Olishuv

Ulug'bek JUMAYEV

(hikoya)

Qahraton. Muzlama. Sovuq suyak-suyakdan o'tadi. Qish osmonu zamindagi hukmronligini ko'klamga topshirgisi kelmaydi. Shunday bo'lsa-da, shov-shov, shim-shim quyayotgan yomg'ir izg'irinning qahri-g'azabiga bardosh bera olmay chekinadi. O'rnini qor zarralari egallaydi. Uchib-uchib, yayrab-yayrab, oppoq, momiq qor yerga qo'na boshlaydi.

Traktor motorining bir ohangda gurillashidan boshqa hech tovush quloqqa chalinmaydi. Esangeldi fermer traktor muftisini bosib, gaz berdi. Kabinada o'tirgan bo'lsa-da, qunishdi. Badani junjikdi. Oynadan tashqariga mo'raladi. Garchand qorni to'q, usti but bo'lishiga qaramay, ichi tashvish sandig'iday. Bunaqa ob-havoda mollarining holi ne kechdi ekan? Ishqilib och, vahshiy bo'rilar podaga hujum qilmadimikan? Umuman olganda, dala-qirda yashayotganlar xuddi Esangeldidek yuragi qush hadigi bilan tepardi. Uni xayol olib qochdi. Qishlog'iga tutash to'qayzorda shoqollar ko'p bo'lguvchi edi. Shoqol har tun yemish topish umidida hovli tevaragida tentirardi. Ammo odamga yaqin yo'lamasdi. Inson uni o'q otib yer tishlatishi mumkin. Quyosh botib chor- atrofni qorong'ilik qoplaganda yoki tong otar mahalida jonivor tinmay “kuylaydi”. “Kuylashi” qandaydir qiyqiriqqa o'xshaydi. O'sha kuni qish­loqdoshi Tulkiboy cho'pon tush paytida do'ng ustida cho'nqayib o'tirgan shoqolni ko'rgan. U go'yoki o'zini o'zi mana men deb ko'z-ko'z qilardi. Shunda cho'pon qo'lidagi so'yilga ko'zi tushgan shoqol tumtaraqay qochdi. Sal joyga borib ta'qibchisi kelishini kuta boshladi. Mabodo cho'pon unga yaqinlashgudek bo'lsa, dastlab biqinidan, so'ng oyog'idan tishlab olishni o'ylardi. Yirtqichning makkorona iljaygan turqi shundan dalolat berib turardi. Uni quvib yetgan ovchi kaltak bilan “siyladi”. Shoqol akillab, faryod ko'tarib, kaltak zarbiga bardosh berdi. Nariroqdagi sheriklari jonim-otim yordamga shoshildi.

Shoqollar ba'zida itlarni kutib o'tiradi. Iblislarni ahmoq qilishni, azoblashni, tilini osiltirib halloslab yugurishini tomosha qilishni xush ko'rishadi. Bordi-yu, yo'lida maydaroq it uchrasa, shoqol to'dasi uni bir zumda parcha-parcha qilib tashlashi hech gap emas. Xullas, surbet shoqol tevarak-atrofga tomoshaga chiqqan itning sayru sayohatini boplab burnidan chiqaradi, xumori yoziladi. Shunda g'oliblik sharbatini sipqorgan shoqolning chakagi uzoq vaqtgacha tinmaydi. Hovuri bosilgach, atrofiga makkorona qarab qo'yadi. Ammo baribir tentaknamo harakatlarga uzil-kesil chek qo'yishni xayoliga keltirmaydi.

Shoqolning turishini kamina iblisning iljayishiga o'xshataman. U tishlarining oqini ko'rsatib yemish topish ilinjida uzoq izg'iydi. Shoqol galasi kuchli, ildam va jips bo'ladi.Ularning o'z kuchlarini sinash uchun imkoniyati yetarli. Ovozi — beo'xshov, dumi tinmay likillaydi. Shoqolning juni tikka-tikka… Yirtqich bo'ridek irillaydi. Tovuq, o'rdak, qo'y-echki deganining sho'rini quritadi. Imkoni bo'lsa, shoqol o'zini qo'raga uradi. Sheriklari biron kor-hol voqelikka ko'chsa, tashlanishga shay alpozda tashqarida poyloqchilik qiladi.

Bolaligidagi bir voqea esida. Tashqari zim-ziyo. Tun odamni yutaman deydi. Shamol esib turibdi. Bu pallada uydan muqim boshpana bo'lmaydi. Uy ichkarisiga qator qilib to'shak solingan. Shunda tashqaridan yig'i eshitildi. Uni chaqaloq ovozidan farqlab bo'lmaydi. Qo'rqib ketgan onasi: “Tura qoling, dadasi, kimdir chaqaloq qoldirib ketganga o'xshaydi. Qora sovuqda to'ng'ib qolmasdan burun uyga olib keling”, deydi betoqat bo'lib. “Kampir (negadir otasi onasini yosh bo'lsa-da kampir deb atardi), besaranjom bo'lma, bu ovoz shoqolniki. Jonivor ohu zorini, alamu sitamini yig'iga qorishtirib yuboradi. Buni bilmagan, sezmagan odam yirtqich makriga aldanib qolishi mumkin”, dedi otasi. Onasi bu gapni eshitgach: “Xayriyat-a!” deya ko'ylagi ichiga tupurib qo'ydi.

— Ayyorlikda, firib berishda hech bir yirtqich shoqolga bas kela olmaydi, — deya otasi hikoyasini boshladi. — O'shanda qish edi. Juvanamiz hovlida arqonsiz yurardi. Bundan xabar topgan shoqol galasi buzoq onasidek “mo'-mo'”lagan ovoz chiqarib yoniga chaqiradi. Buzoqcha shataloq otib borsa, qarshisida yirtqichlar… Oyoqlari qaltirab, o'zini yo'qotib qo'yadi. Shunda shoqollar uni tilka-pora qilib tashlaydi.

Ertasiga otasi bir necha kishi bilan shoqollar payiga tushdi. Ammo ularni yo'qota olmadi. Tovuq, o'rdak, kurka, qo'zi-uloq, buzoqchaga hujum qilishni qo'ymadilar. Qaydan bu yerga kelibdilar? Semiz to'qli o'ziga tortdimikan yoki ochlik hissiyoti sud­rab keldimikan? Shu yanglig' o'ylar otasiga tinchlik bermadi.

Shu tobda ko'ngli qandaydir noxush voqea sharpasini sezgandi. Xayolidan o'tgandi…

Qo'li traktordan bo'shagach, qamishzor ichida o'tlab yurgan mollardan xabar olmoqchi edi. Traktorning fil xartumiga o'xshash cho'michi silkinib, shaqillagan ovoz chiqardi. Bunga e'tibor bermadi. U yer muzlamay turib uyga yetib olishni o'ylardi. Shunda tuyaning o'rkachini eslatuvchi to'lqinsimon qir-adirlar adog'ida hangisini qichab kelayotgan o'g'lini ko'rib xavotiri ortdi. Traktor yurishini sekinlatdi. Esangeldi traktorni qir pastida to'xtatdi. Pastga sakradi. U o'g'li qo'lidan xurjunni olib, ko'zdan kechirdi. Ichida arqon, pichoq, qotgan non bor ekan. O't yoqib isindi. Nonni olovga tashlab yedi. So'ngra o'g'lini traktorda qish­loqqa jo'natdi. O'zi esa sigirni izlab ketdi. Eshakda yo'lga chiqdi. Yurish oson emasdi. Hangini hilaladi. Qulog'i chimirilgan xo'tik yo'rg'alab ketdi. Orolcha uncha uzoq emas. Tez borib, tez qaytadi. Ehtimol, mollar orolcha tevaragidagi qamishzorda o'tlab yurgandir, xavf deyarli yo'q. Xavotirlanmasa ham bo'ladi. Dashtdagi baland-past tepalar, ularning egarday botgan oraliqlari unga yaxshi tanish, qadrdon manzillar edi. Bir mahallar bolaligida teng-to'shlari bilan shu yerga kelib yalpiz terardi. Yalpizdan onasi mazali ko'k pichak yopardi. Uning xushbo'y hidi dimoqni qitiqlab, ishtahani ochib yuborardi. Shu tobda Aydarko'lning sutday qor bosgan dalalaridan o'tib, manzili sari shoshardi.

Quyosh barxanlar ortiga botdi. Borliq qorong'ilik bag'riga cho'mdi. Ko'k chamanida son-sanoqsiz yulduzlar porladi. Sigir orolchada bo'lishi kerak. Ehtimol, uyda buzog'i ma'rayotgandir. Eshagi qamishzor ichiga sho'ng'ishga hozirlik ko'ra boshladi. Atrofga olazarak qarab chiqdi. Milt-milt qilib turgan yulduzlardan bo'lak hech narsa ko'zga tashlanmaydi. Qishloqqa esa, ehhe, hali qancha bor. Yo'lda jimjitlik hukmron. Mana, qamish o'sgan orolga oz qoldi. Hademay yetadi. Qamishzor Aydarko'l bo'yida. Kichik orolchada joylashgan. Tik o'sgan qamish-qiyotzor oralab yurish oson emas. Qamishzor ichi it bo'yidan balandroq butalar bilan qoplangan. Salgina ehtiyotsizlik qilinsa, qo'ling va yuzing kesiladi. O'ttiz-qirq chog'li qoramolning mo'lagani eshitildi. Esangeldining ko'nglida umid chirog'i yondi. Poda ichida govmish yo'q ekan. Ehtimol, ichkaridadir? Sezgirligi ish berdi. Nigohi uch-to'rt yiltillagan ko'zlarga qadaldi. Bular qamish ichiga in qurgan shoqollar. Ov qilib jon saqlaydi. Darhol so'­yilni qo'lga oldi. Yirtqichni urishga shaylandi. U joyidan jilishi bilan shoqollar tish qayrab kela boshladi. Traktorchi kaltakda bir shoqolni qarsillatib soldi. Orqadan uchtasi kelib po's­tinidan tishladi. U gir aylanib ularni yaqiniga yo'latmadi. Yirtqichlar kelishib olgandek goh o'ng, goh so'l tomondan juft-juft bo'lib unga otilardi. To'dadan eson-omon chiqishi gumon. Bo'sh kelmadi. Kaltak sermadi. Ikkita shoqolni urib yer tish­latdi. Yirtqichlar g'azabga mindi. Qalin, zich qamishzor ichida junlari tikkayib, irillab, inson bilan yuzma-yuz bo'lib turgan shoqol galasi hadeganda chekinishni xayoliga ham keltirmasdi. Traktorchi yomon ahvolga tushgandi. Yirtqichlar burda-burda qilib tashlashiga bir baxya qoldi. Uvillashi beo'xshov chiqib, dumining uchi tinmay likillardi. Agar poda yetib kelmaganida holiga maymunlar yig'lardi. Bo'kirib talvasaga tushgan mollar shoqolni zo'r berib suzmoqchi bo'lardi. Yirtqichlar tumtaraqay qochdilar. Ular izidan poda quvib ketdi.

Botir, qo'rqmas mollar podasi Esangeldi traktorchini shoqollardan sabr-matonat bilan qo'riqlab, ajal tahlikasidan asrab qoldi. Ajab­tovur holat. Shoqollar qochib keta turib ham orqasiga tislanib, irillab, odamni nimta-nimta qilib tashlash shashtidan qaytmasdilar. Faqatgina mollar oyoqlari ostida qolib halok bo'lishni istamasdilar.

Esangeldining peshonasida sovuq ter yaltilladi. Ko'kda yoqut qamar jilva qiladi. Shunda u ruhi yengillashganini sezdi, yuzida tabassum o'ynay boshladi. Bu paytda osmonda g'uj-g'uj yulduzlar charaqlab yotardi. Sodir bo'lgan voqeani eslab tishlari g'ijirladi.

Tabiat qiziq. Ba'zida qiyin holatda jonivor insonga ko'makka keladi. Aydarko'l bo'­yidagi Do'ngalak ovulida istiqomat qiladigan Esangeldi fermerning jonini mollar saqlab qoldi. Chindan ham o'sha kuni mollar o'zlari anglagan, istagan holda insonga yaxshilik qilib qo'ygan edilar. Esangeldi og'a bu yaxshiligi uchun podani nima bilan xursand qilishni, ko'nglini olishni bilmay qisinardi. O'ziga hech pand bermagan mollar uchun xayrli amal qilishni diliga tugdi.