Manglayni quyoshga kuydirib

(Atoqli qozoq shoiri Qazibek Isa ijodi haqida muxtasar so'z)

Qozoq xalqining XX asr boshida yashab, ijod qilgan atoqli shoiri va davlat arbobi Saken Seyfullin o'z davrining katta adibi, ma'rifatparvar olimi Axmet Baytursunovga “o'z millatini chin sevadigan, haqiqiy millatparvar”, deya ta'rif bergan edi. Va ba'zi ziyoli zamondoshlari faqat shaxsiy manfaatini ko'zlab, or–nomusini, hatto iymonini sotgan bir paytda, uning o'z xalqi or–nomusini himoya qilishga, shu ish uchun o'z jonini ham tikishga tayyorligini aytadi. Chindan ham bunday millatparvarlik, xalqparvarlik e'tirof va iftixorga arzigulik sifat bo'lib, bugungi zamondoshlarimiz orasida ham bunday fazilatlarga ega insonlar borki, shulardan biri atoqli qozoq shoiri Qazibek Isadir.

“Garmsel”, “Qizil yulg'in”, “Totli chanqoq”, “Sirimni aytdim dalaga” — bularning hammasi taniqli qozoq shoiri, mohir publitsist, jamoat arbobi Qazibek Isaning qalamiga mansub bo'lgan she'riy to'plamlarning nomlari. 1962 yilning 23 aprelida Qozog'istonning hozirgi Turkiston viloyati Yettisoy tumanida joylashgan Birinchi mamir ovulida, jo'g'rofiy termin bilan aytganda, yurtining eng janubidagi issiq mintaqada, Qizilqo'm cho'li etagida tug'ilgan shoirning she'riy to'p­lamlari shunday nomlanishi ham tabiiydir.

Ko'pchilik uchun cho'l tabiatining tasviri rangsiz, mudroq va zerikarli bo'lib tuyulishi mumkin. Lekin bolaligi ushbu qaynoq makonda o'tgan shoir o'zining “Qizil yulg'in guli” she'rida cho'l tabiatini tasvirlaganda kamalakning deyarli yetti rangiga xam murojaat qiladi:

Ta'rif qila olmay rangingni, yulg'un,

Yildan-yilga o'rtar ko'nglimni bir mung.

Qizg'ishmi, bo'zmidi yo binafsha rang,

Tovlanib ko'rganni etding hangu mang.

Qizilqum — bir go'zal, atrof tevarak,

Bizni alvon yulg'in chorlaydi, yurak…

Shoirning she'rida cho'l ranglarining bu qadar tovlanishi bekorga emas. Chunki bo'lajak ijodkorning bolalikdagi orzusi jurnalist yoki rassom bo'lish edi. Ushbu orzusi uni Qozog'istonning o'sha paytdagi poytaxti Almati shahriga yetaklab keldi. Abay nomidagi pedagogika institutining tasviriy san'at va grafika fakultetida tahsil oldi. Lekin ijodkorning o'z intervyularidan birida aytganidek, u Almatiga rassom bo'lib kelib, ovuliga shoir bo'lib qaytdi. Shu bois o'zi o'qigan maktabda tasviriy san'at bilan birga til va adabiyot fanlaridan ham dars bera boshladi. Rassomlik va shoirlikning qay birini tanlashda ancha qiynalganligi uning “Noma'lum rassom” she'rida ham seziladi:

Tuzalmas bir dardga davo topganday,

Bo'yoqlar sirini dilda tutdim pok.

Ijodkorga nasib sho'ru talx manglay,

Goh so'zga ko'nglimni beraman, Van Gog.

Ana shunday ikkilanishlar orasida yurar ekan, qo'shni va qardosh ellardagi kabi Qozog'is­tonda ham istiqlolning iliq shamoli esa boshladi. Ona yurtidagi ushbu ulug'vor o'zgarishlardan qanchalik iftixor tuyg'usini sezganligini “Mustaqillik” she'ridan bilib olamiz:

Mana Mustaqillik — otdi tongimiz!

Shu bizning baxtimiz,

                                           qutlug' bongimiz!

Vujudida iqtidor va yoshlik g'ayrati jo'shib turgan Qazibek Isa yana Almati shahriga talpina boshladi. Endi bu shahar bir paytlar markazga bo'ysunuvchi o'lkaning emas, Qozog'is­ton Respublikasi deb nomlangan mustaqil davlatning poytaxtiga aylangan edi. Qazibek Isa Almati shahridagi ilk demokratik nashr “Jas qazaq” gazetasida o'zining jurnalistik faoliyatini boshladi. Dastlab “O'rken” gazetasida ishladi. Shu sohada deyarli o'n yillik tajriba to'plagandan so'ng o'zining “Jas qazaq uni” (“Yosh qozoq ovozi”) gazetasini ochdi. Bugungi kunda bu gazeta “Qazaq uni” (“Qozoq ovozi”) nomi bilan o'z o'qirmanlariga ega bo'lib kelmoqda. Qazibek Isaning o'zi esa hozirda Qozog'iston Respublikasi Parlamenti Majlisining deputati. Uning bugungi kasbiy va siyosiy faoliyati esa “Murod” sarlavhali she'ridan olingan mana bu misralarda to'laqonli namoyon bo'lgandek:

Manglayni quyoshga kuydirib,

Tovonimni toshga tildirib,

Shu qozoq xalqining haqqini

Qaytarish uchun yuribman.

Ha, hozircha aytganlarimiz Qazibek Isaning ijodiga uning hayotidagi muhim bosqichlarga hamohang tarzda nazar tashlab o'tish edi, xolos. Ana endi adib she'riyatining teran qatlamlariga kirib borishga harakat qilib ko'raylik. Shoir ijodida yaqqol ko'zga tashlanadigan jihatlardan biri — uning she'rlarida insondagi tabiiylik bilan ijtimoiylikning to'qnash kelishidir. Masalan, shoir “Tuya izlagan bola” she'rida shaharga yaqin yerda yashaydigan va yo'qolgan tuyasini izlab shaharga kelgan bolani kuyunib tasvirlaydi.

Aylanayin, oppoq ekan ko'ngli, sha'ni,

Aldamagan, aldamagan hech kimsani.

Ko'targancha yurayinmi ko'chalarda,

Ko'ring, deya eng buyuk bir mo''jizani.

…Bola ko'ngil ne deyishin bilaman men,

Tipirchilar, tinim bilmas yuragim.

Past-balandi ko'p bo'lgan bu shahardan,

Tuyasini tez topsin, shu tilagim.

Vatanining bepoyon dalalarida qad ko'targan qadim obidalar, aziz-avliyolarning maqbaralari, ona yurt o'tmishida teran iz qoldirgan tarixiy shaxslar siymosi ham shoir she'r­larida o'z ifodasini topgan. Qozog'istondagi Qaratau tog'ining kungay betida, Turkiston shahridan 35-40 km shimol tomonda joylashgan Ukkosha ota qudug'i haqidagi she'rida ushbu avliyo nomi bilan ataladigan quduqqa uch bora chelak tashlab, so'nggi uchinchi urinishda suv chiqara olganligini o'ziga xos mahorat bilan tasvirlaydi.

Ish bo'ldi bu qoladigan ko'p esda,

Uch intildim, chiqmadi u birpasda.

Quduqdan bir totli suvni ko'targan

Qora chelak xosiyatsiz emas-da.

Buyurgani bilmam endi qanday ta'm,

Sho'r peshona yuvilgandir shu bilan.

Tanbeh berib olgandan so'ng onam ham

Siypar edi o'g'lining manglayidan.

Hayot yo'li doim chaqir-so'qmoqli,

Yaratgandan boshqa yo'qdir yaqini.

Alloh sevgan bandasiga aylanib,

Tavba qilib… qaytdi qozoq oqini!..

Mustaqillikka erishgan qo'shni va qardosh davlatlar qatorida, Qozog'istonda ham til masalasi e'tibortalab masalalardan biridir. Qazibek Isa kasbiy faoliyatida ham, ijodiy faoliyatida ham til masalasini nazaridan chetda qoldirmay kelmoqda. Shu o'rinda qozoq xalqining atoqli shoiri Muxtar Shaxanovning: “Haqiqiy shoirlar hamma zamonda o'zini ulushdan tortdi, ma'naviy manfaat cho'qqisi — haqiqat uchun kurashdi”, — degan so'zlari yodga keladi. Hech mubolag'asiz ayta olamiz, Qazibek Isa — haqiqiy shoir. Chunki u o'z xalqining manfaati, tili va qadriyatlarining sofligi uchun, kerak bo'lsa, yurt tinchligiga raxna solmoqchi bo'lgan tashqi ta'sirlarga ham qarshi kurasha oldi. Adabiyot maydonida ham, boshqa maydonlarda ham achchiq haqiqatni ayta oldi.

Sadqai jon, der maydonga chiqsa kim,

Asra, otameros axir bu tilim.

Til degani yurak bo'lar, urib turgan,

Yuragingni yo'qotmagin, ona elim.

Ha, bir maqola ko'lamida muayyan bir shoirning ijodini to'laligicha tavsiflab chiqish qiyin. O'zi aslida buning hojati ham yo'q. Shuning uchun so'zimizni shoir she'ridan olingan mana bu misralar bilan xulosalashni ma'qul ko'rdik:

Barini aytishga bormi zarurat,

Erta saralanar bari muqarrar,

Sen shoir haqida bilasan faqat,

Uning she'rini his etsang agar…

Tursunali AHMEDOV,

O'zbekiston Yozuvchilar

uyushmasi a'zosi.