Sha'n himoyasi
Musavvir haqida: O'zbekiston badiiy akademiyasi ijodkorlari uyushmasi a'zosi, taniqli rassom Jo'ra Asran 1957 yilda Andijon shahrida tug'ilgan. O'rta maktabni bitirib, 1976-1980 yillar Benkov nomidagi respublika rassomchilik bilim yurtida tahsil olgan. 1981-1987 yillar Toshkent Teatr va rassomchilik institutini bitirgan.
Ko'rgazmalari nafaqat mamlakatimiz, chet davlatlarda ham namoyish etilgan.
Quyida taqdim etiladigan rassom ijodidan namunalar hamda u haqda yozilgan o'ylar sizga ma'qul bo'ladi, degan umiddamiz.
Tong odamga o'zgacha huzur bag'ishlaydi.
Jo'ra Asran subhidamda bog'ini aylanarkan, beixtiyor kuni -kecha berilib chizgan qiyogullari oldiga kelganini bilmay qoldi. Ularning har biri sahnada o'ynab kelib, maysazorda rangin lozimlarga berkingan chiroyli oyoqlarini yig'ishtirib o'tirgan raqqosa qizlarga o'xshaydi.
U gullar oralab o'tarkan, uning qulog'iga g'angur-g'ungur ovozlar eshitilib qoldi. Tovush kelayotgan tomonga qarab yurdi. Bodomzor nihollari ostini begona o'tlardan tozalab, yerini yumshatayotgan, suvga yo'l ochayotgan bog'bon bilan shogirdi To'xtasin gaplashib turishardi.
— Jo'ra aka zo'r odam, — kutilmaganda ustozi haqida gapirib qoldi shogird, — faqat bir kamchiliklari bor-da!
Rassom gap o'zi haqda borayotgani uchun ham suhbatga quloq solishga majbur bo'ldi.
— Kamchiliksiz odam bo'ladimi? — bir muddat ishdan to'xtab, sherigiga ajablanib qaradi bog'bon. — Qani ayt-chi, nimadan ko'ngling to'lmayapti. Jo'ra Asranning qanday kamchiligi bor ekan?
— Haddan tashqari ishonuvchan, duch kelgan odamga yaxshilik qilaverishlari to'g'ri emas.
— Duch kelgan odam deb kimni nazarda tutayapsan? O'zing ham jamoamizda yangisan. Demak, sen ham duch kelgan odamsan-da, a?!
— Anavi ikki qizni ishga olganlarini aytayapman. G'irt o'yinqaroq-ku ular. Oshpaz yigitning atrofida aylanishgani-aylanishgan. Keyin yolchitib ishlashmayapti. Qachon qarama sotkada qo'shiq eshitishadi.
— Ular oshpaz bola bilan bir qishloqdan, — bog'bonning jahli chiqqani sezildi. — Bolalikda birga ulg'ayishgan, aka-singilday bo'lib ketganlar. Keyin qizlarni ishga men olib kelganman. Saksondan oshgan buvisi bilan yashaydi. Kattasining akasi og'ir betob, to'shakka mixlangan. Yalinib kelishgandi, Jo'raga aytdim. Yo'q demadi. O'zi Jo'ra Asran Xonobod xalqini o'z oila a'zosiday ko'radi. U o'tqazgan mana bu daraxtlar hosilini qo'ni-qo'shnilar bilan baham ko'radi. Rassomman deb o'tirmay, Yaponiyadan keltirilgan daraxt ko'chatlarini ko'paytirmoqda. Pulga muhtoj bo'lganlarga ish topib berayapti. Menga, yo'g'imda qo'shnilardan kimdir nimadir so'rab kelsa, yo'q demang deb tayinlagan. Bular o'sha qo'shnilarning qizlari-da! Ularning qo'shiq eshitishiga kelsak, mana o'zing. Qachon xonangga kirsam Sherali Jo'rayevning qo'shiqlarini eshitayotgan bo'lasan, shundaymi? Gulday qizlarni duch kelgan odamga yomonlab yurganingni boshqalardan ham eshitgan edim: “Ishlari sust, faqat gap sotib o'tirishadi, so'roqsiz ichkariga kirishayapti, pandemiya payti ko'chadan infeksiya olib kirishlari mumkin, bulardan ko'ra yoshi kattaroq ayollarni ishga olish kerak edi”. Bu qanday gap, uka?! Bunaqada ular rizqining qirqilishiga sababchi bo'lib qolishing mumkin! Bu gunohku! Sen kimsan o'zi bu yerda? Shaharda uysiz yurgan eding, Jo'ra og'aynim olib kelib boshpana berdi, tirikchilik qilishingga imkon yaratib qo'yibdi. Yana nima kerak senga? Bilib qo'y, Jo'rani bolaligimdan bilaman, past-baland gaplarga e'tibor bermaganday yuradi, lekin birdaniga bir qarorga keladi va uni amalga oshirmasdan qo'ymaydi. Sen aytgan ishonuvchanligi ostida ham xalqning bir hikmati bor: yaxshi bo'lsa oshini yeydi, yomon bo'lsa boshini…
Rassom Jo'ra Asran poytaxtda yashagan bo'lsa ham Andijondan sira uzoqlashmagan. Uning go'zal manzaralari, turli tabiatli odamlarning qiyofalarini kartinalarida aks ettirishni maqsad qilgan. Ko'p yillar poytaxtda yashab, ijod qilib elga tanildi. Abdulla Oripov, Rauf Parfi, Muhammad Yusuf kabi juda ko'p ijodkorlar bilan maslakdosh bo'ldi. U yaratgan Imom Buxoriy, Ahmad Farg'oniy, Xoja Ahror Vali singari allomalarimizning portretlari mamlakatimiz va chet el muzeylarida saqlanadi, matbuotida yoritilgan. Shaharda bir nechta uyi bor. Ammo yoshi bir joyga yetganda mehr tortib o'z tug'ilgan joyiga qaytdi. Shu yerda bir vatan qilishga kirishgan.
To'xtasin aytgan noxush gaplarini bog'bon rassomga yetkazishidan tashvishlanib, o'zini tiyishga urindi.
— Men faqat ustozni asraylik deyapman, xolos, — o'zini oqlashga o'tdi u.
— Jo'ra men bilan sening himoyamizga muhtoj emas. Mayli, shunday ham, deylik. U qo'llamoqchi bo'lganlarni kamsitib, haqorat qilib unga qanday yordam bermoqchisan?
— Qachon, kimni haqorat qilibman?
— Tushlikda qizlardan biri oshxonaga kirib: “Tog'a, ozgina non berib yuboring” desa “Non yo'q!” deb baqirib beribsan. Yana bir kuni erkalanib, shu badjahl amaki bilan yaxshilab tanishib olay, deb tushligingni oshpazning qo'lidan olib senga keltirib bersa, kosaga uning qo'li tegdi, deya o'sha kuni ovqatga qo'l cho'zmabsan. Yana oshpazga: “Nega o'zing olib kelmaysan, qizning onasi chaqaloqligida tashlab, boshqa birov bilan Rossiyaga ketib qolibdimi, bu ham o'shanaqa, kosaga qo'li tegdi, endi ovqatingni o'zing ye” debsan uyalmay. Bechora qiz eshitib qolib, rosa yig'labdi. Qizning dugonasi, bizni harom-xarish yuradi, deb o'ylaysizmi, deb sen bilan janjallashibdi-ku! Birovning taqdiridan “fol” ochishga kim huquq berdi senga? Bu Jo'raning qulog'iga yetib bormadi, deb o'ylaysanmi? Nega ertasiga qizlarni ichkariga oldi – ularni uy xizmatiga o'tkazdi. Jo'rani bilaman, qizlarga ozor berganingdan keyin ularning ko'ngli uchun shunday qilgan. Bundan sen xulosa chiqarasan, degan. Shuni bilasanmi? Yo'q, bu haqda hatto o'ylamagansan ham. Yana ro'za tutganingga o'laymi? Bore-e!
Jo'ra Asran ularga o'zini ko'rsatmadi — asta ortiga qaytdi.
Bog'bonning To'xtasinni tergashi bu borada o'z munosabatining to'la ifodasi edi: “Har kim eldoshlarining obro'si, qiz-juvonlarimiz sha'ni, or-nomusini ana shunday himoya qilishi kerak?!”.
Ilhom AHROR