Maqtovni yoqtirmaydigan otaxon
yoxud taniqli yozuvchining chop etilmagan maqolasi
Bilasiz, gazetamiz jurnalistlarning erkin minbari. Shu bois sohada uzoq yillar xizmat qilgan, yosh ijodkorlarga o'z faoliyati bilan ibrat bo'la oladigan OAV fahriylari, ularning bosib o'tgan hayot yo'li haqida ham juda ko'plab materiallar chop etiladi.
Bunday maqolalar biz kabi jurnalistika sohasiga endigina qadam qo'yayotgan yoshlarga mahorat maktabi vazifasini o'tab, ularning tajribasi bilan tanishib, sohani yaxshiroq o'rganishimizga xizmat qilsa, u maqolalarda yodga olingan jurnalist ustozlar uchun katta e'tibor, shogirdlari, hamkasb do'stlarining yuksak e'tirofidek ta'sir qiladi.
Bunday materiallar berilgan gazeta chop etilgan kunning ertasigayoq bu kabi odamlar tahririyatimizga qo'ng'iroq qilib, “Men haqimda maqola beribsizlar. Ko'rib juda xursand bo'ldim. Rosti sira ham kutmagandim. O'qib, o'sha bir paytlar javlon urib ishlagan vaqtlarimga qaytgandek bo'ldim. Katta rahmat” deyishsa, mushtariylarimiz “Shu kishi haqida maqola berib zo'r ish qilibsizlar. Haqiqatan ham bu odam juda munosib” deb o'z fikrlarini bildirishadi.
Bu so'zlar esa bizga yanada ilhom berib, kimlarnidir xursand qilganimizdan o'zimiz ham xursand bo'laveramiz.
Ammo men bir safar umuman boshqacha holatga duch keldim va ancha vaqtgacha buni xayolimdan chiqarolmay yurdim. Bir nimalarni qoralashga ilhomlanganim ham rost. Keling, yaxshisi, bu voqea qanday bo'lgani haqida sizlar bilan o'rtoqlashsam.
Odatdagidek gazetaning navbatdagi soni tayyorlanayotgan kunlarning birida tahririyatimizga bir otaxon kelib qoldi. Egnida to'qsoninchi yillar ziyolilariga xos kastyum-shim va bo'yinbog'. Qo'lida ham o'sha davrda urf bo'lgan “diplomat”.
“Bu kishi ham men tanimaydigan katta jurnalistlardan biri bo'lsa kerak” degan xayolga bordim.
Salom-alik va o'tirgandan so'ng qilinadigan o'zbekona duo-yi, fotihadan keyin otaxon ism-sharifimni, bu yerda kim bo'lib ishlashimni so'radilar. Men esa og'zimni to'ldirib “shu gazetaning muxbiri bo'laman, gapiring otaxon, bizga nima xizmat” deyishimni bilaman qo'llarini yana duoga ochib, “Ilohim Oltin qalam, Yilning eng faol jurnalisti, xizmat ko'rsatgan jurnalist… erishish mumkin bo'lgan barcha unvonu-maqomlarga erishgin. Yozganlaring elning ko'nglidan joy olib, hamisha sevimli ijodkorlar qatorida yurgin” deb uzondan-uzoq duo qilib oldilar-da maqsadga ko'chdilar:
“Men ham jurnalistikada yigirma yildan oshiqroq ishladim. Manavi joyda muxbir, manavi joyda maxsus muxbir yana manavi-manavi joylarda mana bu lavozimlarda ishlaganman. Bormagan davlatim, yozmagan maqolam qolmagan hisob. Matbuotda chiqqan materiallarimni yig'ib, o'ntadan oshiq publitsistik asar, o'ndan oshiq safarnoma kitob hamda men haqimda boshqa jurnalistlar yozgan maqolalarni yig'ib, yana bir nechta kitoblar chiqarganman. O'h-ho', men haqimda kimlar maqola yozmadi, kimlar ocherklar yozmadi deysiz! Ayniqsa, falon fanlar nomzodi, falon mukofotlar sovrindori Falonchi Pismadonchiyev falon sarlavhali maqolasida manavi gaplarni juda topib yozgan-da, eshit: “Uning uchun hech bir matbuot anjumani, brifinglarga alohida taklifnoma kerak emas edi. Har doim katta-kichik jurnalistlar yig'iladigan turli davralarda hoziru nozir bo'lardi. Shunchalik fidoyi jurnalist bo'lganki, qaysidir vazirlik, tashkilot yoki muassasa tomonidan qaysidir viloyatga OAV xodimlari uchun uchrashuv tashkil etilsa, birinchilardan bo'lib kelib olardi. Bor fikru xayoli, tashvishi mana shunday ishlardan iborat bo'lgan. Uni kuzatib “Nahot shaxsiy tashvishlari, oilaviy ishlaridan ortib, tadbirlarda shunchalik faollik ko'rsata olsa-ya?” deb xayron bo'lardik”. Eh… bu gaplarni o'qib, yana o'sha vaqtlardagidek ishlagim kelib ketadi, ishonaver.
Otaxonning hafsala bilan gapirayotgan har bir gapiga tasdiq ma'nosida boshimni likillataverib, “Qachon maqsadga ko'char ekanlar?” deb qancha kutmay, menga xuddi tugayotgandek tuyulayotgan gaplarining davomi chiqaverardi. Hurmatsizlik bo'lmasin, deb gapini bo'lishdan o'zimni tiyib, tishimni-tishimga qo'yib, indamay tinglayotgan bo'lsam-da, zerikkanimdan “tezroq maqsadga o'taqoling, otaxon, men sizni gap boshlaganingizdan buyon ana maqsadga o'tyapti, mana o'tyapti deyaverib, qancha noumid bo'ldim” degilarim kelardi. O'zimni uyoq-buyoqqa tashlab, atrofga qancha alanglamay, jo'rtaga tomoq qirib, zerikkanimni sezdirishga urinmay, suhbatdoshim qarshimda o'tirgancha, yelkamga bir qo'l tashlab, yana diqqatimni o'ziga qaratib, gapirishda davom etardi.
“Aytganimdek, men haqimda yozilgan maqolalar, ocherklarni ham to'plab bir necha kitob qilganman. Balki sen ham ushbu suhbatimizdan keyin men hakimda ocherk yozib yuborsang ajabmas (qah-qah otib kuladi.). Mayli, seni ham ko'p vaqtingni olmay muddaoimni ayta qolay. Ushbu mazmunli suhbatimizni nasib qilsa boshqa safar yana davom ettirarmiz.
Uff… hayriyatey devordim ochig'i shu payt ichimda.
“Shu desang, hamma birdek tanib, hurmat qiladigan bir taniqli yozuvchi, jurnalist ham men haqimda maqola yozish istagida ekanligini aytgan edi. Aslida kitob yozsa ham bo'lardi-yu… ha, mayli. Ammo negadir shu maqolani ham hali-hamon yozganlari yo'q. Men esa ancha vaqtdan buyon “bu maqolani qachon yozar ekanlar?” deb kutib yurardim. Avvaliga hadeb yozavermayotganliklari uchun biroz hafa bo'lgandek ham bo'ldim. Keyin esa o'zimga kela boshladim. Ha, endi u kishini ham tushunish kerak-da. Davlat ishlaridan ortmayotgan bo'lishlari mumkin-ku axir. O'zini ham boshqa ishlari bordir. Balki mendek inson to'g'risida shoshma-shosharlik bilan yozish mumkin emasligini tushunib, hayotim va ijodimni mukammalroq o'rganayotgan, muallifligimdagi asarlarni qayta-qayta o'qib chiqayotgandir, degan xulosaga keldim. To'g'ri-da, nima deding? Axir sen ham…
Otaxonning bemalolxo'ja bo'lib gapiraverishiga sabrim chidamay, oxiri gapirib yubordim. “Bo'lib-bo'lib nima bo'ldi? Yozib berdimi? Gazetamizning navbatdagi sonida shu maqolani chop etishimizni so'rab kelganmidingiz otaxon?” dedim-u, o'z boshimga yana bir dunyo gap tilab oldim.
“Shoshmasang hammasini asta-sekin aytyapman-da hali yoshsan, shoshmaginda ukam. Buncha shoshqaloq bo'lmasangiz siz yoshlar-a! Kattalarni ozgina sabr bilan tinglashni, eshitishni bilmaysizlar. Natijada shunaqa beodob bo'lib ketasizlar. Ishlashni boshlaganingizga 1-2 yil bo'lmay, darrov otga minib olasizlar. Xuddi bu gazeta shaxsiy mulkingdek “gazetamiz” deyishingni qarang. Qancha bo'ldi o'zi ishlashni boshlaganingga? Qaerni tugatgansan o'zi?” deb otaxon jahli chiqib endi meni koyib ketdi. Rosti og'zimni ochganimga ham pushaymon bo'ldim.
“Xo'p bo'ladi otaxon, beodobligim uchun kechiring, uzr so'rayman, tavba qildim. Men shunchaki sizning ishingizni tezroq bitirishni o'ylagan edim, xolos” deb o'zimni oqlashga qancha urinmay otaxonning g'azabi battar alanga olardi.
“Sen o'ylama, sen uchun o'ylaydiganlar bor, xo'p-mi?! Undan ko'ra sen ishingni, o'z vazifangni bajar. Jurnalistlarning asosiy vazifasi odamlarni eshitish. Demak, seniki ham! Tushundingmi?” deb bir qo'lini paxsa qilgancha stulga yarim o'tirgan holda shunaqangi gapirar ediki, xuddi kechirib bo'lmas katta jinoyat qilib qo'ygandek o'tirgan stulimning suyanchig'iga qapishib, uning ortiga tushib ketgudek o'tirardim.
Bu orada nima janjal bo'lyapti ekan deb eshikni ochgan hamkasbim, bu otaxonning “darrov eshikni yop” degan ma'noda ko'zini lo'q qilib, qayrilib qaraganidan qo'rqib, zumda ortiga qaytib ketdi. Men esa yoshlarga xos bo'lgan “priyom” har bir gapga tezda-tezda “xo'p bo'ladi”, “xo'p bo'ladi” deb otaxonni hovuridan tushurishga erishdim.
Suhbatdoshim “Nima deyayotgandim o'zi?” deb bir o'ylab oldi-da oxir-oqibat maqsadga ko'chdi: “Ha, o'sha taniqli yozuvchining men haqimda maqola yozmayotgani haqida edi. Rostdan ham hech vaqti bo'lmayapti shekilli-da. Shuning uchun men vaziyatni to'g'ri tushunib u kishining nomlaridan maqolani o'zim yozib, olib kelyapman. Aslini olganda maqtovga juda yo'q odamman. Kimdir men haqimda nimadir iliq gap aytsa, darrov yuzim qizaradi. O'zimni o'ng'aysizlangandek his qilaveraman. Shu sabab maqolaga ortiqcha maqtovlar qo'shmadim. Maqola tayyor bo'lgach, tahririyatga olib kelishdan avval ozgina xijolat ham bo'ldim. Oxiri bu ish har tomonlama yaxshi bo'lganiga amin bo'ldim. To'g'ri-da, agar atoqli adibimizning o'zlari yozganida, bilmadim, meni nimalar deb ortiqcha maqtab, ko'kka chiqarib yuborardilar. Yaxshiyam, buni o'zim yozganim. Ancha kamtarin, sun'iy bo'yoqlarsiz chiqdi. Ha aytgancha, gazeta dizaynini hisobga oladigan bo'lsak, bu maqolaga ikki-uchta suratlar ham kerak bo'ladi. Shuning uchun mana besh-olti suratimni ham olib kelgandim. Bilmadimku-ya lekin sizlarning gazetangizga manavi, manavi va yana manavi suratlar to'g'ri kelsa kerak. Qaragin, qanaqa chiroyli chiqqan-a?”
Nima qilarimni bilmay, bir otaxonga, bir qo'limga tutqazilgan suratlarga qarab, angrayib turganimni ko'rgan otaxon yana so'zlashda davom etdi: “Sal qolsa yodimdan ko'tarilay debdi. Ismingni kim deb aytganding?”
Yana qovun tushurib qo'yishdan qo'rqib til uchida, zo'rg'a ismimni aytdim.
“Ha, yasha, ko'rinishingdan uncha yomon yigitga o'xshamaysan aslida. Shu desang yaqinda men yana bir yangi kitob yozgandim. Unda o'zimning boshimdan o'tgan yaxshi-yomon kunlar, topganlarim va yo'qotganlarim, hozirgi yutuqlarimga erishish yo'lidagi mehnat-mashaqqatlarim, tortgan azoblarim haqida hikoya qilingan. Shu kitobim ko'pchilikka yoqibdi, shekilli hamma shu haqida taqriz yozyapti. Sen ham harqalay, shu gazetada ishlab qalami ancha o'tkirlashib qolgan yosh jurnalistlardan bo'lsang kerak. Aytmoqchi bo'lganim, o'zing shu kitobim haqida bir yozib ko'rmaysanmi? Qalam haqi mendan. Agar zo'r yozsang 500-600 ming so'm qilib beraman. Yana bir foydali tomoni men mana shu kitobimga yozilgan taqrizlarni ham to'plab, kitob qilmoqchiman-da. Ana shu kitobga sen yozadigan taqriz ham kirib qolsa, o'zingga ham yaxshi, nima deding? Kitobni o'qib chiqishga vaqt sarflashing ham shart emas. Unda nima yozilganini hozir o'zim senga batafsil aytib beraman. Menga qolsa bir nusxa olib kelib berardimu, o'zimda ham tugab qolibdi-da. Mayli, bu ham kitobimning ko'pchilikka yoqqanining bir isboti bo'lsa kerak”.
Bu gaplardan keyin men ayyorlik bilan otaxonga “paxta” qo'yish yo'liga o'tdim:
“Suhbatingiz uchun katta rahmat, otaxon. Har bir gapingizdan o'zim uchun katta ma'no, yozishim uchun juda ko'p mavzular oldim. Albatta, nimadir yozishim aniq. Faqat mening yozganlarim sizga ma'qul bo'larmikan? Siz kutgandek yozish qo'limdan kelarmikan?” deb xayrlashish uchun qo'l tutdim. Ammo u qo'limga qaramay yana gapirishda davom etgani bois cho'zilgan qo'limni ko'ksimga qo'yib, yana tinglovchiga aylanishga majbur bo'ldim.
“Bunachalik sodda bo'lmagin-da, ukam. Bunaqada ko'p narsadan ortda qolib ketasan-ku. Sen avval yozishga bir urin, astoydil harakat qilib, yaxshilab yozib tugatgin. Yozgan taqrizing kitobga kirib, odamlarga biroz tanilgin. Keyinchalik sen ham mana shunaqa taqrizlaringni yig'ib, balki biror kitob chiqararsan. Mayli, yana o'zing bilasan. Faqat men bergan mashhur yozuvchining maqolasi qolib ketmasin. Albatta, gazetaga beringlar!”
Indamadim, otaxon xonadan chiqib ketayotganda o'rnimdan turdimu, xayol bilan uzoq vaqt eshikka tikilib qolaveribman. Keyin, otaxon qachon chiqib ketganiga ham aqlim shoshib qoldi. Stolimga gurs etib o'zimni tashlab, og'ir xo'rsinib oldim-u, o'zimga-o'zim beixtiyor “Ey Xudo o'zing sabr bergin!” deb yubordim.
Ishqilib, o'sha otaxon “men bilan suhbat-maqolang gazetada chiqdimi?” deb yana kelib qolmasin-da. Kelib qolgan taqdirda ham ilohim men biror tadbirga ketib qolgan bo'lay-da.
Kamoliddin RO'ZIMATOV