Hazrati inson ibrati

Taniqli adib, mashhur jurnalist Xurshid DO'STMUHAMMAD haqida muxtasar so'z

Insonni Yaratganning o'zi go'zal shaklu shamoyilda mukammal hilqat qilib yaratgan. Olimu ulamolar, fozilu fuzalolar esa o'qib o'rganib, ilmu ma'rifatga intilib baxtu saodatga erishgan. Shu bois O'zbekiston jurnalistikasi taraqqiyotida Xurshid Do'stmuhammad maktabini yaratgan ustoz — Xurshid Do'stmuhammedov haqida qalb izhorlarimni yozayotganim uchun shukur deyman. Dili pok, qalbi solim ustoz haqida kitoblar yozilgan. Garchi shunday bo'lsa-da, jurnalistlik faoliyatimda va hayotimda ko'p mehribonliklar qilgan inson haqida ikki og'iz aytmasam bo'lmas.

Er yigit uchun ona duosi go'yo bog' bo'lib hayotingizni ne'matlarga burkasa, ota duosi tog' bo'lib umr yo'llarida sizni balo-qazolardan asrar ekan. Bu hikmat ijobatini hayotimda ko'rib yashayapman. Rahmatli Kenjaboy otam: “O'g'lim, boshimdan juda ko'p issiq-sovuq kunlar o'tdi. Har doim Alloh menga yaxshi odamlarni ro'baro' qildi. Senga ham shunday taqdir nasib qilsin”, deb duo qilar edi. Ota duosi meni Xurshid Do'stmuhammad huzuriga olib kelgan bo'lsa ne ajab?!

O'shanda “Qishloq hayoti” gazetasiga O'tkir Rahmat bosh muharrirlik qilar edi. Men esa tahririyatda bo'lim muharriri — bo'lim boshlig'i vazifasida ishlardim. Xurshid aka tez-tez Habib Temir bilan shaxmat o'ynagani tahririyatimizga kelib turardi. Shaxmatdan oz-moz xabarim borligi uchun tomosha qilishga kirib turardim. Habib aka bosh muharririmiz o'rinbosari bo'lsa-da, Xurshid aka tarafida bo'lardim. Shaxmat ko'plarni birlashtirib turar ekan. Ibrohim G'afurov, Nasriddin Muhammadiyev kabi katta ijodkorlar bilan ham Habib Temirning kichkinagina xizmat xonasida tanishganman. Orada Xurshid Do'stmuhammedov O'zbekiston “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi raisi etib saylandi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi Spikeri o'rinbosari bo'ldi.

Bir kuni tahririyatdagi xonam eshigini taqillatib Xurshid aka kirib keldi. “Sizni “Milliy tiklanish” gazetasiga muharrirlikka taklif qilib keldim”, dedi.

O'sha paytga kelib partiya nashri — “Milliy tiklanish” gazetasi og'ir iqtisodiy ahvolga tushib qolganidan xabardor edim. “Siz uchun katta maoshim va issiq o'rnimni tashlab o'taman, bir shartim bor, faqat bosh muharrir bo'lsamgina o'taman u ishga”, dedim. “O'zi bosh muharrirlikka taklif qilib kelganman”, dedi.

Ertasi kuni Xurshid aka yana kelib Oliy Majlis Qonunchilik palatasida partiya raisi Ibrohim G'afurov bilan uchrashtirdi. “Gazetaning uchta soniga “nashr uchun mas'ul” deb imzo qo'yasiz, keyin bosh muharrir bo'lasiz”, deyishdi. Rozi bo'lib ish boshladim. Avvaldan Xurshid akani bilardim, ammo partiya nashrida ishlab, u kishidan katta saboq oldim. Gazeta xodimlari ikki yil oylik maoshini, besh yillik qalam haqini olishmagan ekan. Bir oyda hamma qarzlarni uzdik. Gazeta muntazam chiqa boshladi… Maqtanishga o'tmasin, ammo men saksoninchi yillarning oxiridayoq O'zbekis­tonda chiqadigan gazetalarga reklamani olib kirgan jurnalistlardan biri edim. Reklama va tijorat maqolalari orqali “O'zbekiston ovozi”, “Qishloq hayoti”, “Adolat” kabi gazetalar iqtisodiyotini ko'tarishdagi katta tajribam bu yerda ham qo'l keldi.

Xullas, Xurshid akaning ishonchini oqladim, uyaltirib qo'ymadim. Oliy Majlisda haftada bir marta partiya fraksiyasi yig'ilishi bo'lardi. Gazeta xususida gap ketsa, Ibrohim G'afurov: “Dilmurodni bizga xudo yetkazdi” deb ko'nglimni ko'tarardi. “Milliy tiklanish” sahifalarini ilmu ma'rifat, ma'naviyat chashmalari bilan boyitish, ajdodlarimizdan qolgan milliy qadriyatlarga xiyonat qilmay avlodlarga yetkazish, yoshlarni ona Vatanga sadoqat ruhida kamol toptirish uchun harakat qilganmiz. Ustoz muallimlar, olimu ziyolilar, sohibi qalamlar, hofizu musavvirlarning sermashaqqat xizmatlariga xolisanlillo baho berish maqsadida qalam tebratganimdan bag'oyat shukur qilaman, o'zimni baxtiyor his qilaman. Anglab yetdimki, ustoz deb Xurshid akaning etagidan tutib to'g'ri qilgan ekanman. Partiya pillapoyalarida zamona allomalari Ibrohim G'afurov, O'tkir Hoshimov, Qalandar Abdurahmonov kabi bir qancha zabardast ijodkor va olimlar bilan maslakdosh bo'ldim. Ular bilan davralarda birga o'tirdik, safarlarga chiqdik, saylovlarda qatnashdik. “Milliy tiklanish” partiyamizning quvonchli kunlarida birga bayramlar qilib quvondik. Maslakdosh partiyadoshlarimiz dardlariga sherik bo'lishni ham Xurshid akadan o'rgandik. Xurshid Do'stmuhammedov partiyaga rais bo'lganda “Milliy tiklanish”chilar a'zolari soni ham, gazetamiz adadi ham ortdi.

Bir katta yig'inda O'zbekiston Qahramoni, adabiyotshunoslar darg'asi shunday lutf qilgandi: “Xurshid o'z nomiga monand quyosh kabi nur sochib hammaga nafi tegadigan adib”.

Ibrohim G'afurov bilan Xurshid Do'stmuhammad oralaridagi ijodiy va do'stona munosabatlarning o'zi butun boshli kitob sahifalariga sig'maydi. Ular bor joyda ilm bor, ma'rifat bor, hikmat bulog'i bor. Taqdirning menga bergan ne'matiga beadad shukurki, Vataniga, millatiga, adabiyotiga jon fido qilgan fozil insonlar davrasidaman. Bunday kunlarga yetganlar bor, yetmaganlar bor.

Bir necha yil avval bolajonlarimizning sevimli shoiri Tursunboy Adashboyevning xotira kechalarini o'tkazish munosabati bilan Ahmadjon Meliboyev, G'ayrat Majid, Zuhriddin Isomiddinov, Anvar Obidjon, Erkin Malik va boshqa ijodkorlar bilan O'sh shahriga borgandik. Tadbir davomida Tursunboy akaning qadrdoni shayx Aloviddin Mansur bilan yaqindan tanishish baxtiga muyassar bo'ldim. O'shanda rahmatli Aloviddin Mansur Xurshid Do'smuhammad bilan ilm yo'lidagi savobli hamkorligini shunday eslab: “Mo'minlarni haq yo'liga xidoyat qiluvchi ilohiy nur — Qur'oni karimni o'zbek tiliga tarjima qilishda Xurshid Do'stmuhammad, Anvar qori Tursunov, jurnal sahifalarida chop etilishida esa O'tkir Hoshimovning xizmatlarini e'tirof etib, ularni allomalar deb ta'rif bergandi. Yana bir guvohi bo'lganim Anvar qori Tursunov ham Xurshid Do'stmuhammadni ustoz deb bilardi. Anvar qori Tursunov (Alloh rahmat qilgan bo'lsin, hazrat Anvar qorini, bugun u zot oramizda yo'q) Xurshid aka ishtirok etayotgan ma'raka-izdihomlarda amri ma'ruf qilishdan oldin undan izn so'rab, keyin so'z boshlar edi.

Xurshid aka bilan qachon ko'rishsak, mendan: “Shuhratjon yaxshimi?” deb so'raydi. Ustoz haqida maqola yozayotganimni bilgach, Shuhrat Jabborov xursand bo'lib bir varaq qog'ozga ushbu dil so'zlarini yozib berdi: “Xurshid Do'stmuhammad maktabining o'quvchisi bo'lgim keladi. Uning O'zbekis­ton jurnalistikasida o'z maktabi bor. Borni bor, yo'qni yo'q deya olishga qodir bo'lgan kam sonli muharrirlardan biri. Yuzi qanchalik nurli bo'lsa, so'zi shunchalik huzurli. Bir insonda shunchalar ko'p odamiylik xislatlarining jamlanishi — Yaratganning noyob hodisasi”.

Ustozimizning yana bir fazilati — boshingga ish tushganida qo'lini uzata olishidir. Hayot yo'llarida oting qoqilganida, hamma ham yelkasini tutavermas ekan. Men ham xom sut emgan bandalarning biriman. Hayot yo'llarida bilib-bilmay qadam bosganim bor. Shunday paytda ko'plab hamkasb do'stlarimiz yuz burib ketganida ham Xurshid Do'stmuhammad do'st bo'lib qolavergan.

Haqiqatan, ustozning favqulodda mard va jasurligiga ko'p guvoh bo'lganman. O'zbekiston Res­publikasi “Milliy tiklanish” partiyasi Markaziy kengashi raisi sifatida nomzodi Respublika Oliy Majlisi deputatligiga Sirdaryo viloyatidan qo'yilganida kamina ham uning ishonchli vakillari qatorida uchrashuvlarda ishtirok etganman. Saylovoldi uchrashuvlari ketayotgan kunlari qo'ng'iroq qilib qoldi. “Nozik mehmonlarim bor, ertaga Sirdaryoga uchrashuvga olib borib kela olasizmi? Benzini mendan”, deb iltimos qildi. Kamtarlikni qarang, agar ixtiyor etsa, o'nta mashina tayyor turadigan davri kelgan zamonda ham, hatto shogirdlariga ish buyurishga istihola qiladigan birinchi rahbarlar juda kam uchraydi.

Tong saharlab subhidam chog'i Xurshid aka bilan avval Usmon Azimning uyiga borib u kishini oldik, keyin Kosmonavtlar maydoni yaqinidan Halima opa Xudoyberdiyevani olib, Sirdaryoga jo'nadik. O'shanda Halima opa yurt kattalari “qahri”ga uchrab, yeru ko'kka sig'may, boshida qora bulutlar kezib yurgan qaltis paytlar edi. Rahmatli Halima opa Boyovut tumani va Yangier shahridagi saylovchilar huzurida she'rlar o'qigandi. U davr­lar boshqacha edi. Bir imo-ishora bilan partiyalar tugatilib, gazetalar yopilib ketishi ham hech gap emasdi. Xurshid aka Halima opani uchrashuvga olib bormasa ham deputatlikka o'tishi mumkin edi. Biroq, adolat va haqiqat kuychisi bo'lgan shoiramiz yolg'izlanib qolganida, unga mehr qo'lini uzatib, she'rxonlar davrasiga olib borishdek savob ishni Xurshid Do'stmuhammad qila olgan edi.

Taniqli olim, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi Zuhriddin Isomiddinov Xurshid Do'stmuhammad “Hurriyat” gazetasida bosh muharrir bo'lgan paytdagi voqeani shunday eslaydi: “Bundan yigirma besh yil avval oliy o'quv yurtlariga kirish test savollari shoshilinch, pala-partish tuzilganligi haqida tanqidiy maqola tayyorladim.

“Test savollari: uch tanqidiy mulohaza” degan sarlavha bilan maqolam bosilib chiqdi. Maqola nashr etilganiga xursand bo'lib yursam, “Hurriyat”ning keyingi sonida birinchi sahifada mening fikrlarimga qarshi “Bilmaganini so'rab o'rgangan olim” sarlavhali felyeton chiqdi. Felyetonni o'qib esankirab qoldim. Nohaq yozilgan felyetonga javoban “So'zki haq bo'lsa” sarlavhali maqola yozdim. Bu safar jiddiyroq o'rganib, ko'proq faktlarni topdim. Maqolani ko'tarib bosh muharrir Xurshid Do'stmuhammadning huzuriga bordim. Felyeton yuqoridan topshiriq bilan yozilganligi ma'lum bo'ldi. Endi bu “bahs”ni to'xtatmasak bo'lmaydi, dedi u. Xurshid akaga iltimos qilib: “Yozganim gazetada bosilmasa ham o'zingiz bir o'qing, hech bo'lmasa, bir kishi haq ekanimni bilsin”, deb maqolani qoldirdim. Oradan bir hafta o'tib, ikkinchi maqolam ham “Hurriyat”da bosilganini ko'rib, qoyil qolgan edim. Xurshid Do'stmuhammad haqiqat yo'lida o'z manfaatini keyingi o'ringa qo'yadigan, mard va qo'rqmas, adolatparvar muharrir ekaniga amin bo'lgandim”.

Shoir Muhammad Siddiq esa shunday yozadi: “2003-2004 yillari “Milliy tiklanish” gazetasida ishlaganman. O'sha paytda gazetaga mas'ul rahbar Dilmurod Qirg'izboyev meni, Gulbahor Ortiqxo'jayeva, Zumrad Vahobovani Toshkent shahrida doimiy ro'yxatda turmasak-da, ishga qabul qilib, gazetachilik sir-asrorini o'rgatgan. Bugungi yoshlar balki bilmas, ishonmas, axir yaqin-yaqingacha Toshkentda doimiy propiskasi bo'lmagan yurtdoshlarimiz deyarli “jinoyatchi” hisoblanar, ishga olinmas, ishlayotganlar bo'lsa, ming xavotir bilan yashar edilar. Hatto ana shu propiska tufayli qancha kishilar ishdan bo'shatib yuborilar edi.  Xurshid Do'stmuhammad partiya rahbarlaridan biri bo'lgani bois gazeta bosiladigan kunlari tahririyatga kelib, sahifadagi materiallarni ko'zdan kechirib berardi. Poytaxtda doimiy ro'yxatdan o'tkazish men uchun deyarli imkonsiz edi. Endi qish­loqqa qaytib ketaman, shekilli, deb yurgan kunlarimda Xurshid Do'stmuhammad: “Nima muammoingiz bor?” deb so'rab qoldi. Dilimdagini aytdim. Doimiy ro'yxatga qo'yish masalasida Toshkent shahar hokimi nomiga xat yozib berdi. Oradan bir hafta o'tib, shahar hokimiyatidan qo'ng'iroq qilishib, oila a'zolarim bilan Toshkent shahriga doimiy ro'yxatdan o'tkazish bo'yicha maxsus komissiyaning qarori chiqqanini aytishdi.

O'shanda mendan ham ko'proq Xurshid aka xursand bo'lgandi.

“Bu yordamimizni xech kim bilmay qo'yaversin”, degan edi”.

Biz ustozning o'zbek adabiyotidagi o'rni, zalvorli, badiiy jihatdan o'tkir va rang-barang asarlari  yoxud  ilmiy salohiyati to'g'risida yozmadik. Faqat odamiylik xislatlari xususida bir shingil so'z aytmoqchi bo'ldik, xolos. Chunki bu borada katta-kichik adabiyotshunoslar, mashhur olimlar tomonidan ko'p bora yozilgan, e'tirof etilgan. Mening bo'lsa, Ustozning ulug' shaxs, bugunimizning haqiqiy jadidchisi ekanligidan qalbim faxr-iftixorga to'ladi,  shunday ulug' qalb sohibi, el suv ichgan daryolardek inson bilan zamondosh ekanligimdan faxrlanaman. Zero, Xurshid Do'stmuhammad ko'p marta ta'kidlab aytganidek, tinchlik-­omonlikda, farovonlikda yashash katta saodatdir.

Dilmurod QIRG'IZBOYEV,

O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi.