Xo'jako'rsinga ishlayotgan qonunlar

— Kechirasiz, “apteka”dan mana shu dorini olib chiqib bera olasizmi, — deya kimdir qo'limdan tortqiladi. O'girilib qarasam, nogironlik aravachasida o'tirgan yoshi kattaroq kishi.

— Uzr, uka. Xijolatdaman. Malol kelmasa mana shu ro'yxatdagi dorilarni olib chiqib bera olmaysizmi. Zinadan chiqay desam biz uchun yo'lakcha yo'q ekan, chiqa olmay boyadan beri qiynalib o'tiribman.

— Mayli, bemalol, bering, — deya qo'lidagi qog'ozni oldim-da, dorixona tomon yuzlandim. Dorilarni olib chiqib berdim. Nogironlik aravachasidagi inson menga o'z rahmatini aytgancha manzili tomon ketdi…

Qiziq, nega ular uchun munosib shart-sharoitlar yo'q degan savol esa meni o'ylantirib qoldi. Haqiqatdan ham nega shunaqa ekan-a?..

Ma'lumotlarga qaraganda bugungi kunda O'zbekistonda imkoniyati cheklanganlar soni 760 ming nafarga yaqin ekan. Birgina Toshkent shahrining o'zida rasman 45 ming nafar imkoniyati cheklangan inson bo'lsa, norasman ularning soni 70 mingdan ko'proqni tashkil etadi.

Nega bu dalillarni keltiryapmiz. Bugun siz bilan birda e'tibor qilsak birda beparvodek o'tib ketadigan xuddi mana shu mavzu haqida yozmoqchimiz. Xo'sh, bugun imkoniyati cheklangan insonlarning ko'chalarimizda, bekatlarda, metrolarda, dorixona-yu boshqa savdo shoxobchalarida harakatlanishi uchun yetarlicha sharoit bormi, bor bo'lsa qay darajada, nega biz uni sezmaymiz, ko'rmaymiz.

So'nggi yillarda mamlakatimizda nogironligi bor shaxslarning huquqlarini himoya qilish bo'yicha bir qator qonunlar qabul qilinib, qator chora-tadbirlar belgilangan bo'lsa-da, ular uchun inklyuziv sharoitlar ko'ngildagidek emas.

Qonunchilikka ko'ra, shaharlarni, boshqa aholi punktlarini, turarjoy va rekreatsiya zonalarini, umumiy foydalanishdagi transport vositalarini nogironligi bo'lgan shaxs­larning ulardan moneliksiz foydalanishi uchun moslashtirmasdan qurishga yoki ishlab chiqishga yo'l qo'yilmaydi.

Senator Odiljon Iminovning ta'kidlashicha, bu borada qonunchilikda barchasi risoladagidek, biroq amalda ularning ijrosi katta so'roq ostida.

O'rganish natijalariga ko'ra, Toshkent shahri ijtimoiy infratuzilmasi ob'yektlari va binolarining 85 foizi hanuzgacha nogironligi bo'lgan shaxslar tomonidan to'siqsiz foydalanish uchun moslashtirilmagan.

Yer osti transportidan qulay foydalanish uchun zarur sharoitlar yaratilmagan. Metro stansiyalarining ko'plari panduslar bilan jihozlanmagan, bu esa shaharsozlik me'yorlari talablariga javob bermaydi.

Masalan, Qo'yliq bozorida joylashgan 7-bekatda pandus qiyaligi 45 gradusni tashkil etmoqda (amalda 8 gradus bo'lishi kerak). Vagon va perron orasidagi bo'shliq aravachalar yordamida harakatlanadigan nogironlar uchun jiddiy noqulayliklarni keltirib chiqarmoqda.

Metroning eski yo'llaridagi stansiyalar ko'zi ojiz shaxslar uchun taktil qoplamalarga ega emas.

Yangi vagonlarni inobatga olmaganda met­ropoliten poezdlarida qulog'i og'ir insonlar uchun axborot ma'lumotlar ko'rsatuvchi elektron tablolar mavjud emas.

“Chilonzor” metro stansiyasidagi hojatxonani loyihalashtirishda nogironligi bo'lgan shaxslarning erkin foydalanish imkoniyatlari inobatga olinmagan. Jumladan, hojatxonalardagi baland ostona, tor eshiklar (70 sm), ushlagichlarning mavjud emasligi, qo'l yuvish rakovinalarining balandligi aravachalar yordamida harakatlanadigan nogironligi bo'lgan shaxslar uchun ulardan foydalanish imkonini bermaydi.

Shuningdek, nogironligi bo'lgan shaxslar tomonidan shahar yer usti transportidan mus­taqil foydalanish imkoniyati to'liq yaratilmagan. Ayniqsa, aravachalar yordamida harakatlanadigan nogironligi bo'lgan shaxslar, ko'zi ojizlar va qulog'i og'irlarning erkin harakatlanishi uchun jamoat transportining moslashmagani, xususan avtobus salonlarida elektron axborot tablolarining, eshitish moslamalari va boshqa yordamchi vositalarning mavjud emasligi murakkabliklar keltirib chiqarmoqda.

O'zbekiston nogironlar uyushmasi tomonidan o'tkazilgan so'rovnomaga asosan nogironligi bo'lgan shaxslarning 93 foizi yer usti jamoat transportini to'siqsizlik nuqtai nazaridan qoniqarsiz deb baholashgan.

Yo'l bo'yi infratuzilma ob'yektlari (er osti va yer usti o'tish yo'llari) bir qator sezilarli kamchiliklarga ega.

Xususan, ayrim yer usti o'tish yo'llarida (masalan, Sebzor va A.Qodiriy ko'chalarining kesishmasida) loyihalashtirish jarayonida liftlar ko'zda tutilgan bo'lsa-da, amalda mavjud emas. Shuningdek, mazkur joyda eskalatorlar ham ishlamaydi.

Misol uchun, Yashnobod tumani Farg'ona yo'li ko'chasida Islom ota masjidiga yetmay joylashgan yer usti yo'li deyarli standartlarga mos ravishda qurilgan, unga zinalar va panduslar o'rnatilgan. Ammo afsuski, aravachada harakatlanadigan insonning chiqishi uchun qulay emas. Nogironligi bo'lgan inson birovning yordamisiz yo'lning narigi tarafiga o'ta olmaydi.

Bu pandusning usti yopilmagan, nogironligi bo'lgan shaxslar qop yoki yomg'irda undan chiqa olmaydi, sirpanchiq bo'lib qoladi. Shuncha pul sarflagandan ko'ra, muammoni bitta lift bilan hal qilsa bo'lardi. Nogironligi bo'lgan inson bu pandusga chiqqandan ko'ra, yo'lni kesib o'tishni ma'qul ko'radi.

“Ayrim yer osti o'tish yo'llari nostandart panduslar bilan jihozlangan bo'lib, nogironlik aravachalari g'ildiraklari mazkur panduslarga sig'maydi, bu esa harakatlanish imkonini bermaydi.

Jamoat joylarida nogironligi bo'lgan shaxslar uchun zarur eshitish va ko'rish ma'lumotlari, shu jumladan relyef nuqtali brayl shriftida tayyorlangan ko'rsatkich va belgilar mavjud emas.

Piyodalar yo'lakchalarida texnik moslamalar, ya'ni ko'zi ojiz shaxslar uchun ovozli ishora bilan jihozlangan svetofor mavjud emasligi sezilarli to'siqlardan biridir, bu nogironligi bo'lgan shaxslarning nafaqat faol va mustaqil harakatlanish imkoniyatini to'smoqda, balki harakat vaqtida ularning hayo­tini xavf ostiga qo'ymoqda.

Bu holatlar nogiron yurtdoshlarimizning yordamga muhtoj tarzda harakatlanish uchun yaqinlariga qaram bo'lib qolishini taqozo etmoqda.

Mayli, ushbu toifadagi fuqarolarimiz bir amallab manzillariga yetib oldilar, ham deylik. Ularni u yerda ham qiyinchilik kutib turadi”, dedi senator.

Jamoat avtobuslari na pandus tushiradi, na konduktor tushib imkoniyati cheklangan yo'lovchiga yordam beradi.

Yaqinda Andijon viloyati hokimi matbuot xizmati Shuhratbek Abdurahmonovni yangi Andijon shahri loyihasi bo'yicha quruvchi va lo­yihachilar bilan uchrashuv o'tkazgani, yangi qurilayotgan ko'p qavatli uylarda imkoniyati cheklangan kishilarning harakatlanish imkoniyatini tekshirgani borasidagi bir necha videotasvirlarni e'lon qildi.

— Masalan, men nogironman, yoki nogiron qarindoshim bor. Uni uyingni ichiga olib kirasan. Qaergacha borasan, ko'ramiz, deydi hokim.

Hokim o'zi bilan 7 ta nogironlik aravachasi keltirgani ko'rinadi.

“Uy qurgandan keyin hammayog'i bilan qurish kerak. Hozir bitta nogironni olib keling, olib kira olmaysan uyingga. Hech biring olib kira olmaysan”, — deydi hokim atrofidagi mas'ullarga.

Hokim ochiq gaplashishni taklif qiladi. U ro'parasidagi uyni ko'rsatib, do'koniga nogironlarga kirish yo'lagi yo'qligini ko'rganini aytadi.

Hokim Janubiy Koreyaning Inchon shahrida ko'rganlarini quruvchilar bilan o'rtoqlashadi.

— Inchonda yangi shahar qurishgan, 4 yil bo'lgan qurilganiga. Kirib ko'rdim, xuddi shu kabi shahar. Uylarning tag qismi, yo'l yuzalari – 100 foiz xizmat ko'rsatish tarmoqlari. Ertaga shuncha odam yashayapti, qaerda xizmat ko'rsatish bor? Ko'p qavatli uyda yashaydigan odamga maishiy xizmat ko'rsatadigan, aytaylik sartarosh­xona kerak, to'g'rimi? Agar sizlar bir xilda qilib chizib bermasanglar, kamida 1-qavatning 50 foizini xizmat ko'rsatish nuqtalariga aylantirish kerak, — deydi Shuhratbek Abdurahmonov.

Ammo nega bu kabi tashabbuslar qurilish vaziridan, transport vaziridan chiqmaydi? Nima ular o'zga sayyorada yashashadimi?! Axir ular ham mana shu jamiyat fuqarosi-ku. Bir ikki marta avtobusga chiqib aholiga yaratilgan sharoitlar bilan tanishgandek bo'lishdi. Biz aytgan masalalar-chi, e'tibor berildimikin, yoki bu bo'yicha maxsus yo'l xaritasi ishlab chiqilishi va tasdiqlanishini kutib o'tirishibdi ekanmi?

So'nggi yillarda nogironligi bor shaxslar uchun oliy ta'lim muassasalarida kvotalar oshirilmoqda, ularning bandligini ta'minlash uchun chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda. Ammo ular o'qishga, ishga borib kelishi uchun ham mana shu piyodalar yo'lakchasidan, jamoat transportlaridan foydalanishi inobatga olinmayapti. Qulay infratuzilma va shart-sharoitlar yo'qligi, jamiyatdagi ko'pchilik nogironligi bo'lgan shaxslarning imkoniyatlari cheklanishiga olib keladi va ushbu insonlarni jamiyat hayotida barcha bilan teng ravishda to'laqonli va samarali ishtirok etishlariga yo'l qo'ymaydi. Qisqacha aytganda, aslida, imkoniyatlar cheklanishi turli xil nuqsonlar tufayli emas, balki ko'proq jamiyatimizda to'siqlar borligi tufayli ro'y beradi.

Islom ASILBEKOV,

jurnalist