Paxtada (Hikoya)

Ma'mura ZOHIDOVA

 

PAXTADA

(Hikoya)

 

O'sha kun bot-bot xayolimdan o'taveradi…

Rosa gap qizib ketib, etakka tushib borganimizni bilmay qolibmiz. Ayniqsa, men sal oldin gapdan ham uzilib pastga yo'rg'alab ketdim, bu yoqda paxta shig'il, aftidan birinchi terimda ham oxirigacha yetib kelmay qaytishgan. Ortimga o'girilsam, hamma, hatto sheriklarim ham paxtalarini yig'ishyapti. Yelkaga ortilgan dumaloq etaklarning boshi shiyponga chiqib boribdi. Sanjar ko'rinmay qopti. Haligina tut qatorda g'imirlab yurgan edi. G'o'zaning orasida bo'yi pastlik qilayotgandir, meni mo'ljallab oldimga tushib kelayotgandir, deb o'ylab, shu tomonga tikilib turdim. Biror g'o'zaning poyasi qilt etmaydi. Tutqatorda charchab o'tirib olgandir-da, deb etagimni orqalab jo'nadim. Sheriklar ancha ilgarilab ketishdi. Buning ustiga paykalning boshiga emas, o'rta shoxdan shiypon tomonga qarab yurishdi. Qayrilganlarida orqadagisi menga qarab qo'li bilan “ketdik” ishorasini qildi. Birga paxta teradigan sherigim Ra'noni peshin mahal oyog'idan ari chaqib olib, peshindan keyin chiqmagan edi.

Paxta to'kimlarim ham biram ko'p ekan. Biryo'la solib keta qolay dedim. Shiypon tomonga sinchiklab qaragandim, tutlar orasidan sariq avtobusimiz ham ko'rindi – kelibdi. Torttirish uzoq davom etadi, baribir har kungidek kech ketamiz deb o'zimni ovutdim-da, Sanjarni hozir tutqatorda tuproq o'ynab o'tirgani holda topaman, deb shoshildim. Bolam yo'q. Tutqator kimsasiz. Anqovdek hammadan qolib ketibman. Bolaginamni birov shiyponga olib chiqdimikan? Bor ovozda chaqirdim. “Sanjar, bolajonim!” Hech qayoqda yo'q. Etakka tushib borgandir-u, yon-verimdan o'tib ketganda ko'rmay qoldimmi deb chaqira-chaqira pastga, dalaning hozirgina o'zim paxta terib yaqinlashay deb qolgan etagiga chopdim. Yuragim gurs-gurs tepadi. Oyog'im dir-dir titraydi. “Bolam! Sanjar!” Bu yoqdayam yo'q. Zir yugurib, yana paykal boshiga chiqdim. Tutqatorning narisi karam ekib, keyin yig'ishtirib olingan bo'ldak yer ekan. Yerning narigi tomoni zovur. O'sha yoqda o'ynayman deb ketgan bo'lsa-chi. Ovozimning boricha chaqirib, shu tomonga yugurdim. Zovur biram chuqur ekan, tagida bir ariq suv oqib yotibdi. Tagi botqoqdir. “Sanja-a-ar! E Xudoyim!” Yuragim tovonimga tushib ketdi. Tup­roqlari chetga pala-partish olib tashlangan, o'zi ancha chuqur, suviga tushish noqulay bo'lgan bu zax ariqning etak tomoniga qarab chopdim. Tutqatordan tikkalamasiga qarab boshqa bir yerni kesib ketgan zovurda baland qamishlar shovullab turibdi. Yo'q, yo'q! Bolam suvga tushmagan, bu yoqqa kelmagan. Qamish oralari zich-ku.

Voy, hali egatimdan nariga jemperini yechib qo'ygandi.

Yana uchib paxta tergan egatimning boshiga keldim. Uch-to'rt jo'yak narida uning qora jemperi yerga tushib yotibdi. Qo'limga oldim. “Sanjar!” Dodlab yig'lab yubordim. Orqa tomondan qattiq yo'tal tovushi eshitildi. Tabelchi ekan.

— Ha, nima gap, singlim?

— Bolam yo'q. Shu yerda edi, – deya battar yig'ladim. Titrog'im kuchaydi. Tilim g'ildiray boshladi.

— Sheriklaringiz olib ketishgandir. O'zi qaerda o'tiruvdi? Ha-ya, choydan keyin tutning tagida timirskilab yuruvdi. Ho naridamidi, ko'ruvdim.

— Yo'q, shu yerda edi. Men paxta bilan bo'lib pastga tushib ketibman.

Tabelchining ham ovozi titray boshladi. Keyin shoshib menga qaradi-da:

— Siz shu yerda bo'p turing. Men shiyponga chiqib kelaman. Paxtaning ichlaridan chaqirib turing-chi, – dedi. Chopib ketdi.

Hamma yoqqa qarab bolamni chaqiraverdim. Menga qarab bir-ikki odamlar kela boshladi. Ikkitasi birga ishlaydiganlar, biri shu yerlik odam ekan. So'ramasimdan avval o'zlari bildirishdi:

— Shiyponga chiqmabdi. Avtobusda ham yo'q ekan. Tutqatorning tagida o'tiruvdi, deyishyapti.

— Ha, hu peshindan keyin shu yerlarda o'ynab yuruvdi.

— Qani, yo'q-ku?!

— Sanjarbe-e-e-ek!

— Sanja-a-a-ar!

Birgina mahalladoshimiz oriq Po'latdan boshqa hamma chaqirardi. U o'zi kamgap, shungami, indamay qidirardi.

Tutqator tomonda shoshilgancha tabelchi ko'rindi. Hamma uning og'ziga tikildi. Men u tomonga yugurdim.

— Ha?!

U to'g'ri menga qarab keldi-da dedi:

— Hozir topiladi. Avtobusni ketkazib yubordik. Yosh bolasi borlar shoshilayotgan ekan. Yengil mashinada olib borib qo'yamiz. Bola sal ichkariga kirgan shekilli. Qani, hammamiz o'nta-o'nta egatni bo'lib olib pastgacha tushaylik-chi. Bo'ling­lar. Davay.

— Zovur tomonga o'tmadimikan,– dedim qaltirab.

— Men o'sha yoqni qarayman, – ancha naridan paxtazorga kirayotgan tabelchi zovur yoqqa o'tib ketdi.

Chaqira-chaqira borardik. Odamlar tushmagan jo'yaklarda ketayotgan baland bo'yli kishi birdan chopib ketdi. Keyin shoshib menga qaradi-da:

— Topdim, bu yoqda ekan, – dedi. – Mana, uxlab qopti!

Vujudim muzlab, taxta bo'lib qoldim. Uxlaganmikan?! Nega rosa chaqirganimda…Sanjar! Sanjar!!!

Bir lahzada xayolimdan hamma narsa o'tib ulgurdi. O'g'limning chaqaloqlik payti. Shirin tili. Tushlikda she'r aytib hammani kuldirganlari. Ikki qizdan keyin arang dunyoga keltirganim. Endi bolali bo'lolmasligim. Dadasining qahrli qiyofasi. Uning “har kuni paxtaga borishing shartmi”, deb urishganlari. Qaynonamning o'ydiqlaydigan so'zlari. Nega ertalab shu bolani oyimga tashlab kelmaganim. Bu yil to'y qiladigan bo'lib turganlarimiz… Hamma-hammasi.

Sanja-ar, bolajonim!!!

— Hah uyquchi polvon!

Uning ovozidan cho'chib ketgan Sanjarning yig'isi eshitildi.

Hammamiz o'sha yoqqa chopdik. Ko'ksimni bir narsa qisib, oyog'im sud­ralib qoldi. Lekin “bering” deganlarga qaramay, Sanjarni o'zim ko'tarib, bag'rimga bosib oldim. Paxtazordan chiqayotganimizda qorong'i tusha boshlagan edi.

Xayriyat! Xayriyat!

Shiypon tomondan yana bir to'da odam bizga yordamga kelayotgan ekan. Xijolatdan o'lay dedim.

Brigadirning o'g'li bizni mashinasiga o'tqizib, qishlog'imizga qarab yurdi. Yo'lda navbat katta bo'lsa ham, gaz to'ldirishga kirdi. Ancha vaqtda chiqdi. Keyin qishloq markaziga tashlab ketdi. Bolamni qidiraman deb, mening nodonligim deb avtobusdan qolib ketgan, uyiga ancha kech kelayotganlardan, ayniqsa, yoshi katta Mahmud akadan xijolat bo'lib uzr so'radim. Rahmat aytdim. Soy tomonga – uyiga burilgan Mahmud aka hazil qilib dedi:

— Topildi-ku, Sanjar polvon. E qoyil, hech narsadan qo'rqmay, yakka o'zi uyquni urib yotganini qarang-a. Yigit-da. Endi dalaga borsa etakcha tutib qo'ying, paxta tersin, uxlab qolmaydi.

Mahallamiz tomonga – Jangalga yuradigan Po'lat bilan bolamning ikki qo'lidan yetaklab keta bosh­ladik. Yo'l zim-ziyo. Vaqt ham allamahal bo'lgandir. Po'lat biram uyatchan, yerga qarab gapirolmay ket­yapti. Aftidan, avtobusdan ham “Mahalladoshisan, sen birga borasan”, deb tushirib yuborishgan-ov. Uyimizga yaqin qolganda, bir odamning qorasi ko'rindi. Sinchiklab tikilib, Sanjarning dadasi shekilli, deb ko'nglimdan o'tkazdim. Yaxshi tanigunimcha oramiz yaqinlashib qoldi.

— Yo'limizga chiqib turibsizmi? – dedim.

Po'lat bolaning qo'lini qo'yib yuborib, eshitilar-eshitilmas salom berdi.

— Ha, nima bo'ldi?! Tinchlikmi?! – tahdidli o'shqirdi Sanjarning dadasi.

— Sanjar yo'qolib qolib rosa qidirdik… – dedim men.

— Yo'qolib qoldi? Nimaga yo'qoladi?

— Haligi, paxta terib etakkacha tushib ketibman, keyin qarasam yo'q. Besh-olti egat naridan tushib borib, uxlab qolgan ekan.

— Ikkovinglar qidirdinglarmi?!

U avval menga, keyin narida turgan Po'latga ijirg'anib qaradi. Simyog'och chirog'ida uning tugilgan mushtini ko'rib, nima qilishni bilmay, gapimni yo'qotdim.

— Sen o'zi paxta tergani borganmiding yo…?!

— Paxta terdim! Axir bola-ku, o'ynab uzoqlashib ket…

— Bolani nega olib bording?! A, nega o'zing ketib bilgan ishingni qilib yuravermaysanmi?!

Po'latning oldida nima bo'lsam bo'lgan edim. U esa jim, shalvirab yerga qarab turar, aybdorga o'xshar, bir og'iz gapirish niyati ham, jur'ati ham yo'q edi xuddi.

Sohib akam endi rosmana so'kina boshladi. Og'zidan ancha xunuk gap­lar chiqib ketdi. Yuzimga bir shapaloq tortdi. Yerga cho'kkalab qoldim. Sanjarni qo'lidan bir siltab uy tomonga sudrar ekan,

– Yo'qol ko'zimdan. Kirma uyga! Topishganing bilan yetaklashasanmi, qo'shmozor bo'lasanmi, seni ishing! – dedi.

Otasi bilan o'g'limning ortlaridan uy eshigiga qarab yurar ekanman, oyoq-qo'lim daladagidan o'n battar qaltirar, hozir muqarrar eshik ortida qolishimni bilib, shoshib qolgandim.

Ana, eshik yopildi.

Mendan uch qadamcha orqada Po'lat turardi. Uyiga yo'qolavermay balo yermikan, bu landovur. Shunday o'girilib, o'ldirib qo'ya qolaymi deyman. Hammasiga shu aybdordek.

Eshikni ura boshladim.

— Dadasi, oching, Sanjar, oching­lar.

— Yo'qol ko'zimdan! – u yana qattiq so'kindi. — Dadang bilan kelib narsa-parsangni yig'ib ket.

Sanjarning tomog'i qisilib yig'lagani eshitildi. Keyin birdan jimjit ko'chani guldiragan ovoz tutdi:

— Sohib aka, bu yoqqa qarab yuboring!

Dadasi so'kinishdan to'xtab qoldi, birpas jim turdi. Keyin dedi:

— Vaqtim yo'q meni. Qayoqqa borsang boraverlaring.

— Bir minutga dedim sizga! Erkakmisiz?! Meniyam vaqtim yo'q. Chiqing bu yoqqa!

Bu ovoz, bu amrona so'zlar shu ismi Po'lat bo'lgani bilan o'zi xamirdek bo'sh qorovulimizning og'zidan chiqayotgan edi.

Eshik sharaqlab ochildi. Ovozsiz yig'layotgan Sanjar menga qarab otildi.

— Ha, endi siz erkak bo'p qoldingiz-u bizdan so'raydigan bo'ldingizmi?! – u yana so'kinib, Po'latning qarshisiga tikka kela boshladi.

— Aka, og'zingizni yig'ib oling. Bir avtobus odam bildi bolangiz yo'qolganini. Gapirayotgan gapingizni qarang. Xotinni ko'chaga chiqarib qo'yib ket deyish nimaligini bilarsiz?! Musulmonsiz-ku?!

Endi, xotini borlar biladi-da, nimaligini! – dedi bolalarimning dadasi, Po'latning o'ttizga yaqinlashib ham uylanmaganiga piching qilib.

— Siz meni haqorat qilmang! Hozir o'zi… Onam kasal. Mana, bugungi dorisini olib berolmadim! Sanjarni deb dorixona yopilganda keldim. O'zi peshinda kelaman deb aytuvdim. Paxtasiniyam…

Po'lat shart burilib yo'lga tushdi besh-olti qadam yurgach, chopib ketdi.

Biz indamay ichkariga kirdik. Qizlarim xonasi chirog'ini o'chirmay ham uxlab qolishibdi.

Tuni bilan uxlolmadim. Ertalab darvozaxonani supurayotganimda, dadasi uyg'onib yuz yuvish uchun ariqqa chiqdi. Birdan shunday darvozamiz yaqinida ot dupuri, keyin baland ovozda ta'ziyaga chaqiriq eshitildi:

– Ho-o-o, To'ychivoynikiga soat o'nga ta'ziyaga-a-a! Jangal mahallaga-a!

Turgan joyimda taxta bo'lib qoldim. Otasi ham xuddi shu ko'yda menga qarab og'zini ochib qolgan edi. To'ychi aka Po'latning dadasi edi. Onasi vafot qipti-da. Bechora Po'lat. Endi…

Men boshimni ko'tarolmas, otamizning hali ham qovog'i soliq, jim edi. Paxtaga borish xayolimga ham kelmasdi. “Bo'larkan-ku”, deyman o'zimga. Ishda gap eshitishdan ham, hayfsan olishdan ham qo'rqmay qolarkanman-ku.

Tezroq choy damlayin, ta'ziyaga chiqsalar, ichib ketsinlar, – deb hafsalasizlik bilan o'choqqa olov yoqib, dasturxon solayotganimda, qaynotam kirib keldi. Ko'rpacha to'shayotganimni ko'rib, o'tirmasligini aytdi-da, o'g'liga yuzlandi:

— Do'ppingni kiy. Ertaroq borib turaylik. Eshitgandirsizlar? To'ychi akanikiga aytdi. Bizga uzoq qarindosh bo'ladi. Buvimning o'gay jiyanlari.

— Xo'p, dada. Keling, o'tiring, choy ichib olaylik. Uylari bir qadam-ku.

— Qanaqa bir qadam? Yetib borguncha kun yoyilib ketadi.

— Po'latlarnikigami? Po'latning oyisi-ku, a? Bandalik qiptilarmi?

— Esing joyidami? Qayoqdan olding bu gapni? Umri uzoq bo'lsin-e Mayramchaning. Buloqdagi To'ychi aka bor-ku. Podachilik qilgan kishi.

— Ha-a.

— To'qson olti edilar. Hassayam shu kishida edi.

— E xayriyat!

— Nima deyapsan?

— A, yo'q, xo'p, dada, hozir.

Men ham ichimda “xayriyat” degan edim. Yoshga to'lgan ko'zim oldidan Po'latning egik boshi, jo'yaklar oralab, indamay, lekin hushyorlik bilan Sanjarni qidirgani o'tar edi.