Yana tong otadi

Muhayyo O'ROQOVA

Muallif haqida:

Muhayyo O'ROQOVA — 1980 yili Bekobod tumanida tug'ilgan. 1999 yil Bekobod pedagogika bilim yurtini, 2021 yilda Chirchiq davlat pedagogika instituti (hozirda universitet)ni bitirgan. Bekobod tumanidagi 2-umumta'lim maktabida boshlang'ich sinf o'qituvchisi bo'lib ishlaydi. “Ezgulik daraxti” nomli ilk kitobi nashr etilgan.

Yana tong otadi

(Hikoya)

Erta tong. Ayol bolalarini uyg'otib yuborishdan cho'chib eshikni sekin ochdi. Eshik o'lgur shu kunlarda ovoz chiqarib ochiladigan bo'lgan. Shuncha avaylab ochsa ham, “g'iyq”, etgan ovoz tong jimligida xuddi baland chalingan g'ijjak nolasidek eshitiladi.

Eri norozi to'ng'illaydi:

— Turganingni butun mahalla bildi. Taraq -turuq qilmasang bo'lmaydi.

O'zini aybdorday sanagan ayol eshikni sal ko'tarib yopdi. Hali tashqari g'ira-shira. Ayol yuz-qo'lini yuvib keldi. Sochiq uyda edi. Kirsa yana hammani bezovta qiladi. Yuzini ko'ylagining etagiga artdi-da, paqirni olib molxona tomonga yurdi.

Sigir ham bilib qolgan. G'ira-shira tong otishi boshlagandan tinmay mo'raydi. Toki ayol borib sog'ib olmaguncha to'xtamaydi.

Molxonaning eshigini ochib, mollarning tagini supurdi. U yoqdan bu yoqqa dikonglayotgan buzoqni yechib yubordi. Ozgina emgach, buzoqni onasining yoniga bog'lab, sigir sog'ishni boshladi. Bir zumda yarim chelak sut sog'di. Sigiri juda pishiq, hamisha buzog'i yodida. Sut yarim chelak bo'ldimi, qimirlayverib sog'dirmay qo'yadi. Chelakni chekkaga qo'ydi-da, buzoqni bo'shatib yubordi. Buzoq tumshug'i bilan yelinni turtib-turtib yutoqib ema ketdi. Bir zumda buzoqning og'zi-burni oppoq ko'pik bilan qoplandi. Sigirning “asrab qo'ygan” suti buloq kabi toshayotgan edi. Biroq quyrug'ini xoda qilib tinmay o'ynatayotgan buzoq bundan-da ko'proq sut istar, betoqatlik bilan yelinni qattiqroq turtar, og'riqqa chiday olmagan sigir oyog'ini ko'tarib-ko'tarib bolasini insofga chaqirar, joni qancha og'risa ham hech qayoqqa jilmas, buzog'ining qorni to'yishini toqat bilan kutar edi. Bu ham yetmaganday qayrilib buzog'iga mehr bilan qarab ham qo'yardi. Ko'zlarida shunchalar mehr, shunchalar shafqat bor ediki, “Ona-da baribir”, o'yladi beixtiyor ayol. “Hamma onalar shu ekan-da, bolam derkan”.

Ayol ona-bolaning bu jannatiy munosabatlaridan ta'sirlanib ancha uzoq turib qolganini sezib qoldi-da, birdan o'ziga keldi. “O'vv, qancha ish kutib turibdi uni hali!”. U shoshib sutni dokada suzib oldi-da, hovli supurishga tushdi. Uylari hali bitmagani uchun hovli betartib edi. Hovli etagida qandaydir qurilish qoldiqlari, kalta-kulta yog'och, taxta bo'lak­lari, turli xil temir-tersaklar uyilib yotibdi. Bular ayolning ko'ziga tiqilgan cho'pday bezovta qilardi. Hammayoqni chinniday tozalaydi, lekin shu uyumni esa hech narsa qilolmaydi. Necha marta eriga:

— Shularni olinglar biror joyga, — deb yozg'irgan.

Eri ham o'z bilganidan qolmaydi:

— Senga halal beryaptimi shular? Yo ustingda turibdimi? Javrashing to'xtamaydi sening. Biror bahona topsang bo'ldi, chaka­gingni tindirib bo'lmaydi. Yaqinda usta keladi, turaversin. Ishlatishi oson bo'ladi.

Usta eri uchun bir bahona. Ayol buni yaxshi biladi. Mana ikki yildan buyon usta keladi. Asli usta ishlatish uchun hamma narsa to'kis bo'lishi kerak. Ungacha hali, eh-hee, qancha vaqt bor. Axir bunga hazilakam pul kerakmi? Demak, bu uyum shu yerda hali uzoq yotadi.

Ayol nonushta uchun sutni shopirib shoshilmay pishirdi. Hamma gap sutni pishirishda. Agar sut shoshilmay pishirilsa qaymog'i yaxshi aralashib, qatig'i ham jigarday bo'lib uyuydi. Qatiq uyugan idishga qoshiqni sanchib ters to'ntarsang ham na qoshiq tushadi, na qatiq. Mazasini-ku qo'yavering. Kesib-kesib yeysiz. Mazza!

Sut pishgach har kimga bir piyola quyib, das­turxonda kim qaerda o'tirsa shu yerga terib qo'ydi. Bolalarnikiga maydalab non ham to'g'radi. Ular yuz-qo'llarini yuvib dasturxon boshiga kelguncha tayyor bo'lib turadi. Bolalari rohatlanib oshaydilar. Shu topda buzog'iga sutini tejab qolgan sigiri tushdi yodiga. Ayol jilmayib qo'ydi o'zicha. Erining piyolasiga non to'g'ramaydi. Yoqtirmaydi. Yoqtirmaganidan tashqari uning bolalari uchun non to'g'rab qo'­yishlaridan ensasi qotadi. “Jaa, erkalatib yubormayapsanmi bularni? Hech bo'lmasa yutadigan nonlarini o'zlari chaynab yutishsin!” Ayol kishi bilmas xo'rsinadi. Erining fe'lini yaxshi biladi. U aslida xotinini ham, bolalarini ham o'ylayotgani yo'q. O'zini o'ylayapti. Xotini faqat uning atrofida parvona bo'lsa. Ovqatini ham chaynab og'ziga tutsa. “Bu kishim bo'lsa qiynalmasdan “liq-liq” yutsalar-da, yana televizorini ko'riib yotsalar”. Yana xayolga berilib ketibdi. “Tavba, keyingi paytda sal xayolchanroq bo'lib qoldimmi?”

Bolalarni uyg'otdi. O'zi bo'lsa shosha-pisha bir piyola choy ichdi-da, kiyinib maktab tomon otlandi. Maktabgacha ancha bor. Yo'l anhor yoqalab ketadi. Bora borguncha terakzor. Suv ba'zan shovullab, ba'zan sokin oqadi. “Umrga o'xshaydi bu”, o'ylaydi ayol. U shu yo'ldan xayol surib ketishni yaxshi ko'radi. U so'qmoqqa chiqishi bilan go'yo boshqa olamga ko'chadi. Ro'zg'or tashvish­lari ham, chala bitgan imoratlari ham, tumshaygan eri ham esidan chiqadi. U va yo'l. U va terakzor. U va soy. U va goh sokin, goh shovullab oqquvchi suv. U va tiniq osmon. U va qushlar. U va iforlarga to'yingan havo. Mana shular uning hamrohlari endi. Ular bilan inoq va baxtiyor.

Bahor faslini yaxshi ko'radi. Atrofdan barra o'tlarning, nomini ham bilmaydigan gullarning shirin iforlari dimog'iga uriladi. Birdan yashayotganini, hayotni his qiladi. “Hayot go'zal”, o'yladi u. Ota-onasi, aka-ukalari, singillari, betashvish-u beg'am bolaligi, bolalik hovlisi yodiga tushadi. U ota hovlisi tomon intikib qarab qo'ydi. Ana, ko'rinib turibdi! Uzoq emas, mana shunday qo'l uzatsa ham yetadi. O'ylab ko'rsa ancha vaqtdan beri ota uyi­­ga ham bormabdi. Hovliga kirib borganida uning yuziga, “tinchlikmikan?”, deb xavotirli boqquvchi otasining o'ychan ko'zlarini, onasining tashvishli yuzlarini esladi. “Bugun boraman”, qat'iy qarorga keldi ayol. “Bugun albatta boraman!” Onasinikiga borishini o'ylar ekan uyida nimalarni taxlab ketishini xayolidan kechirdi. Albatta, hovlini bir sidra supirishi kerak, kechki ovqat, sigirni sog'ish… ayolning yuragini yana yoqimsiz bir tuyg'u g'ijimladi. “Balki… ertaga borarman”. Qarorini yemirgan tashvishlarni xayolidan nari quvishga intildi. “Yaxshiyam ish bor”, dedi o'ziga. “Sal yozilib kelasan”.

Tushlik vaqti ishdan kelsa oshxona to'zib yotibdi. Yuvuqsiz idishlar, dasturxon ustida non to'g'ramlari. Ichida bolalarni koyidi. “Hech bo'lmasa choy ichgan piyolasini chayib qo'ysa bo'lardi-ku”, — o'yladi u shakari tagida qotib qolgan piyolaga suv solib qo'yarkan. Keyin “O'g'il bolalar-da”, deb qo'ydi yana.

Oshxonani saranjomlab bo'lgach, tomorqaga chiqdi. Pomidor ko'chatlarini chopiq qilish kerak, loviya ekish kerak. U so'riga eri uchun das­turxon yozdi. Choyini damlab berdi. Tezgina “jag'ir-jug'ur” qilgan taomni ham chiqarib qo'ydi. Eri choy ichadigan piyolani yana bir marta yaxshilab artdi. Qoshiqni ko'zdan kechirdi. Biror gard ko'rsa ham erining asabi chiqib ketadi. Shuning uchun hamma narsani saranjomlab bergani yaxshi. Bo'lmasa chopiqdan qo'yib ham, daladan oldirib hamma narsani ko'nglidagiday qilguncha ustida turib tozalatadi. O'zi ishlamaydi ekinzorga chiqib. Oyog'i og'riydi. Qo'li ham. Doktorlar semirib ketganidan, deyishadi. Ammo eri, bugungi doktorlar hech baloni bilmaydi, mening dardim og'ir, ichim ham og'riydi, deydi.

Xullas, hamma ishni saranjomlagach, ketmonni olib pomidor pushtasini chopa bosh­ladi. Kun qizigandan qizidi. Bahor havosi shu-da, o'tgan kun yomg'ir yoqqandi, bugun issiq. “Tinchlik bo'lsin ishqilib”, o'yladi ayol yonbosh­lab choy ichayotgan eri tomonga sinovchan nazar tashlab. “Yo'q, Xudoga shukur, tinchgina yotibdilar”.

Tomorqada ishlari tugamay, kechki ovqat mahali bo'ldi. Vaqtida ovqati tayyor bo'lmasa yana erining jahli chiqadi.

Osonrog'i palov damlab qo'ya qolaman, deb sabzi piyoz artishga tushdi. Bugun ham ota-onasini ko'rishga bormaganidan ko'ngli og'riganday bo'ldi. “Kecha ham shunday edi, bugun ham shunday. Ertaga ham shunday bo'ladi. Agar u kishi bir kungina bo'lsa ham chopiq-popiq qilib tursalar edi, g'izillab borib kelgan bo'lardim”. Keyin erining lapanglab egatlarga suv tarab­­mi, chopiqmi qilib yurganini ko'z oldiga keltirishga urinib ko'rdi. “Yo'q”, dedi u, “yaqin orada borolmasam kerak”.

Zirvak tayyor bo'lgach, so'riga ko'rpacha to'shadi.

Oshni damlab, salat tayyorlashga tushdi. Oshni qishin-yozin salatsiz yemaydilar.

— Nima ovqat pishirdingiz, tayyormi? — dedi qaylardadir sang'ib kelgan o'g'li.

— Tayyor. Qo'lingni yuvib, dasturxonni yozgin, — dedi ayol.

— Uff!!! Doim shunday, hamma ishni men qilishim kerak. Tayyor qilib, keyin chaqiring.

— Biram besabrsan-da, bolam. Tayyor das­turxonni solishga ham erinasan. Ayol qo'lidagi ko'katni to'g'rab bo'lib, yana o'zi dasturxon soldi. O'g'liga ovqat suzib berdi-da, o'zi haligina yuvib osgan kirlarini yig'ish uchun hovliga chiqdi.

Shom bo'libdi. Yana bir kun nihoyasiga yetar arafasida. Uning esa ishi hali-veri tugamaydi. Bog' tomonga, ota hovlisi tomonga yana bir marta qarab qo'ydi. “Ertaga albatta boraman”.

Kechki ovqatni hammadan keyin yedi. Sovub qolibdi, isitishga hafsalasi kelmadi. Dasturxonni yig'ib, idish-tovoqni yuvdi-da, kiyim dazmol qilishga o'tirdi.

— Uxlasang bo'lmaydimi, shu aynan hozir zarilmi senga? — Ayol erining g'o'ldiroq tovushidan cho'chib tushdi. – Salga cho'chiysan, shunchayam qo'rqoqsan, — jahli chiqdi erning.

Asli eri uning tezroq ko'rpaga kirishini istayapti. Ayolni qandaydir noxush his chulg'adi. Qiziq, bu his uning yuragi yoki miyasida emas, qornida, ikki ko'kragi ostida g'imirlaganday bo'ldi.

— Xayol surib qolibman, – dedi ayol bu his uchun ham o'zini aybdor sanab. – Hozir tezgina tugatib olaman.

— Doim shusan, – to'ng'illadi er betoqat. – Hech bir ishing vaqtida bo'lmagan, tavba.

Ayol indamay ishini davom ettiraverdi. “Hali ishim ko'o'o'p”, demoqchi edi-yu, yana bir og'iz gapirsa, erining battar jahli chiqadi. Yaxshisi sukut saqlagan ma'qul.

Yotoqqa kirganda er allaqachon xurrak otib yotardi. Ayol sekin boshqa xonaga chiqdi. Xontaxta ustidagi bir uyum kitobga ko'zi tushdi. Yuragi siqildi. Hademay imtihon. Tayyorlanishi zarur. Bu safar toifa olmasa bo'lmaydi. Maktabda dars taqsimoti toifaga bog'liq. Kuzda bo'lgan attestatsiyaga yaxshi tayyorgarlik ko'ra olmagani sabab o'ta olmagandi. Bu safar albatta o'tishi kerak.

Qaysi fandan boshlashga boshi qotdi. Yana matematikani qo'liga oldi. Shu fandan ozroq qiynaladi. O'qiganlari esida qolishi uchun kerakli joylarini daftarga ko'chirib yozib qo'ydi.

Xo'roz qichqirdi. Demak, yana tong otmoqda. Buvisi rahmatlining, tong otguncha xo'roz uch marta qichqiradi, degan gapni esladi. Bular tun va kunning bo'linish vaqtlari.

Endi biroz dam olmasa bo'lmasligini sezdi. Ko'zlari allaqachon yumulishni boshlagandi.

Uxladimi-yo'qmi bilmaydi. Xo'roz yana qichqirdi. Ha, hademay tong otadi. Ayolning uyqu aralash xayolidan esa bir o'y kechdi: bugun albatta otasinikiga borib keladi…