Ko'kanboy qalampir ekdi…
Durbek QO'LDOShEV
Muallif haqida:
Durbek Qo'ldoshev — 1949 yili Paxtaobod tumanida tug'ilgan. Mutaxassisligi muhandis-gidrotexnik. Uzoq yillar qishloq va suv xo'jaligi sohasida faoliyat yuritgan.
Muallifning “Ko'k qarg'alar qaytib kelmadi”, “Tafakkur — aql qamrovi”, “Imperatorning tug'ilishi” singari bir qancha kitoblari nashr etilgan.
(Nasri musajja')
“Bo'lmaganga bo'lishma”.
O'zbek xalq maqoli.
Xotinining qistovi bilan ko'p bora qatnab, peshanasi botib terga, “Ko'kan deport” deb tanilgan kishim “Sotim fermer” dalasidan el qatori ega bo'ldi o'ttiz sotix yerga!
Qishloqda tug'ilib o'sgan Ko'kanboy, afsus, ketmonni hech do'st tutmagan edi… Qanday ekin ekishni bilmay yeriga, ko'p o'yladi — boshi qotdi. Peshlab olay, deb avval aqlni, nosdan olib, soya joyga karavotin qo'yvolib, ko'zlarini yumvolib, anchagacha yonboshlab yotdi…
O'ylab-o'ylab, axiyri bir qarorga keldi chog'i, go'yo yelkasidan tushganday Sulaymon tog'i, sapchib turib ketdi-da, o'ng qo'lini baland ko'tarib: “Vo'o'h! Topdim! Bira to'la ekaman hammasiga shirin qalampir! — dedi. — Birinchidan, bu ekin vitaminga boy, qishin-yozin bozori hech o'lmaydi, pishib o'tib ketsa hamki, achimaydi, sasimaydi, so'lmaydi. Sotgancha sotaman, qolganini quritib, solib qo'ysam qoplarga, anchagacha turadi. Aqlim rosa yetib turibdi, mana endi ko'pdan beri qotib qolgan ishlarim ham, gap-so'z yo'q, yuradi”.
Chunki “Er-xotin — qo'sh ho'kiz” desalar-da, Ko'kanboy ro'zg'or degan “arava”ning zalvorini qo'yib berib xotinga, ko'pdan beri o'z tomonin yolchitib hech tortmasdi, hali qozoq, hali o'ris yurtlarida qo'nim bilmay topganlari o'zidanoq ortmasdi…
Xayolparast Ko'kanboy qo'lga olib qog'oz-qalamni, yo'q hosilni chamalab, aqchasini chiqarib, hujjat sanab xomcho'tni cho'ntagiga joylab qo'ydi. Ertasiga ukalaru qayinlari, tanish-bilish yaqinlari, barchasini jamlab dalaga, “hay-hay” bilan ko'chatlarni ekkuncha, ho'-ho', katta yukni ko'tardi u go'yo burni yerga tekkuncha.
Aslida, soyaparvar Ko'kan degani shu yoshgacha dehqonchilik mashaqqatin bo'yniga sira olmagandi, shu bois ham biror marta bu ahvolda qolmagandi… Tabiiyki, ko'chat ekish, anchagina mayda ish, ko'nikma yo'q madadkor bilan uni yakun qilguncha, roppa-rosa besh kun ketdi, biroq bu kunlar ichida Ko'kanjonning joni ham halqumiga yetdi!
Sotim fermer kelib ko'rib “yangi dehqon” dalasini, ko'rsatdi u yer boshida bajarilgan yumushlarning ancha-muncha chalasini.
Bir chiziqqa ekilmagan nihollarni ko'rgan Sotimboy avvaliga qattiq ranjib, peshanasi tirishdi, “bo'lar ish bo'pti” deya achchig'ini yutib ichiga, beixtiyor so'zga kirishdi: “Aka, bo'ling endi, tezroq suv oching, ishonarli tutib olsin ko'chatlar! Ketidanoq yer yetilsa, o'g'it bilan go'ngni bosib, bir chopiqdan chiqarasiz! Dehqonchilik ancha nozik, pirli kasb, uddasidan chiqib ketish osonmas! Aytib qo'yay, ekin zotiga quruq gaplar, quruq va'da aslo kerakmas! Qolaversa, “Ha, qalampirmi”, degani bilan, u yo'l chetida o'z holicha o'sadigan terakmas! Qisqa qilsam gapimni: yerni mutloq aldab bo'lmaydi! Aldayman degan kasning uyi donga to'lmaydi!
Mana endi qattiq turib reja qiling! Tabiiyki, boshqa ishlar bir chekkaga suriladi, to qalampir avj olib, yer betini yopguncha, o'n-o'n besh kun, balki ko'proq, sabr bilan ish ustida turiladi! Ko'kan aka, so'nggi gap: topganingizni berib ekinga, mehr bilan uch chopiqdan chiqarsangiz, kuzga borib, qarab turasiz, qo'lingiz pul ko'radi! Bola-chaqa, xotin-xalaj — uydagilar, quruq choymas, maza qilib holva-novvot, parvardalar so'radi!
O'ylaymanki, xos dehqonlar tajribasi qo'l kelib sizga, to'g'ri yo'ldan yurasiz. Ha, aytganday, yon qo'shningiz Qodir bobo el tanigan, saxovatli chin dehqon, kelishimni kutib o'tirmay, shu odamdan maslahatlar olib turasiz!”
Yoqmasa-da qulog'iga o'zidan kichik Sotimboyning bu “darslari”ni churq etmasdan tingladi! O'gitlardan olganday bo'lib xulosa, bir amallab qalampirni bostirib suvdan chiqardi.
Endigina o'tgan edi ikki kungina, hamma gapni unutgan Ko'kan mas'uliyatni olmay bo'yniga, bir sayoq do'stining gapiga kirib, atigi uch kunga deya ketib qoldi tabiatning qo'yniga…
Unutdi u dalasini o'z-o'zidan xushlanib, haftagayoq qolib ketdi salqin joyda “ushlanib”.
“Tabiat quchog'i”dan kela solib qarasa, boyoqish qalampirlar qatqaloqning iskanjasidan, bir talayi so'lgan ekan, eng yomoni, har-har joyda durkun ko'chatlar, havo kirmay tomiriga, joyidayoq o'lgan ekan! Buni ko'rgan bayov Ko'kan tarvuzi qo'ldan tushib, turgan joyda qaqqayib tur-i-i-ib qoldi, g'ovlagan boshini quyi solgancha qo'lin bir siltab daladan o'zini oldi…
Yaxshiyamki, ko'p ish ko'rgan Sotimboy “boquvdagi oriq qo'yni” o'lmay turib “so'ygan” ekan, qalampirni uch kun avval qo'shnilarning guvohligida, Qodir boboga o'tkazib qo'ygan ekan!..
Shunday qilib, “Ko'kan ishkal” arzimagan ancha-muncha xarajatlar, ko'chatlarning qiymatini Qodir akadan oldi, o'zi esa uch martamas, aqalli bir marta ham, qalampirga chopiq berolmay, “quruqqa chopib qoldi”…