LIBOS NIQOB BELGISI EMAS!

Yoxud imon-e'tiqod insonning qalbida, siyratida bo'ladi

Katta restoran. Nikoh to'yi. Mezbonlar xizmatda, mehmonlar izzatda. Koshonaning to'r qismidagi bezatilgan stol kelin-kuyov  uchun. Noz-ne'matu gul-bezaklar muhayyo. Musiqa jarangladi, taniqli xonanda  sho'x taronani boshladi. Yosh-yalang davrani to'ldirdi. Ular kuyga monand raqsga tushardilar. Mayli, bu o'z yo'liga. Mening diqqat-e'tiborimni  hijobga o'rangan ikki juvon tortdi. Ular  kelin-kuyovning stoliga yaqin maydonchada shu qadar berilib, shunchalik  jazavaga tushib o'ynardiki, butun zal har ikkisiga hayrat bilan qarab turardi. Juvonlar bel, ko'krak, qo'l, oyoq, xullas, tanasining har bir a'zosini kuyga monand  muqomga solar, yuz-ko'zidan tabassum yig'ilmasdi. Ba'zi erkaklarga ularning xatti-harakatlari  juda yoqqanidan hushtak chalar, qiyqirar, pul qistirardi. Ko'p qatori  o'yinchi ayollarning xatti-harakatlaridan  ko'z uzolmay o'tirsam-da, ichimni  boshqa o'y kemirardi: “Bularning o'rangani nimasi? Libosiga harakati mosmi? Nahotki, erlari  bunga ruxsat bersa!”

Nima ham deysiz, insonning erki, xohish-irodasi o'z qo'lida. Birovning hayotiga, taqdiriga, qilayotgan  ishiga  hech kim aralasholmaydi. Shovqin-suron, baqir-chaqir davom etayotgan zalda  xayolga toldim…

Libos havasga aylanyapti(mi?)

“Ommaviy madaniyat”ning turlicha ko'rinishlari keng  tarqalgan  asrda yashayapmiz.  Nutqimizda  ko'p ishlatiladigan bu ibora zamirida, aslida, ommaviy madaniyatsizlik g'oyalari yotadi. Ma'lumotlarga ko'ra, “ommaviy madaniyat” XIX  asr oxiri va    XX  asr boshlaridan shakllanish bosqichiga kirgach, aholining funksional bilimlarida ko'tarilish, madaniyati va ma'naviyatida “ommaviy element”larga  qul bo'lish kayfiyati  vujudga keladi.

E'tibor berayotgandirsiz, yurtimizning barcha hududlarida, xususan, Toshkent shahrida rosa o'ranib chirmangan xotin-qizlarga har qadamda duch kelamiz. Ta'bir joiz bo'lsa, o'ranmagan ayollar kamroq  qolib, o'ranganlari haddan ziyod ko'paydi. To'g'ri, xotin-qizlarning ochiq-sochiq, tor, kalta-kulta kiyimdan ko'ra  keng, uzun, mo'l-ko'l qilib tikilgan libosda yurishi xalqimiz mentalitetiga xos va mos. Ammo  o'ranib olgan opa-singillarimizning iymon-e'tiqodlari, diniy va dunyoviy tushunchalari  qay darajada? Yopiq kiyim ularning iymoni  butligidan dalolat beradimi?

O'zbekiston huquqiy-demokratik davlat qurish  yo'lidan ketmoqda. O'z mus­taqilligini  32 yil avval  qo'lga kiritgan mamlakatda  qanchadan-qancha  ma'muriy-siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ma'naviy-madaniy islohotlar  o'tkazildi. Xotin-qizlar ijtimoiy faolligini oshirish, yashash va mehnat qilish sharoitlarini yaxshilash,  gender tenglikni ta'minlash, onalik va bolalik muhofazasi, ularni turli zo'ravonliklardan himoya qilish, muayyan imtiyoz va yengilliklar berish, tadbirkorlik g'oyalarini  qo'llab-quvvatlash bo'yicha  ko'plab ishlar  qilinmoqda.  Xususan, Oila va xotin-qizlar qo'mitasi  rahbariyati, mas'ul xodimlari tomonidan opa-singillarimizning kiyinish madaniyatini to'g'ri belgilashi, ma'naviy dunyoqarashini  kengaytirishi bo'yicha muayyan ishlar qilinmoqda.

— Kiyinish har bir xalqning qadim-qadimdan yashab kelayotgan mintaqasi, shart-sharoiti, turmush tarzi, udum, urf-odatlari, tabiati bilan chambarchas bog'liq bo'lib, uning ichki olami, milliy madaniyatini belgilaydi, — deya hikoya qiladi mazkur qo'mita  boshqarma boshlig'i Mavluda Nizomova. — O'zbek ayollari, qizlari shoyi, atlas, adras, beqasam, bo'z, chit, satin, shtapel kabi tabiiy matolardan turli liboslar tikkan va kiygan. Ota-bobo, momolarimiz farzandlari, nabiralariga hamisha toza, ozoda, yarashiqli, chiroyli kiyim kiyishni uqtirgan. Biroq bugungi kun ki­yimlari turfa holatdaligi juda ajab­lanarli hol. Ba'zi xotin-qizlarimiz xorijiy liboslarga o'ch. Tizzadan tepada turuvchi kalta-kulta kiyimlar ko'zimizga g'alati ko'rinadi. Ayrim ayol va yosh qizlar boshdan-oyoq qoraga burkanib olishadi. Har bir libosning kiyadigan mavridi bor, nahot ular shuni bilishmasa! Ayniqsa, hijobga kirish ommaviy tus oldi. Xotin-qizlarning hayo, iboga intilishi, yuksak axloq yo'lini tanlashi, hayotini iymon-e'tiqod asosiga qurmoqchi bo'lgani yaxshi. Ammo libosni havasga aylantirish, urf qilish kerakmi? Bosh­dan-oyoq qora kiyimda yurish millatimizga mosmi? Momolarimiz “Qora rang qorong'ulik chaqiradi”, der edilar. Hatto azada ham bu rangdagi kiyimni ehtiyot bo'lib, ming bir o'lchab, o'ylab kiydirishardi. Islom tarixida hijob ortiqcha ko'zga tashlanmaslik vositasi bo'lgan. Bugun hijobga o'ranib olgan qiz-juvonlar qaytaga ko'proq nazarga tushmoqdalar. Demak, bu libos maqsad qilinganidek, o'z vazifasini ado etayapti, deb o'ylash to'g'rimikan?

Oila va xotin-qizlar qo'mitasi tomonidan muntazam ravishda “Nafosat”, “Xonatlas”, “Liboslarda qadriyat aksi”, “Libos — inson ziynati”, “Milliy liboslar —  millatimiz ko'zgusi”, “Milliy libos — millat qiyofasi” shiorlari ostida ma'naviy-ma'rifiy tadbirlar – davra suhbati, ko'rgazma, ko'rik-tanlov o'tkazib borilmoqda. Milliy libos — g'urur, orimiz. Respublika miqyosida o'tkazilgan “Xonatlas”  festivalida 9 milliondan ziyod xotin-qiz ishtirok etib, milliy matolar tarixi, sifati haqida tushunchaga ega bo'ldilar. Barcha  viloyatlarda “Milliy liboslar” markazi ochilgan. Markazga kirgan kishi milliy matolardan tikilgan turlicha dizayndagi liboslarni ko'rib, hayratlanadi.

O'zbekiston — sayyohlar yurti. Har yili qanchadan-qancha xorijliklar  tashrif buyuradi. Ularda  adras, atlas, beqasam kabi matolarimizga qiziqish juda katta. Syurtuk, tonika, ko'ylak, xalatlar singari turli liboslarni qiziqib sotib olishadi. Popop, zardo'zlik, kashtachilik  mahsulotlari ham xaridorgir. To'n, chopon, do'ppini kiyib, sharfimizni o'ragan chet elliklarni ko'rsak, qanchalik  sevinamiz, g'ururlanamiz? “Baribir o'zimizning liboslarga yetadigani yo'q-da!” deb qo'yamiz beixtiyor. Xo'sh, o'zga davlat fuqarosi kiyganida faxrlangan liboslarimizni nega o'zimiz kiymaymiz? Atlas, adras, kimxob, duxoba, shoyiga naqshlangan zardo'zlik, popop va kashtachilik san'ati namunalari xorijliklardan ko'ra qosh-ko'zi munchoqdek, bug'doyrang yuzida kulgichi bo'lgan o'zbek qiz-ayollariga ko'proq yarashadi-ku! Qolaversa, tanaga havo o'tkazuvchi paxta mato liboslari salomatlikni asrashda foydali emasmi?

Muqaddas islom dinining ko'rsatmasi qanday?

Islom dinida ayol zotiga hurmat-ehtiromning cheki-chegarasi yo'q. Hadisi sharifda  “Jannat – onalar oyog'i  ostidadir” degan fikr keltirilganki, bu barchamizga yod bo'lib ketgan. Muqaddas kitob – Qur'oni karimning “Niso” (“Ayollar”) deb nomlangan  surasi,  asosan, ularga bag'ishlangan. Ba'zi shar'iy istisnolarni hisobga olmaganda, ayol kishi erkaklar bilan  bab-baravar dinga amal qiladi. U ham namoz o'qiydi, ro'za tutadi, boy bo'lsa, zakot beradi, imkonini topsa, haj ibodatiga boradi.  Xo'sh, islomda  ayolning kiyinishi xususida nima deyilgan?

— Dinimizdagi mo''tadillik haqida gap ketgudek bo'lsa, mo'min-musulmonlarning kiyinish madaniyati haqida ham to'xtalib o'tish lozim, — dedi Toshkent shahridagi Kulol qo'rg'on jom'ye masjidi imom-noibi Bahodir Muhammadiyev. — Islomda erkak uchun ham, ayol uchun ham maxsus diniy libos joriy qilinmagan. Faqat har ikki jins vakili ham shariatda avrat, ya'ni uyat va nojoiz hisoblangan a'zolarini berkitib yurishlari buyurilgan. Bundagi me'yor – avratni ochib yurish ham, barchaning e'tiborini tortadigan noodatiy shaklda kiyinish ham ma'qul emas. Ba'zi ulamolar ayol kishi satri avratda bo'lishi uchun yuzini yopib yurishi shart, deydi. Yuz yopilmasa, satri avrat hosil bo'lmaydi deb, doim niqob taqishga buyuradilar. Vaholanki, ayolning satr qilishi lozim bo'lgan a'zolari haqida “Muxtasarul-Quduriy”ning sharhida “Ozod ayolning yuzi va ikki kaftlari hamda ikki qadamidan tashqari barcha badani avratdir” (“Al-Lubob fiy sharhil kitob”) deyilgan.

Alloh taolo o'z kalomida shunday buyuradi: “Mo'minalarga ham ayting, ko'zlarini (nomahram erkaklardan) quyi tutsinlar va avratlarini (zinodan) saqlasinlar! Hamda ko'rinib turadiganidan boshqa ziynat (avratlarini) ko'rsatmasinlar” (“Nur” surasi, 31-oyat). Mufassirlar oyatdagi “ko'rinib turadiganidan boshqa” degan so'zdan yuz, kaft va qadamlari nazarda tutilgan, deb tafsir qilganlar. Demak, ayol kishi o'ranganida ikki qo'li kafti va yuzini ochib yurishi mumkindir. Bunga quyidagi hadis ham dalolat qiladi: Nabiy sollallohu alayhi vasallam (sahobiya ayollardan biri Asmo bint Abu Bakr roziyallohu anhoga qarata): “Ey Asmo, ayol kishi voyaga yetganda undan mana bu va mana bu joylaridan boshqa a'zosi ko'rinishi mumkin emas”, deb yuz va qo'llariga ishora qildilar” (Imom Abu Dovud rivoyatlari).

Har bir inson – jamiyatning bir bo'lagi

Kishilik jamiyati paydo bo'libdiki, kiyinish inson hayotining asosiy omillaridan biri bo'lib kelmoqda. Davr, zamon, tuzum, fasl, jamiyatga qarab, ki­yim-kechaklarning ham o'ziga xos shakli-shamoyili paydo bo'lgan. Qaysi davr, hudud bo'lmasin, ayol zoti tabiatan kiyim-kechak, zeb-ziynatga o'chligi bilan erkaklardan ajralib turadi.

— Hozirgi davrda kim nimani xohlasa, shuni  kiymoqda, — dedi O'zbekis­ton Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti dotsenti, filologiya fanlari nomzodi Nazira Toshpo'latova. — Ayollarning o'ranib olishi tipik hodisaga, qandaydir tendensiyaga aylandi. Universitetimizda tahsil olayotgan ko'pchilik talaba qizlarning o'ranib olganini qo'llab-quvvatlash kerakmi yoki aksincha, o'ylab qolaman. Nega? Sababi, hijobga kirgan talaba qizlarning haddan ziyod pardoz-andoz qilishi, labini botoks qildirishi, qoshu ko'ziga bo'yoqni chap­lab olishi  yon-atrofdagilarning diqqat- e'tiborini ko'proq tortmoqda. Mayli, dinimiz talablariga ko'ra, ular to'g'ri libos tanlabdi, deylik. Lekin ularning yurish-turishi, odob-axloqi, so'zlashish madaniyatida, jilla qursa, solihalikning  yigirma-o'ttiz foizi  mujassammi, islom  ahkomlaridan ular qay darajada xabardor? Surat muhimmi, siyrat? Afsuski, ba'zi o'rangan  qizlar jamoatchilik orasida baqirib-chaqirishi, shallaqilik qilishi, turtinib-surtinib, kattalarga yo'l bermasligi, hiring-hiring kulishi, telefonda g'iybat qilishi bilan yon-atrofdagilarda salbiy taassurot  qoldirmoqda. To'g'ri, ularning orasida haqiqiy mo'minalari ham yo'q emas. Ma'ruza o'qiyotgan paytimda, talaba qizning  telefonda o'ynab o'tirganini sezib qoldim va unga tanbeh berdim. Ammo u ko'zini lo'q qilib, “Yo'q, domlajon, man telefondan foydalanmadim”, deya meni xijolatga qo'ydi. Ko'ryapsizmi, o'rangan qizning o'z qilgan xatosini tan olmasligi o'qituvchisini behurmat  qilishgacha borib yetdi. Ochiqda yurgan viloyatlik qizlardan biri hijobda darsga keldi. “Muborak bo'lsin, qizim. Endi libosingizga munosib bo'ling, bu masalada onangiz bilan maslahatlashdingizmi?” deb so'radim. “Yo'q, buning hojati bormi?”, dedi u o'smoqchilab. G'alati bo'lib ketdim. Bu qanday o'zboshimchalik? May oylarida o'rangan bu qiz sentyabrda yana ochiq-sochiq holda o'qishga keldi. Taajjublanib so'radim: “Ie, nima bo'ldi, o'rangandingiz-ku?”. Qizning onasi bu ishga qarshi bo'lganini, o'ranish emas, bilim olish  muhimroq ekanini  aytib, ro'molini yechdiribdi. Ko'ryapsizmi, har xil holat, har xil  munosabatlar… Ba'zi onalar o'ranmagan, qizlari yopiq libosda. Suhbatlashib qolsak, “Hozir hamma o'randi. Man ochiqda yuramanmi?” deb buning  asl mohiyatini bilib-bilmasdan ish qilmoqda”, deydi onalari. O'ylab qolasan kishi, hijobga kirish shunchaki havasmi, “ommaviy madaniyat”mi yoki o'zini sipo, hayoli, iboli ko'rsatishning vositasimi? Nazarimda, bu  tobora urfga kirib borayotgan  “madaniyat”ning turiga aylanib qoldi. Eng achinarlisi, hali ona suti og'zidan ketmagan  qizchalarga ham ba'zi oilalarda hijob kiydirilmoqda. Shunaqa oilalardan biriga borsam, 40-45 daraja issiqda 4-5 yoshlardagi qizaloq o'rab-chirmab qo'yilgan, u yoqqa ag'anab, bu yoqqa ag'anab, uxlolmayapti. Bola terlab-pishib ketgan, shartta bo'ynini siqib turgan ro'molni   yechib tashladim. “Bolangizni qiynamang, hali u go'dak-ku”,  dedim onasiga.

Darvoqe, iymon-e'tiqodni, tafakkur­­ni, dunyoqarashni nima belgilaydi? Avvalo, bilim, ilm, ma'rifat, odob-axloq va yana bir qancha omillar insonni  komillik cho'qqisiga olib chiqadi. Ongli ravishda kiyinish madaniyatini to'g'ri egallash, yarashganini tanlash ana shu omillardan biridir. Yuqoridagi fikr-mulohaza va kuzatishlarga asoslangan holda, xotin-qizlarimiz o'ranishi shart yoki o'ranmasin, degan xulosa bermoqchi emasmiz. Iymon-e'tiqod – insonning ko'nglida, siyratida ko'proq aks etadi. Libosni niqobga aylantirib, iymon-e'tiqodli, taqvodor bo'laman, deyish, yurish-turish, xatti-harakatda  islom  dini talablariga mos kelmaydigan holatda ko'rinish  na diniy, na dunyoviy talablarga to'g'ri keladi. Qisqasi, o'zbek ayoli, o'zbek qizlarining egnidagi libosi o'ziga, jismiga, qalbiga yarashiqli  bo'lsin.

Hulkar TO'YMANOVA,

O'zbekiston Respublikasida xizmat ko'rsatgan jurnalist.