Ular majnuna emas…
Bolaligimda qishlog'imizda hamma savdoyi deb biladigan bir ayol bo'lardi. Hech kimi yo'q va akasining uyida umrini o'tkazib kelayotgan bu ojizani ko'cha-ko'yda ko'rgan yosh-yalanglar mazax qilishar, indamasa ham kesak otib qochishardi. Bunday kishilar tajovuzkor bo'ladi, deb eshitganim uchun men ham undan hayiqib yurardim. Birovga yomonligi o'tmagan, aksincha, odamlarning to'y-ma'rakalarida beminnat xizmat qilar, dalada ketmon chopib tirikchilik qilardi. Vaqt o'tib oilaviy zo'ravonliklar, tazyiqlar va adolatsizliklar ayolni shu ko'yga solganini anglab yetdim. Yillar o'tdi, ayol ko'rinmay qoldi. Keyin yaqinlari uni maxsus pansionatga joylashtirganligini eshitdim. Bunday taqdirlarga, albatta, achinasan kishi…
Qalbi kemtiklarni e'zozlash, ularga g'amxo'rlik qilish masalalariga bizda qadriyat sifatida qarab kelingan. Yurtimizda bugun ham azaliy an'analarga sodiqlik ruhini ilg'ash qiyin emas. Ayniqsa, “Saxovat” va “Muruvvat” internat uylarida davlat qaramog'iga olingan shaxslarga tibbiy-ijtimoiy xizmatlar ko'rsatishni har jihatdan takomillashtirish ishlariga katta e'tibor qaratilmoqda. Jamiyatda xotin-qizlarning o'rnini mustahkamlash, gender siyosati tobora ustuvor ahamiyat kasb etib, oilalarda xotin-qizlarga bo'layotgan zo'ravonliklar va tazyiqlarga barham berish bo'yicha ham tizimli ishlar qilinayotganligi, ishsiz qatlamning bandligi ta'minlanib, ayollarga tibbiy, psixologik yordamlar ko'rsatilayotganligi quvonarli holdir.
Ko'hna devor ortidagi so'lim bir go'sha
Buxorodagi “Muruvvat” nogironligi bo'lgan ayollar uchun internat uyi ikki gektardan ziyodroq hududda, ko'hna qal'a devorlari adog'idagi manzilda qo'nim topgan. Bir zamonlar buxoroliklarga qalqon vazifasini o'tagan ihota devori hozir ham qisman saqlanib qolgan. Dushman aviatsiyasi hujumi paytida va undan keyin ham bu devorlar vayron qilingan. Bizgacha ularning bir qismigina yetib kelgan.
O'ziga xos bahavo, manzarali joyda joylashgan internat uyi nogironligi bo'lgan bolalar uchun internat uyiga, bir qator muassasalar hamda aholi punktiga tutash joylashgan. Uch yuz nafardan ortiq vasiylikka olingan ayollarga mo'ljallangan maskanda ikki yuzdan ortiq ishchi-xizmatchi mehnat qilmoqda. Ularning 16 nafari shifokor, 43 nafari hamshira hamda 102 nafari kichik tibbiy xodimlardir.
— Muassasada ruhiy-asab tizimi kasalliklari oqibatida 1-2-guruh nogironligi bo'lgan shaxslarga tibbiy-ijtimoiy xizmatlar ko'rsatib kelinmoqda. Ayollar asosan, shizofreniya, epilepsiya, aqliy zaiflik, demensiya kabi tashxislar bilan keltirilgan va ular doimiy nazoratimizda. Vasiylikka olinganlar Buxoro, Navoiy, Samarqand, Jizzax, Namangan, Surxondaryo, Sirdaryo, Toshkent, Xorazm viloyatlaridan qabul qilib olingan. Yashovchilar uchun barcha sharoitlar yaratilgan bo'lib, ularga har kuni to'rt mahal — sifatli va kaloriyaga boy mahsulotlardan tayyorlangan taomlar beriladi, — deydi biz bilan suhbatda muassasa bosh tibbiy xodimi Doniyor Itolmasov.
Albatta, tashkil etilganiga ellik yildan oshgan internat uyida yaratilgan sharoitlar muqoyasa qilinadigan bo'lsa, o'tgan yillar orasida bu yerda ko'plab o'zgarishlar bo'y ko'rsatganini bilish mumkin. Uzoqqa bormaylik: koronavirus pandemiyasi davrida yotoq bemorlari uchun 55 o'rinli bino, shuningdek, ma'muriyat va tibbiyot bo'limi uchun yangi bino qurib, foydalanishga topshirildi. Keyinroq asosiy binoga kiraverishda bemorlarning qarindoshlari bilan uchrashib suhbat qurishlariga sharoit yaratish maqsadida maxsus ayvonlar (besedka) tashkil etildi.
Xo'jalik ishlari bo'yicha direktor o'rinbosari R.Shodiyevning ta'kidlashicha, barcha bo'limlarning foyelariga televizorlar, havo sovitkichlar va boshqa mebel jihozlari qo'yilgan. Harakatlanish imkoniyati cheklangan ayollarga elektr yuritmali kreslo-aravachalar olib berilgan. Oshxona zamonaviy qiyofaga keltirilib, yangi stol-stullar bilan jihozlangan.
“Yashil makon” loyihasi doirasida bu yerda e'tiborga molik ishlar qilingani seziladi, albatta. Hovliga qadam qo'yishimiz bilan tevarak-atrofga ekilgan turli mevali va manzarali daraxt nihollari hamda gul ko'chatlari e'tiborimizni tortdi. Ahamiyatli jihati — internat uyi o'z issiqxonasiga ham ega. Issiqxonada limon, ko'katlar hamda turfa gullar parvarishlanmoqda ekan.
Internat uyi yashovchilarini sog'lomlashtirish asosiy masala. Fizioterapiya xonasida 13 turdagi apparatlar mavjud bo'lib, UTT, tubus-kvars, darsonval, elektroson, magnitoterapiya, lazeroterapiya, elektrofarez, “Szin-da”, “Ulaizer” ingalyator, “Sollyuks”, chiroqli vanna, UVCh, EKG apparatlari ularning xizmatida. Davolovchi jismoniy tarbiya xonasida velotrenajyorlar, yugurish yo'lakchasi, stol tennisi, shashka-shaxmat va boshqa mashg'ulotlar uchun sharoitlar yaratilgan. Shifokorlar tavsiyasiga ko'ra, ayollar o'n xil sport turi bilan shug'ullantiriladi. Alohida uqalash xonasi ham tashkil etilgan ekan.
Bu go'shada umrguzaronlik qilib kelayotgan nozik xilqat egalarining madaniy hordiq chiqarishlari, ularning ma'naviy-ma'rifiy tadbirlarga hamda to'garaklarga jalb etilishi borasidagi ishlar bilan qiziqdik. Internat uyi ijtimoiy xodimi Sohiba Xo'jayeva shaxsiy yumush bilan qaergadir ketgan ekan. Bu borada amalga oshirilgan ishlar bilan bizni kutubxonachi Dilafro'z Tosheva tanishtirdi. Vasiylikka olinganlar qiziqish va layoqatlariga qarab kitobxonlik, tikuvchilik, to'quvchilik, art-terapiya (tasviriy san'at yordamida mijozning psixo-emotsional holatiga ta'sir o'tkazuvchi terapiya), “Mohir qo'llar”, sartaroshlik, pazandachilik kabi to'garaklar va mashg'ulotlarga qamrab olinayotgan ekan. Hozirda qirqdan ortiq xotin-qiz kitob mutolaasiga layoqatli bo'lib, ular kutubxonaning doimiy yo'qlovchilari hamdirlar. Ular o'tkazib kelinayotgan kitobxonlik va she'rxonlik kechalarida ham doimo faol. Haftaning belgilangan kunida bir marta “Mehr va saxovat kuni” doirasida turli konsert dasturlari, badiiy kecha va uchrashuvlar, madaniy-ma'rifiy tadbirlar o'tkazib kelinmoqda.
Aytish joizki, Buxoro shahar hokimligi, Yozuvchilar uyushmasi viloyat bo'limi, Buxoro davlat universiteti, Buxoro innovatsion ta'lim va tibbiyot universiteti va boshqalar bilan ma'naviy-ma'rifiy tadbirlarni o'tkazishda hamkorlik qilinmoqda. “Nuroniy” jamg'armasi homiyligida esa vasiylikka olinganlar uchun shahrimizdagi diqqatga sazovor joylarga sayohatlar uyushtirilmoqda. Bu tadbirlar hamisha qiziqarli va esda qolarli tarzda o'tkazib kelinmoqda.
Xotin-qizlarning salomatligiga e'tibor hamisha ustuvor. “Muruvvat” nogironligi bo'lgan ayollar uchun internat uyi yashovchilari yilda ikki marotaba chuqurlashtirilgan tibbiy ko'rikdan o'tkazilarkan. Mart oyining birinchi o'n kunligida tashkil etilgan tibbiy ko'rikda vasiylikka olingan ayollarning barchasi ko'rikdan o'tkazildi, laborator-instrumental tekshiruvlarga jalb etildi. Tibbiy ko'rik natijalariga ko'ra, tekshiruvdan o'tganlarning 985 nafarida kasalliklar aniqlangan. Shundan 370 nafarida birlamchi xastaliklar, 240 nafardan ortig'ida terapevtik, beshta ko'z, to'qqizta endokrinologik, yettita ruhiy-asab, 19 ta nevrologik, 43 ta xirurgik, yettita travmatologik, 16 ta urologik, 11 ta stomatologik va boshqa kasalliklar aniqlangan. Tor soha mutaxassislari tomonidan ularni sog'lomlashtirish choralari belgilandi.
O'n besh yildan buyon shu yerda istiqomat qilib kelayotgan Ro'zibeka Rajabova bilan suhbatlashganimizda, u bu yerdagi shart-sharoitlar yaxshiligini, o'z qiziqishlari doirasida tadbirlarda va ichki tanlovlarda faol ishtirok etishini, ayniqsa, Farmonbibi rolini sevib ijro qilishini, gipertoniyadan aziyat chekishini, biroq tibbiyot xodimlari uning ahvolidan doimo xabardorligini, kitob o'qib turishini, pazandachilik to'garagiga qatnashib, turli pishiriqlar pishirishni o'rganganini e'tirof etdi. Biz bilan erkin suhbatlashayotgan Ro'zibeka opa yod olgan she'rlari va qo'shiqlaridan aytib berdi.
Olam-olam armonlar qalbining tubiga ko'milgan bu ojizalarga qarab yuragingning bir chetida achinish his qilasan kishi. Oilasini, farzandlarini qo'msab, kunlar sanaydigan, yaqinlari kelganida o'ziga sig'may, boladek irg'ishlaydigan majnunalarning dardini tushungandek bo'lasiz. Zero, bu zotlarni dunyoning hech bir yaltiroqliklari, hech bir havaslari yaqinlari diydori kabi bu qadar o'ziga jalb etolmaydi. Diydorning qadrini hech kimsa ularchalik bilmaydigandek tuyulaveradi. Ular majnuna emas, ular farishta, deging keladi.
Shu o'rinda bir mulohaza…
Internat uyiga tashrif chog'ida bir manzara e'tiborimni tortdi. Ochig'i, qorovulxonadayoq boshlangan “rasmiyatchilik” ta'bimni xira qildi. Maxsus kiyimdagi qorovul rahbar bilan telefon orqali gaplashib, unga kimligimni, maqsadimni yetkazdi. Taxminan o'n daqiqalar o'tib, oq xalat kiygan va o'zini bosh tibbiy xodim deb tanishtirgan yigit keldi. Unga guvohnomamni ko'rsatib, qaerdanligimni, nima maqsadda kelganligimni tushuntirishimga to'g'ri keldi. Menda u nima qilib bo'lsa ham tezroq qutulishga harakat qilayotgandek tasavvur uyg'otdi. “Bayramdan keyin keling, bugun tadbirlarimiz ko'p”, degan gapni aytdi. Bunga qadar ko'chadagi turnaqator tizilgan avtoulovlarni ko'rib: “Bugun biron tadbir o'tkazilayotgan bo'lsa kerak”, deya qorovuldan so'raganimda, u tadbir yo'qligini, ulovlarning barchasi shu yerda ishlaydigan xodimlarga tegishli ekanligini aytgandi. Men ularning tadbiriga xalaqit bermagan holda o'z ishimni qilishimni aytdim va biz D.Itolmasov bilan uning xonasiga kirdik.
Jurnalistik uslubimdan kelib chiqib, bu yerda yashovchilarning birontasining hayotidan ibratli jihatlarni olishni maqsad qilgandim. Albatta, bu ishga o'ziga xos yondashilishi, qahramon ham anonim bo'lishini tushuntirdim. Bu fikrlarimni ma'qullagan xodim oradan fursat o'tib, boshqacha gapira boshladi. Bu shaxsga doir ma'lumotni oshkor qilishga kirarkan, buning uchun javobgarlik bor ekan. Qiziq, shaxsi oshkor qilinmagan anonim ma'lumot uchun kim kimni javobgar qilishini men tushunmadim. Yana bir ajablanarli joyi shu bo'ldiki, rahbar A.Hamdamovdan muassasa misolida davlat siyosati ijrosi, bu yerda xotin-qizlarga yaratilgan shart-sharoitlar to'g'risida ikki og'iz intervyu berishini so'raganimizda, gapimiz og'zimizda qoldi. Direktor shart emas, degan qisqa javobni qildi.
“Bir-ikki abzaslik maqola chiqsa bo'ldi. Bir opa bor, shu kishini chaqiramiz. Sharoitlarni maqtaydi. Bo'ldi, shu yetadi sizga”, deb aql o'rgatayotganlar jurnalistika faqat xabar yozadigan yoki hisobotlarni e'lon qiladigan vosita emasligini, uning ham o'z formati, janrlari, jarayonlarni ifodalash usullari borligini bilisharmikan? Eng qizig'i, rasm olishimizga ham monelik bo'lgani. O'zimiz rasm tashlab beramiz, deyishdi-yu, tashlab bergan sanoqli rasmlari kal boshga uzatilgan taroqdek talabimizga javob bermadi. Qatiq tugul, sovuq suvniyam bu qadar puflab ichish nechun?
Biz maxfiy bo'lgan hech bir ma'lumotga qiziqmadik. Ammo zarurat tug'ilganda, ommaviy axborot vositasi jurnalistik surishtiruv va teshiruvlar o'tkazishga haqli ekanligi qonunlarda belgilab qo'yilgan. Ayrim idoralarda ichki tartib mavjud bo'lsa-da, biroq shunisi ham muhimki, bu jihat mamlakatdagi so'z erkinligi va ochiqlik siyosatiga daxl qilmasligi kerak.
Hamzabek TURDIYEV,
O'zbekiston Jurnalistlar
uyushmasi a'zosi.