Zavod “bankrotlikdan” chiqmagan edimi?

(O'zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi diqqatiga!)

Suhbatdoshim   qorachadan kelgan, o'rta bo'yli, alp kelbatli norg'ul yigit. Ismi-sharifi Bahodir Mo'minov. U kuyunib yaqin o'tmishidan hikoya qiladi:

– Men “Ohangaronshifer” aksiyadorlik jamiyatida ko'tarma kran mashinisti bo'lib ishlardim. Ish kunim o'n ikki soatdan iborat edi. Menga tepadan pastda ishlayotganlarning hammasi yaqqol ko'rinib turardi.Turmush tashvishida bola-chaqasini boqaman deb tinimsiz mehnat qilayotgan erkak va ayollar. Kuniga o'n ikki soat ishlasa-da, qorni och bo'lsa-da chidaydi bechoralar. Korxona oshxonasi esa   mana ish beruvchining aybi bilan besh yildan beri ishlamaydi. Korxona xodimlari uylaridan yegulik olib kelishadi. Olti oydan beri ish haqi olmayotgan ishchilarning   muzlatgichida nima ham   bo'lardi, deysiz… Kimdir   uyidan olib kelgan bankadagi yovg'on ovqatini yeydi.   Isitgich ham yo'q. Yana kimdir murabbo bilan nonni tushiradi. Holbuki, Mehnat kodeksining 363-moddasi talablariga ko'ra ish beruvchi xodim zararli sharoitda ishlasa, unga bepul davolash-profilaktika oziq- ovqatini berishi shart. Bizda esa asbest xomashyosi ishlatiladi. Asbest xomashyosi Jahon Mehnat tashkiloti tomonidan zararli xomashyo deb topilgan. To'g'ri, ovqat puli berishadi, bir ish kuniga 9500 so'm, bu pulni ish haqimizga qo'shib berishadi. Aslida oziq-ovqat puli bu ixtiyo­riy, lekin davolash-profilaktika oziq –ovqatini berish esa   ish beruvchi uchun majburiydir.

– Bu haqda ish beruvchiga murojaat qilmadingizlarmi?

– E, befoyda. Bu to'g'risida gapirsangiz, xohlasang ishla, xohlamasang ishdan bo'shab ketaver, deb dag'dag'a qilishadi. Bir-ikki millionga ishlashni xohlovchilar ham serobdan serob deyishadi.

– Siz hozir ishlamayapsiz shekilli?

– Ha. Shu yilning mart oyida dabdurustdan “ishdan bo'shaysiz”, deb qolishdi. Nega desam, pensiya yoshiga yetibsiz deyishdi. Mana Sizga ogohlantirish xati, imzo cheking darrov, agar imzo chekmasangiz tegishli dalolatnoma tuzamiz deyishdi. Undan keyin ogohlantirish muddatini tovon puliga almashtiring, deb mendan ariza olib qolishdi va oxir-oqibat keyin bilsam, 2023 yilning 13 mart kuni 28-sonli buyruq bilan ishdan bo'shatishibdi. Mehnat kodeksining 100-moddasi 7-bandiga ko'ra, ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartnomasi bekor qilinayotganda   kasaba uyushmasining roziligi olinishi kerak edi. Buni ham ep ko'rishmadi, shunday buyruq bor de­yishdi-da, shundan so'ng qadrdon korxonamiz darvozasi men uchun qarsillatib yopildi, qayta zavodga kiritishmadi.

– Xo'sh, keyin nima bo'ldi?

– Yaxshi odamlar menga sudga bering deb maslahat berishdi. Ularning gapiga amal qilib Ohangaron tumanlararo fuqarolik sudiga ariza berdim. Savol tug'iladi: bizlar nima uchun o'zimizning haqqimizni so'rab sudma sud chopib yurishimiz kerak. Biroq fuqarolik sudlarida insof bor ekan, 2023 yil 25 avgust kuni mazkur sud “Ohangaronshifer” AJning 2023 yil 13 martdagi 28-sonli buyrug'ini g'ayriqonuniy deb topdi va menga 32 mln. 520769 so'm ish haqi va 2.158.258 so'm ma'naviy   zararni undirib berdi. Baraka topgur sudya Feruzaxon Mo'minova ayol kishi bo'lsa ham yuragi butun xalqparvar sudya ekan.Feruzaxonga o'xshagan odil sudyalar ko'payaversin deb doimo duodaman.

Shifer sexining sobiq ishchilari D.Niyozova, Z.Yo'ldosheva va B.Tojiyevlarning kuyunib aytishicha ularni ham shu yil mart oyida pensiya yoshiga yetgansiz deb qo'llariga ogohlantirish xatini tutqazishgan. Tabiiyki, ular korxonada uzoq yillar ishlab izzat-ikrom kutishgan. Yaqin besh oy hisob-kitobni kutishdi va umidlarini uzib fuqarolik sudlariga haqlarini so'rab da'vo arizasi kiritishga majbur bo'lishdi. D.Niyozovaning aytishicha, korxona jamoa shartnomasida ijtimoiy kafolatlar bisyor, ular faqat qog'ozda xolos, jumladan, har yili mehnat ta'tiliga chiqqanda bir oylik ish haqi miqdorida sog'lig'ini tiklash uchun moddiy yordam berish ko'zda tutilgan. Biroq bunday yordam 2016 yildan beri berilmaydi.

Suhbatimizga Uraimqul Irisqulov qo'shildi:

— Mening yoshim 82 da, — dedi u chuqur xo'rsinib. — Shu zavodning asoschilaridanman. 1989 yilda men sement zavodining shifer sexini ajratib olib “Ohangaronshifer” ijara korxonasi tuzgan edim. 1994 yilda u korxona aksiyadorlik jamiyatiga aylantirildi. Dastlabki yillardayoq   zavodimiz oyoqqa turib mamlakatdagi eng mashhur zavodlarning biriga aylandi. Har yili mehnat nafaqasiga chiqqan xodimlarga barakali pul mukofoti, qimmatbaho sovg'alar berib izzatini   joyiga qo'ydik. Korxona kasaba uyushmasi qo'mitasi tomonidan ularga davolanishi uchun pul o'tkazib berildi va turistik sayohatlar uyushtirildi. Bu yil   dekabrda zavodimiz tashkil etilganiga 60 yil to'ladi. Korxonamizning 30 va 40 yilligini zo'r tantana bilan nishonlagan edik. Endi esa eh… mana, men ham yaqindagina qadrdon korxonamizda korxona rahbarining ishlab chiqarish bo'yicha maslahatchisi edim va menga ham shu yil iyun oyida dabdurustdan “lavozimingiz qisqartirildi” deb qolishdi. Yoshi ulug' odamga bu juda ta'sir qilarkan. Shuni sal tushuntirib aytishsa bo'lardi-ku! Men ham mart oyidan beri oylik olmayman. Qani, bu yerda inson qadrini ulug'lash va mehnat kishisiga e'tibor? Jumladan, ma'muriy idora xodimlari uchun avtobus yo'lga qo'yilmagan va ular besh kilometrli masofaga pullari bo'lmaganligi uchun ba'zan piyoda borib kelishadi. Muhtaram Yurtboshimiz insonni rozi qilinglar, ertaga bugungi kundan ko'ra yaxshi yashasin deyapti. Bular esa…

Darhaqiqat, muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Men Prezident sifatida ish boshlagan birinchi kundanoq “Biz xalqimizga xizmat qilgani kelganmiz. Biz xalqimizni   rozi qilish uchun kelganmiz” degan gaplarni doim takrorlayman degandilar.

Shubhasiz, Uraimqul Irisqulov o'z ishining mohir ustasi va shifer texnologiyasi bo'yicha birinchi raqamli yetuk va noyob mutaxassis. Ya'ni, u shifer ishlab chiqarishining “piri” desak yang­lishmagan bo'lamiz. “Ohangaronshifer “ AJda esa mutaxassisligi   agronom bo'lgan bir kimsani esa shifer sexiga boshliq qilib qo'yishibdi.

— Men zavodimni juda-juda sevardim, — dey­di yig'lamsirab Nigora Qo'chqorova. — 2022 yil boshida men dispetcher bo'lib ishlardim. Ma'lumki, dispetcherlar zavodning yuragi, qisqacha aytganda “tungi direktor” hisoblanadi. Biz to'rt kishi dispetcher edik. Oramizdagi bir kishini yoqtirmaganlari uchun va bu kishidan qutulish uchun   unga qo'shib bizlarni ham qisqartirib yuborishdi. Men to'g'ri gapni aytganligim va haqimni talab qilganligim sababli men uchun qora kunlar boshlandi. Zavodda hamma bir-biriga dushman va pichir-pichir gaplar. Muhit juda yomon edi. Turtinib ishladim. Shu yil mart oyi­­da ishdan bo'shashga majbur bo'ldim va olti oydan beri oylik ololmadim. Bilasizmi, murojaat qilmagan joyimiz qolmadi. Mehnat huquqi inspeksiyalari, prokuratura va kasaba uyushmalari… Biz kasaba uyushma a'zosi bo'lsak-da, yuqori kasaba uyushma organlari bizni emas, ish beruvchini himoya qilishdi. Jumladan, R.Xoliqulov deganlari o'zini korxona kasaba uyushmasi qo'mitasi raisi deb biladi, lekin sudlarda ish beruvchidan ishonchnoma olib Mehnat kodeksining 43-moddasiga zid ish tutib ish beruvchini zo'r berib himoya qilishini qanday tushunish mumkin. Xullas, sudga berdim va shu yil 25 avgust kuni Ohangaron tumanlararo fuqarolik sudi mening da'vo arizamni   qanoatlantirib menga 11 million so'mga yaqin ish haqimni undirib berdi. Qo'ying-chi, bizlarni fuqarolik sudlaridan boshqa birortasi himoya qilmadi. Xotamjon Matkarimov rais bo'lgan Ohangaron tumanlararo fuqarolik sudiga adolat uchun ta'zim qilaman. Fuqarolik sudlarida insof bor ekan!

– Sudlar faqat qonunga bo'ysunib ish ko'radi, — deydi rais Xotamjon Matkarimov. — Agar ish beruvchi mehnat qonunchiligini buzsa, biz uni mansabdor deb ayab o'tirmaymiz, va albatta, mehnat huquqi buzilgan fuqaroni avvalgi ish joyiga tiklaymiz. To'g'ri, ba'zan xodim muntazam korxona ichki mehnat tartibini buzib kelsa va ish beruvchi uni qonuniy bo'shatsa bu hollarda ham biz faqat qonunga amal qilamiz.

Ohangaron tumanlararo fuqarolik sudlariga   ishga tiklash va ish haqini undirish bo'­yicha dav'o ariza bilan murojaat qilganlarning aksariyatini “Ohangaronshifer” AJ xodimlari tashkil etarkan…

Davlatimiz va hukumatimiz mehnat kishilariga alohida g'amxo'rlik qilib 2023 yil 30 apreldan yangi tahrirdagi Mehnat kodeksini kuchga kirgizib berdi. Endilikda eski kodeksning 100-moddasidagi 7-band olib tashlandi, pensiya yoshidagilar xohlasa va kuchi yetsa bemalol ishlashlari mumkin. Yangilangan Mehnat kodeksining 333-moddasiga binoan   endi ish beruvchi xodimga har bir kechiktirilgan kuni uchun ish haqini penya bilan to'lashga majbur. Shuning­dek, ushbu kodeksning 173-moddasiga ko'ra endilikda mehnat shartnomasi ish beruvchining tashabbusi bilan bekor qilinganda xodimlarga o'n besh yillik mehnat stajidan keyin ishdan bo'shatish nafaqasi   ikki barobar qilib to'lanadi.

Shuningdek, mehnat ta'tilining eng kam muddati mazkur kodeksning 217-moddasiga ko'ra 21 kun etib belgilandi. Jamoa shartnomalarida esa har bir ish beruvchi va xodimlarning vakillik organi bundan ham ko'p ta'tillar muddatini belgilashlari mumkin.

Yangi Mehnat kodeksi ish beruvchiga qatiy majburiyatar belgilagan. Jumladan, kodeksning 244-moddasi ish beruvchi xodimlarga ish haqini har oyda kamida ikki marotaba berishi hamda o'zining moliyaviy holatidan qat'i nazar kelishilgan haqni o'z vaqtida berishi majburiy qilib qo'yilgan. Agar ish beruvchining hisob-kitob raqamida mablag'i bo'lmasa, u tijorat bankidan kredit olib ish haqini xodimlarga berishi shart!

Suhbatga shifer sexining peshqadam mashinis­ti Hasan Rasulov qo'shilib shunday dedi:

– Dadam ham shu korxonada ishlaydi. Aytishicha, ilgarilari kasb va umumxalq bayramlari bizda yuksak saviyada o'tgan. Har bir bayramda xodimlarga eng kam ish haqining ikki-uch barobari miqdorida bayram puli berilgan. Endi esa bu bayramlarni unutdik, shundoq yonimizda sement zavodida ishlayotganlarga behad havas qilamiz, ularda ishchilar oshxonasi ishlab turibdi.Bu yilgi quruvchilar kunini sement zavodi rahbariyati qoyilmaqom qilib nishonladi, hatto shahardagi o'yingohda katta bayram konserti tashkil etildi. Bu korxonada pensiyaga ketayotganlar katta izzat-ikrom bilan jo'natiladi va har biri 60 va 70 milliondan hisob-kitob puli olishmoqda. Bizda esa…

Hasanboyning ko'zlarida yosh tomchilari yaltiradi…

Yana bir ismi sharifini sir tutishni so'ragan bir xodimning aytishicha korxonada shifer sexining varaq qoliplash mashinasi mashinistlari   korxonada eng ko'p ish haqi oladigan mutaxassislar hisoblanadi. Biroq ularning oylik ish haqi uch millionga ham bormaydi. Korxona rahbariyati esa Mehnat kodeksining 4-moddasiga xilof ravishda ish ko'rib, odam ajratib, o'ziga yoqqan xodimlarga 6 va 7 million so'mdan ish haqi belgilagan.

Shu yil 23 iyunda korxona aksiyadorlarining umumiy yig'ilishida korxonadagi lavozimlar jadvali yangilandi, unga ko'ra buxgalteriya xodimlari to'liq qisqartirildi va buxgalteriya   ishini auditorlik firmasiga beramiz deyishdi. Eng qizig'i shundaki, qisqartirilgan 7 ta buxgalteriya xodimidan to'rt nafari auditorlik firmasi niqobida ishga qaytib kelishdi va mana shu to'rt xodim esa atigi bir yil mazkur korxonada ishlagan xodimlar edi. Ushbu korxonada yigirma yil ishlashgan tajribali xodimlarga esa Mehnat kodeksining 167-moddasiga zid ravishda ish bermay   ko'chaga haydab yuborildi.

Ma'lumki, mehnat qonunchiligida korxona ish beruvchining aybi bilan bekor tursa xodimlarga   o'rtacha ish haqi to'lanadi deyilgan. Jumladan, o'tgan yili korxona bir maromda ishlamadi va 2022 yilning dekabr va 2023 yilning yanvar, fevral oyi uchun ishchilarga o'rtacha ish haqi o'rniga eng kam ish haqi, ya'ni 920 ming so'mdan haq to'landi. Bundan tabiiyki, ishchilar norozi bo'lishdi va murojaatni o'rgangan Toshkent viloyati kambag'allikni qisqartirish va bandlik bosh bosh­qarmasi mutaxassislari korxona rahbariyatiga 2022 yilning dekabr va 2023 yilning yanvar oylari uchun o'rtacha ish haqini to'lab berish haqida 2023 yilning 6 mart kuni   yozma ko'rsatma berishdi va bosh hisobchi R.Rajabovga esa mehnat qonunchiligini buzgani uchun ma'muriy jarima qo'llandi. Buni qarangki, korxonaning zo'ravon rahbarlari qonuniy ko'rsatmani bajarishdan bosh tortishdi va yana shu masalada zavodga kelgan bandlik boshqarmasi xodimlarini zavodga   qasddan kirgizmadi. Yana bir tomoni shundaki, korxona rahbariyati korxona ishlamay tursa-da va qonun barchaga barobar bo'lsa-da oddiy ishchilarni qiynab va   o'zlariga   ma'qul kelgan xodimlarga korxona bekor turganda to'la ish kuni qo'yib korxona mablag'i talon-toroj qilingan. Bu borada hokimiyat va prokuraturaga murojaat qilinganda bu mo''tabar idora xodimlari esa biz sud ishlariga va aksiyadorlik jamiyatlari ishlariga aralashishga haqqimiz yo'q deb o'zlarini chetga olishdi.

2020 yilning 6 iyul kuni “Ohangaronshifer” AJ Ohangaron tumanlararo iqtisodiy sudi tomonidan bankrot, deb e'tirof etilgandi. Biroq korxonaning noshud sud boshqaruvchilari zavodning to'lovga qobiliyatliligini tiklash o'rniga korxona qarzini yanada ko'paytirib yubordilar va 2023 yilning 6 mart kuni kreditorlar   yig'ilishida hammani chalg'itib   go'yoki zavod to'la bankrotlikdan chiqdi deb bayram qilishgan edi. 2023 yilning 22 avgust kuni Ohangaron tumanlararo iqtisodiy sudi tomonidan yana “Ohangaronshifer” AJga nisbatan to'lovga qobiliyatsizlik ishi qo'zg'atildi. Demak, zavod bankrotlikdan chiqmagan ekan-da.

“Nuroniy” jamg'armasining shahar bo'limi ke­yingi vaqtlarda mahallalarda ham o'zlarining kengashlarini tuzishdi. Biroq Ohangaron shahrini shahar qilgan shifer zavodida mana shunday kengash tuzilmaganligi taajjublanarlidir.

Inson qadri, sha'ni va qadr-qimmati muqaddas. Bu esa yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda mustahkamlab qo'yilgan va hech bir mansabdor insonning qadrini kamsitishga haqqi yo'q. “Ohangaronshifer” AJning ishchilari ham sarson bo'lib yurmay yaxshi ishlab yaxshi ish haqlari olishga, e'tiborga to'la haqli.

Ming afsusuki, bu ahvolga mutasaddilar hozircha tomoshabin bo'lib turishibdi.

Ozod XUShNAZARZODA,

jurnalist