Ўзлигингни баланд тут, элим!

Айрим хорижлик блогерларнинг постларини ўқиб…

Ижтимоий тармоқда Россия шаҳарларидан бирида йўловчи транспортида тинчгина кетиб бораётган ўзбек йигитини (блогер шарҳидан) маҳаллий халқ вакилларидан бири (катта ёшли аёл) “ҳе” йўқ, “бе” йўқ ҳақорат қила бошлагани, кейин унга ёпишиб урмоқчи бўлганини… автобусни тўлдириб ўтирган одамлар эса бирмунча муддат бу ҳолатни кузатиб бориб, аёл жуда ҳаддидан ошиб, ҳамюртимизга ҳамла қила бошлагандан кейингина йигитнинг ёнини олиб тилга кирганларини кўриб… кўпчилик қатори менинг дилимдан нималар ўтганини айтмасам ҳам тушунасиз: “Куппа-кундуз куни ҳамманинг кўз ўнгида очиқ-ошкор безорилик-ку! Нима ҳақи бор? Анави ўтирганларнинг кўзи кўр, қулоғи карми? Бунақа пайтда безорини дарров тийиб қўйиш ёки ҳуқуқ-тартибот ходимларини чақириш керак-ку!” – ичимда шу гаплар тинмай айланиб, кўз олдимдан аёлнинг оғзию қўлидан етаётган зуғум-зулм қаршисида бошини эгиб ўтирган йигит – ўзбек болам сурати кетмай юрган эди…  Ижтимоий тармоқда бир русийзабон эркак яйраб-яшнаб Ўзбекис­тон кўчаларида юриб: “Бу ер Краснодарга ўхшар экан. Ўзимни худди Краснодарда юргандек ҳис қиляпман”, деганини кўриб, эшитиб қолдим.

Тўғриси, юмшоқ қилиб айтганда, ғашим келди. Кейин у блогернинг кимлигию юртимизда нима муддао билан юрганини билгим келди. Маълум бўлдики, касбу кори менга маълум бўлган бу ўрта ёшлардаги одам “Бродяга с рюкзаком” (“Рюкзакли дайди”) тахаллуси билан ижтимоий тармоқда постлар қўядиган бир кимса экан. Эҳҳе, бир қатор постлари чиқиб келди: “Центр плова в Бухаре”, “Скоростный поезд за копейки в Узбекистане”, “Узбекистан. Бухара. Уникальный старинный дом”, “Забытые русские в Узбекистане”, “Ташкент. Общаюсь с людми”, “Купил манты с луком. Рынок для местных” кабилар… Мен бу постларнинг номларини-да бекорга бирма-бир келтирганим сабабини ҳушёр қалб, назаримда, фаҳмлади.

Постларни атайлаб сабр билан кўриб чиқдим. “Рюкзакли дайди” Тошкентнинг Эски шаҳарида, Кадишев бозорида, “Беш қозон” ош марказида, пойтахтнинг деҳқон бозорларида; Бухоронинг “Карвон” бозорида, тилла бозорида, Салим деган эски қадрдонини топиб бориб унинг хонадонида ва мезбон шаҳарнинг тарихий ва гўзал жойларига уюштирилган сайру саёҳатлардан оғзи қулоғида; Бухородан Самарқандгача тезюрар электропоездда “за копейки” етиб олгани, Бибихоним мадрасаси майдонидаги ҳайратлари, Сиёб бозоридаги тўкинчилик… Қаерга бормасин, биринчи нав­батда нарх-навога эътибор қаратади, албатта овқат олиб ейди, нархларнинг ўзбек сўмида, рус рублида, АҚШ долларида қанча бўлишини йирик ҳарфларда ёзиб кўрсатади. “Меҳмонни атойи Худо” деб биладиган одамларимиздан айланай, ой-ойлаб (аслида меҳмон иззати — уч кун!) шаҳару қишлоқларимизни кезиб, арзон яшаш жойи, арзон емагу йўл ҳақи, арзон хизматлар жуда ёқиб қолиб, ўзини туғилган жойида юргандек ҳис эта бошлаган “Дайди” меҳмонни ҳамма жойда чиройли салом, иззат-икром билан кутиб оладилар, ширин калому таом билан сийлайдилар. Чаққону моҳир сартарош йигит унинг сочини яхшилаб ювди, қисқартириб текислади, кейин яна ювди, бў­йин-елкаларини елпиб-қоқиб сочига хушбўйлар сепди, хизматига 40 минг сўм олди. Краснодарликнинг хотини ҳам бу пулга сочини ювиб қўймаса керак. “Стрижка за копейки” деб чиқиб кетди. Хусусий меҳмонхона, сартарошхона, шароитларни ипидан игнасигача кўрсатиб, таърифлаб, нархларини (яна такрорлайман), албатта, ўзбек сўмида, рус рублида, долларда қанча эканини йирик ҳарфларда ёзиб қўйяпти. Дарвоқе, у билан гаплашганларнинг аксарияти рус тилида бурро сўзлашдилар, бу ҳолатдан у янаям очилиб сайрайди. Заррача сохталик бўлмаган айни муомала-муносабатлар тўғрисида ҳамюртларига тўлиб-тошиб ҳикоя қилади…

Ижтимоий тармоқнинг бир “одати”ни биласиз: сизни қизиқтирган мавзуни дарров билиб олади-да, “талабларига биноан” қабилида ўша мавзудаги постларни териб ташлайди. Мен “Рюкзакли дайди”нинг саргузаштлари билан танишиб улгурмасимдан, яна бир қатор хорижий кимсаларнинг ватанимиз шаҳару қиш­лоқлари, бозорлари, меҳмонхоналари, кўчалари, одамлари, урф-одатлари тўғрисидаги постлари саф тортиб чиқиб келди. Тавба, илгари улар бизнинг юртимиз, яшаш тарзимиз, маҳаллаю одамларимиз билан бу қадар қизиқиб жавлон урмаган эдилар-ку!

“Релокация Просто” тахаллусли аёл “Переезд в Узбекистан. Что нужно знать?” деган пос­тида Диана исмли ҳамблогери билан суҳбат қурган. Уларни кузатаркан, кўзингизга бир қарашда ташланадиган ҳолат – Ўзбекис­тонга эри билан кўчиб келган аёлнинг кўнгли бу ердаги ҳаётидан ниҳоятда тўлган: “Кутилмаганда шошилинч келиб қолдик, – ҳикоя қилади у. — Россияда ҳарбий чақирув кетаётган эди. Келишимиздан олдин бу ерда қандай вазият бўларкин, деган қаттиқ қўрқувда эдим. Бир нарсадан ҳайратда қолдим: тошкентлик одамлар жуда эътиборли, ёрдам беришга тайёр, хушмуомала, меҳмондўст экан. Биринчи кунданоқ уйқудан хотиржам уйғондим”. Аёл Тошкент ва тошкентликлар ўзи тасаввур этмаган даражада замонавий, билимли эканликлари; эл билан мулоқотда ҳали бирор марта қийналмагани, ҳамма билан рус тилида гаплашиш мумкинлиги, ижара уйлар топиш осонлиги ва уларнинг нархлари, транспорт ва сервис хизматлари яхшилиги ҳақида маълумот бериб, бу ерга кўчиб келиш учун қандай ҳужжатлар талаб этилиши ҳақида тушунтиради.

“True Store” номи билан пост қўйган хорижлик ҳам ўзбекистонликларнинг меҳмондўстлик­ларини аэропортданоқ ҳис этганини таъкидлайди. “Мен сув сотиб олмоқчи эдим. Тонгги соат тўрт эди, биргина сув сотиб олишим учун дўконни очишди”, деб ҳайрон қолади у. Арзон меҳмонхона, тушликка тенг бўлган текин нонушта, ширин овқатлар…

Ўзбеклар россияликларни чин дилдан самимият билан кутиб олиш­лари… тавба, меҳмон-блогер умрида яхши жой, инсоний меҳр-оқибат, саховатнинг бу қадар юксак ва самимий бўлишини биринчи марта кўриб тургандек ҳайратини яшира олмайди. Балки шундайдир ҳам, ким билсин!

“Темур рагга” тахаллусли блогернинг отаси марҳум Ҳайитбой Самарқанднинг Иштихон туманидан экан. Россияда рус қизига уйланиб, икки фарзандли бўлгач, она юртига қайтиб бошқа оила қурган. Икки ёшида ота-онаси билан Иштихонга келиб кетган Темур йигирма йил ўтиб яқинда қариндошларини излаб келибди. “Бобомнинг исму фамилиясини билардим, холос, лекин у ўлган. 2000 йиллардан алоқамиз узилган. Бобомнинг исмини, манзилини айтгандим, Суҳроб деган ҳайдовчи уни таниди. Ўзбеклар жуда жаҳлдор, қўрс дейишарди менга. Йўлда “қариндош­лар мени қандай қабул қиларкин?” деган хавотирим бор эди. Суҳроб холамнинг эрига “сизларга меҳмон олиб кетяпман”, деб телефон қилиб қўйган экан. Мени шевролет машинада басавлат одам кутиб олди. У: “Эҳ, Темур приехал”, деб қучоқ очиб қаршилади. Ҳовлида аёллар ҳам  жуда хурсанд кўришдилар. Синглим бор экан. Отам, бобом ва бувимнинг қабрларини бориб кўрдим. Умримда биринчи марта ўзимни бағри бутун одамдек ҳис қилдим”.

“Чемодан на двоих” деганлари ҳам Тошкентда ярим йил яшаганини айтиб, хулосаларини ўртоқлашади: “Квартирани 700 долларга ижарага олдик. Бу ерда россияликлар учун банк карталарини очдириш жуда осон. Одамлари ажойиб, доим кулиб туришади, ёрдамини аямайди. Менинг бу фикрларимни бошқа эмигрантлар ҳам тасдиқлашади.  Менга жой беришди, боқишди, ҳатто электрон картадан пул тўламоқчи бўлганимда, терминал ишламай қолганди, “Пулни кейин ташлаб кетасан”, деб нарсани бериб юборишди. Дорихона, овқатхона ҳар қадамда топилади. Хуллас, Ўзбекис­тон яшаш учун энг қулай жой”.

Юртинг, ўзинг, халқинг ҳақида айтилган бундай фикрлар, албатта, хуш ёқади. Яна бир эмас, бир қатор хорижийлар терилиб чиқиб бири биридан ўтказиб Тошкенту Бухоро, Самарқанду Фарғонага, қишлоғу маҳаллаларимиз аҳлига мақтовлар айтишда кундан-кунга илҳомлари жўшиб-тошиб бораётган бўлса! Аммо… “касални яширсанг, иситмаси ошкор қилади”, деганларидек, бу блогерларнинг асл мақсади айримларининг билиб-билмай айтиб юборган, айримлари эса урғулаб ўтган сўз-фикрларидан “ялт” этиб кўриниб қолади. Айтайлик, жингалаксоч Варамов деганлари бир постини “Ташкент. СССР с узбекским колоритом” деб атаган. У ўзини Ўзбекистон бўйича жуда билимдон деб ҳисоблайдими, дин тарихидан сўз бошлади. Кейин бирданига ўзбек хотин-қизларининг бугунги ҳаёти мавзуига ўтиб, Дарина Солод дегани билан суҳбатда биз – ўзбек хотин-қизларининг бугунги ҳаётимизни чунонам “таҳлил қилишди”ки!.. Уларни тинглаб, шарқ аёллари ҳақида бундан юз йил муқаддам варламовларнинг, дариналарнинг катта боболари “тўқиб” кетган китобу маърузалар ҳалиям уларнинг иш столида кундалик фойдаланиладиган маълумотлар қаторида эканига шубҳа қилмайсиз.

Варламовнинг хулосаларини қаранг: “Ўзбекистон аёллар ҳуқуқлари ҳимояланган давлат, деб тарғиб қилинади. Амалда эса Ўзбекистонда ишлайдиган аёлларга ҳалиям (!) эркакларга тўланадиган иш ҳақининг 61 фоизи тўланади. Қишлоқларда ҳамон қизларни ўз ихтиёрига қарамай турмушга узатадилар. Яқинда Самарқандда аёллар чўмилиш кийимида рақсга тушганликлари учун одамлар норози бўлди (дарвоқе, бу жингалаксочнинг ўзи  Россияда бўлиб ўтган, халқ ва ҳукуматнинг нафратига учраган “яланғочлар шоу”сининг қатнашчиларидан бири. – Изоҳ бизники). Ҳаттоки Дубайда ҳам шортикли, очиқ-сочиқ кийинган қизларга бағрикенглик билан муносабатда бўляптилар. ХХI аср арафасида араб­лар ҳам пул бош­­қа нарсалардан муҳим эканини англаб етдилар…” – Варламовнинг шунга ўхшаган хулосалари, гапларининг ҳар бирига жавоб – тарихимиз, миллий менталитетимиз, бугунги ҳаёт тарзимиз, Ўзбекистон халқи ўз Президенти бошчилигида кейинги йилларда қандай мақсаду режалар билан яшаб меҳнат қилаётгани, бу саъй-ҳаракатларнинг натижаларини дунёнинг яхши ниятли, хайрихоҳ аҳли кўриб, билиб, тан олиб, баҳолаб турибди. Лекин бу жингалаксоч “доно” айни ҳақиқатларни пешонасига илиб қўйсанг ҳам, ўқимаса керак. Чунки унинг мақсади, менимча, яхшиликларга бегона, нияти… келинг, унинг юқорида келтирилганларга қўшимча мана бу гапларига ҳам ўзингиз изоҳу баҳо беринг: “Ўзбекистон дунёвий давлат дейилса ҳам, бу ерда динийлик кучайиб боряпти. Нима қилинса, одамлар дини, миллати, ирқидан қатъи назар тинч-хотиржам, бехавотир яшаши мумкин? Вазият ҳақиқатан ҳам мураккаб”. Айни гап­ларни томоғингизга тош тиқилгандай бўлиб ўқиркан, “бу интернет дегани ёлғончи, туҳматчи, фитначи, субутсизлар учун хўпам қўл келди-да!” деган хаёл ўтади кўнгилдан. Яна Варламовнинг: “Ўзбекистон қишлоқларидаги уйлар лойдан қурилган, ёқилғиси мол тапписидан”, деган гапини эшитиб… тўғриси, кейинги йилларда россиялик айрим касларнинг ўз ватандошлари ҳозирги кунда яшаб турган: ҳувиллаб ётган, замондан ортда қолиб кетган, бир қарашда одам боласи кун ўтказишига ишонгинг келмайдиган жойлар ва уларнинг аҳолиси тўғрисидаги постларини кўриб, “Энди майдони ҳам, аҳолиси ҳам жуда катта бўлган бу мамлакатнинг қай бир узоқ манзилларида бир-иккита шундай мас­канлар бўлса керак”, деб ўйлардим. Ҳа, ўзига туппа кесолмаган беорлар бировга угра кесмоқчи бўларкан-да! Алам қиладиган яна бир жиҳати: Варламов қаерга борса, ўзини меҳмоннавозлик билан кутиб олган, тинч-осойишта ва бағрикенгликда хотиржам, яхши кайфият билан ишлаб юрган, уни патирнон, тандиргўшту кабоблар билан самимий сийлаган одамларни, бозору кўчаларда бир-бирига оқибату ҳурмат билан юрган эркагу аёлларимизни кўриб туриб шундай фикрлар билдир­япти. Бу иддаоларидан мақсади Варламовнинг “Так что, в Узбекистане есть ещё над чем поработать” деган хулосасига “кўмилган” эмасмикин?

Михаил деганлари бўлса Тошкентда бир ой яшаб, бу ердаги ҳаётнинг ўз наздида 10 та ижобий, 10 та салбий деб топган томонини санаб, гапларига сурбетларча: “Бу камчилик­лар туристларнинг ташрифи, россия­ликлар бу ерга кўчиб келиши натижасида тузалади, деб ўйлайман”, дея якун ясаган…

Албатта, булар ижтимоий тармоқда кўрган-эшитганларимдан мухтасар таассуротларим. Яна танишмаганларим қанча! Бири адрас либос кийиб, бири гулдор кўйлакда, бири елкасига зарчопон ташлаб олиб (ва ҳ.) Ўзбекистон шаънига баландпарвоз изоҳу сарлавҳалар билан  чиқаётган россиялик барча блогер-эмигрантларнинг постларини кўришга, биринчидан, вақтим, иккинчидан, тоқатим етмади.

Дастлаб ғалати қарама-қаршиликка дуч келгандек бўлдим: яъни Россия Федерацияси марказида таниқли журналистлар, депутатлар, “тарихчи”лар Ўзбекистонга “катта акалик” даъвоси билан мустақиллигимизга ола қараш қилиб, ўзбекнинг тарихига туҳмату иғво ёғдираётган бир пайтда рос­сиялик блогерлар нима учун юртимиз тинч-осойишталиги, шаҳарларимиз ободлиги, одамларнинг фазилатлари ҳақида “кукушка” бўлиб сайрашяпти? Балки… қай бири ўз иссиқ жойидан қувилгандек чиқиб кетишга, қай бири жон сақлаш умидида қочиб келган эмигрант-блогерларни тушуниш керакдир, улар шу ерда қўним топиб, тинч ҳаёт кечириш, хотиржам тирикчилик қилиш учун маҳаллий одамларнинг қалбига йўл топмоқчидир? Унда нега улар московлик “улуғ”ларининг фикрлари ўзлари кўриб-билиб турган воқеликларга зид экани ҳақида лом-мим демайдилар?

Беозоргина, енгил-елпигина туюлган постлар ичига секин-аста таъсир этувчи заҳардек сингдирилган “Так что, в Узбекистане есть ещё над чем поработать”, “Бу камчиликлар турист­ларнинг ташрифи, россиялик­лар бу ерга кўчиб келиши натижасида тузалади, деб ўйлайман”, каби гаплар билан балиқбошиларининг тили, режаси битталигини далиллайди, адашмасам. Юқоридагилари ўз халқига: “Бизнинг фалон жойларни қўшиб, босиб олишга ҳақимиз бор. Чунки улар тарихи, давлатчилиги бўлмаган одамлар” деган фикрни аҳолисига сингдириш билан бошқа давлатлару халқларнинг ҳаққи-ҳаддига таҳдид солгувчи хатти-ҳаракатларини ўз фуқаролари  қўллаб-қувватлашини кўзлаб; югурдак кимсалари эса бизнинг соддадиллигимиз, ишонувчанлигимиз, андишаю бетгачопар эмаслигимиздан фойдаланиб, уларга уйларимиз, бағримизни кенг очиб беришимиз учун ғоявий курашни бошлаб юборгандек.

Тўғри, халқимизда “Гумон имондан айиради” деган гап ҳам бор. Юқоридаги фикрларим — шахсий қарашларим, албатта. Айтмоқчиманки, юртимизга тўғри ниятда келаётган ва ўзининг холис таассуротларини билдираётганлар ҳам кам эмас. Аммо кейинги пайтларда турли хорижий телеканаллар, хориж матбуот нашрлари, ижтимоий тармоқлар орқали ғаразли мақсадларда чиқиш қилаётганлар, очиқдан-очиқ юртимиз ўзлигига, эркига, тарихига куракда турмайдиган  сўзларни айтишдан уялмайдиганлар кўпайиб бормоқда. Шундай экан, ҳар қандай вазиятда ҳам доноларнинг “Ақлли одам бир кавакдан чиқиб чаққан илоннинг ўзини иккинчи марта чақишига йўл қўймайди”, “Эгилганга эгилгин бошинг ерга теккунча, кеккайганга кеккайгин бошинг кўкка етгунча”, “Ўзингга эҳтиёт бўл…”  деган ўгит-маслаҳатларини эсдан чиқармаслик керак деган фикрдаман. Зеро, бугун ер юзининг айрим давлатларида бўлаётган мудҳиш воқеалар қалбларимизни уйғоқликка, ҳушёрликка даъват этиб турибди.

Муҳтарама УЛУҒОВА,

Республика Маънавият ва маърифат маркази раҳбарининг

давлат тили масалалари бўйича маслаҳатчиси.