Qo'shni bo'lib ko'rishmagan edik…

Dunyoga  tanilgan  biznesmen   Alisher   Usmonov  homiyligida  Moskva  shahrida  2022  yilda   nashr  etilgan  “Antologiya  uzbekskoy  poezii”  kitobining  ikkinchi  jildini  varaqlayotib  zabardast  shoir  Tilak  Jo'ra  she'riy  turkumiga  ko'zim  tushdi.  O'n  yettita  she'r…  Qizig'i  shundaki, Rauf  Parfiga  bag'ishlov  bilan  “Cho'lpon”  sarlavhali  she'r  yonma-yon  tushganki, bu  xususiyatni  ramziy  sifatda  qabul  qilmoq  joiz. Sababi  —  Tilak  aka  Cho'lpon  hamda  Rauf  Parfining  botiniy  davomchisi  edi.

Kamina  1987  yilda  Eski  shaharning  “Qo'shtut” mahallasida  yashaganimda  kursdosh  do'stim,  shoir  Abdul  Jalil:  “Shu yaqin  atrofda  Tilak  Jo'raning  hovlisi bor, yuring, bir ko'rib  kelamiz”,  degan. “Tilak  aka  bilan majlislarda salom-alik qilganmiz-u, shaxsan tanishmaganmiz. Juda nafis  yozadi”, deya  taklifdan  shodlanganman.

Bordik. Devorlarini zax bosgan  ekan. Eshigi  qulflog'lik. Yana  ikki-uch  marotaba bordik. Shunda Abdul  Jalil  aytgan bir gap esimda qolgan: “Do'xturlar bu  uyda yosh bolalar  yashashi  qiyin, debdilar”. Ochig'ini aytganda, o'tgan asrning 80-yillarida ayrim  shoirlar  kambag'al  alpozda  yashar  edilar. Ammo baribir  darveshlar ota-onalaridan,  urug'-aymoqlaridan yordam so'ramaganlar. Gonorar tuzuk edi. Deylik, ikki qalamkash she'rlari orasida bosilgan “Tovushsiz qadam”  nomli  to'p­lamchamga  besh yuz  rubl, “Terakka  yaqin  yulduz” otlig' kitobchamga bir ming yetti yuz rubl qalam haqi olganman. Bu juda katta mab­lag' edi hozirgi kunga solishtirganda. Kulbamiz xaridi uch yarim  ming  rublga  tushgan. Bir tarafi  gonorarga  bog'langani uchun ham kitob nashr  ettirish biz kabi ijodkorlarga hayot-mamot masalasi darajasiga chiqqan.

Katta adiblar o'sha paytlar bitta yirikroq kitobiga yap-yangi “Volga” avtosining pulini olishgani ham lof emas. Bugun… bugun xo'p ajoyib zamon keldi-da: kitobga qalam haqi to'lash degan narsa deyarli unutildi. Aksincha, endi kitobingiz chiqishi uchun bir dasta pul ko'tarib chopasiz.

Mayli, bu gaplar emas muddaomiz. So'zimiz boshqa edi.

Tilak Jo'raning ishxonasiga borib  tanishganman. Nihoyatda kamtar, samimiy, lekin tez  gapiradigan odam edi.  “She'rlaringizni o'qiganman”, deya iltifot qilgandi o'shanda. “Qo'shni bo'lib  ko'rishmagan  edik”, deganimda negadir  kulib  yuborgan  edi.

U sarbast  vaznini xush  ko'rardi. 1986  yilda  “Nozim  Hikmat va o'zbek adabiyoti”  mavzusida  nomzodlik  dissertatsiyasini  yoqlagan.  Kamina uning she'rlarini, turk  she'riyatidan amalga  oshirgan  tarjimalarini  astoydil o'qiganman, uslubimni  shakllantirishda qisman foydalangan  edim. Dastlab tarjimalari g'alati tuyulgan: qofiyasi yo'q, tinish belgilari  ham  yo'q.  Keyinchalik  esa  aynan  shu  uslubga  moyil  bo'ldim.

O'sha davrlarda  katta-yu  yosh  shoirlar  bir-birlarining  ahvolidan  xabar  olib  turishardi. “Tilak Jo'ra zamonaviy  “do'm”ga ko'chib o'tdi” degan xushxabarni  eshitishimiz  bilanoq qanot bog'lab uchganmiz go'yo! Algoritm  mavzeida edi yangi uylari. Eshigiga katta harflar ila “Tilak  Jo'ra”  deb  yozib  qo'yilgan. Esimda  qolgani: “Tovushsiz qadam”imga dastxat  bitganim. Tilak  aka o'shanda xuddi o'zining kitobi  chiqqandek  suyungandi.

Yodimda, 1986-1989  yillarda Yozuvchilar  uyushmasi binosida ko'p majlislar bo'lguvchi edi. Shoirlar-u nosirlar  yuzingda ko'zing bormi, demasdan, andisha  tuyg'usini  bir  chekkaga  uloqtirib, dahanaki jangga kirishar edilar. Bir  gal nomdor nosirlardan biri ­hay'at  o'rindiqlari sari ildam odim otayotib, mag'rurona nigohlarini zalga qadadi. Nogahon oldingi  qatorlarda o'tirgan Rauf Parfini ko'rdi-yu ovozini  baralla qo'yib: “Rauf, o'rnimizni almashamizmu?” dedi. Ustoz o'rnidan turib:  “Ozodlikni tutqunlikkamu?!” deya xitob ayladi. Tilak  Jo'ra esa majlislarda gapirmasdi;  har  holda, biz gapirganini eshitmaganmiz. “Nega bundoq?” desalar, “Men tinglashni xush ko'raman” deganmish.

1989  yilning  yozida “Yoshlik” jurnali  tahririyatidan o'z arizamga  ko'ra  ishdan  bo'shab, otamakonga qaytdim. “Xorazm” nashriyotida ishlab yurganimda Tilak  Jo'raning  fano olamini  tark  etganini  eshitdim. 1994  yil  edi. U inson  47 yil umr ko'rgan.

Sarbastdagi she'rlari o'z yo'liga. Ammo barmoq vaznida, hattoki “saqichdek”  chaynalgan  mavzularda  ham  yangi­liklar yaratgan. Deylik, “O'zbekiston”  sarlavhali olti bandlik she'rining  har  bandini o'qisangiz idrokingiz rohatlanadi. Misol tariqasida keyingi uch  bandni keltirsak:

Ko'zyoshdek  tiniqdir  bu  elda  osmon

Shaftoli  shoxlari  qayrilgan  onda.

Naqsh  olma  yuziga  yugurganda  qon

Oftob  ham  osilib  tolar  armonda.

Bu  elning  qadimiy  har  qo'shig'ida

Bejiz  oltin  deya  atalmas  tuproq.

Simyog'ochga  qo'ngan  qush  tumshug'ida

Tilladay  nurlanib  turibdi  boshoq.

Chayqalib  yotibdi  nurli  bir  chaman,

Yulduzday  sochilib  olamga  shoni.

Fidoyi  o'g'ilman, yonib  o'paman

Olam  ostonasi  –  O'zbekistonni.

Qumrining kukulashini eslatadi bu  she'r. Ohistagina o'qiladi. Lekin misralar  qatida ona yurtga  muhabbat tuyg'usi  yonibgina turibdi. Shunga o'xshagan  yuzlab  she'rlari fonida Tilak Jo'ra  o'ziga  o'zi  yodgorlik o'rnatib  ketdi. Bunaqa yodgorlikni qurib bo'lmaydi.

Bahrom RO'ZIMUHAMMAD