosh qotirarkan, miyasiga bir fikr keldi va qo'liga ruchka olib arizaning chetiga: “Karimjon Saidov, shu ariza bo'yicha men bilan gaplashing!” deb yozib qo'ydi. Uning Toshkent shahar sudida ishlagan paytlarda ham bir necha o'ta murakkab ishlarni qonuniy hal qilganini yaxshi bilar edi u.

– Sizning arizangizni yana bir marta o'rganib chiqamiz, – deb ayolga javob berdi.

Ertasiga ishga kelib Oliy sudning taj­ribali sudyalaridan biri bo'lgan Karimjon Saidovni chaqirtirdi.

– Karimjon, Samarqand viloyatidan mesxeti turklariga mansub bir ayol uyi­­ni qaytarib berishni so'rab qabulga uch marta keldi, – dedi Ubaydulla aka. – Bilasiz, hukumat tomonidan Rossiyadan uy-joy berilgani uchun ularning uylari davlat ixtiyoriga o'tib ketgan. Lekin bu ayol: “Men bu uyni o'z qo'lim bilan qurganman, bolalarim bilan shu uyda yashashni istayman, uyimni o'zimga qaytarib beringlar”, – deb talab qilmoqda. Samarqandga borib, shu ayolning sharoiti va nizoli uy holati bilan chuqur tanishib chiqish kerakka o'xshaydi. Sizni shunga chaqirtirgan edim.

– Xo'p bo'ladi, Ubaydulla aka, tushunarli, — deydi K.Saidov.

— Juda soz, siz bilan prokuraturadan ham bir odam birga borsa, yanayam yaxshi bo'lardi, – shunday deb Ubaydulla Qurbonovich o'sha paytdagi Bosh prokurorga qo'ng'iroq qildi va vaziyatni tushuntirgan edi, u ham bu taklifga rozi bo'ldi.

– Ertaga soat to'qqizda bosh prokuraturadan ham vakil keladi, Oliy sudning xizmat mashinasida birga borib kelasizlar, – dedi Ubaydulla aka.

“Ertalab Bosh prokuraturadan bir prokuror ayol keldi va biz yo'lga chiqdik va belgilangan manzilga, ya'ni Samarqand viloyatining Toyloq tumaniga borib, nizoli uyni ko'zdan kechirgan holda batafsil o'rganib chiqdik, bu masalaga aloqador barcha mutasaddi tashkilotlar vakillari va tuman rahbarlari bilan suhbatlashdik”, deydi Karimjon Saidov holatni o'rganish bo'yicha xulosasida. “Masalani o'rganish jarayonida uy-joyni F.Tojiyeva ayol kishi bo'lishiga qaramay o'z mablag'i hisobidan, o'z mehnati bilan qurganini, shu uyda farzandlari tug'ilganini, oilasi bilan yashab kelganini, shuning uchun ham garchand, turmush o'rtog'i Rossiyaning Omsk viloyatiga rasmiy ravishda ko'chirilgan bo'lsa-da, bu uydan boshqa vatani yo'qligini bayon qildi, bu holatni uning qo'ni-qo'shnilari va bundan xabardor bo'lgan boshqa kishilar ham to'liq tasdiqlashdi”.

Tekshiruv natijalari bo'yicha tuzilgan va F. Tojiyevaning o'z uy-joyiga bo'lgan haq-huquqlari himoya qilinishi lozimligi haqidagi ma'lumotnoma Ubaydulla Qurbonovichga ma'qul tushdi. U Karimjon Sai­dovga “F. Tojiyeva o'z mehnati bilan qurgan uyidan mahrum bo'libdi, shuning uchun uning uyi o'ziga qaytarilishi lozim, siz bu ish bo'yicha Rayosatga nazorat tartibida protest tayyorlang”, deb topshiriq berdi.

Ish bo'yicha chiqarilgan sud qarorlarini bekor qilib, nizoli uyni F. Tojiyevaga qaytarib berish haqidagi da'vo talablarini qanoatlantirish bilan bog'liq qaror chiqarish haqida Ubaydulla Qurbonovich tomonidan nazorat tartibida kiritilgan protest Oliy sud Rayosatida ko'rib chiqilib qanoatlantirildi.

“Bir kun ishga kelsam birov “Karimjon aka!” deb chaqirib qoldi”, deydi Karimjon Saidov. “Qarasam, Oliy sud binosi yonida o'sha, samarqandlik ayol turibdi. Uning ko'zlari quvonch bilan chaqnab turar edi”.

– Karimjon Usmonovich, uyimga egalik huquqni qo'lga kiritdim, sizlarga rahmat, men o'zimning minnatdorchiligimni Ubaydulla Mingboyevga ham izhor qilishim kerak. O'zlariga ayting meni bir daqiqaga qabul qilsin, bu adolatli insonga ta'zim qilmoqchiman.

Men Ubaydulla Qurbonovichning oldiga kirdim va ayolning muddaosini aytgan edim ular bosh chayqadi.

— Karimjon, bu ayol bilan bog'liq masala bo'yicha biz ancha oldinroq shunday qarorni qabul qilishimiz lozim ekan, buning oqibatida bu ayol ancha sarson bo'ldi, g'am chekdi, shu sababli ham u bilan yuz ko'rishish men uchun noqulay. Uning minnatdorchiligini qabul qilganimni, ishini vaqtida hal qila olmaganimiz uchun uzrimizni aytib qo'ying, – dedi…

Shohruh AKBAROV

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

3 × 5 =