Dedushka xryusha
O'ktam MIRZAYoR
Muallif haqida:
O'ktam Mirzayor — 1956 yili Narpay tumani, Oqtosh shahrida tavallud topgan. 1974-1982 yillarda hozirgi Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti (ToshDU)ning jurnalistika fakultetida tahsil olgan. “Ogoh ko'ngil” (1992), “Yaxshi kunlar quvonchi” (1998), “Sog'inch daftari” (2019), “So'z ishqi” she'riy to'plamlari (2019) hamda “Tuproq hidi” (2012), “Amakimning kasali” (2015) nasriy to'plamlari muallifi.
O'ktam Mirzayor adabiy ssenariylari asosida “O'zbekiston bayrog'i”, “Qadr” hujjatli filmlari suratga olingan. “Bog'”, “Boboylar” radiopostanovkalari tinglovchilar e'tiboriga havola etilgan.
O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi, “Shuhrat” medali, “Mehnat shuhrati” ordeni sohibi.
Hikoya
Oktyabr tog'a MELS firqaning o'g'li. Mels firqa o'z davrida qip-qizil kommunist bo'lgan. O'zining ismi Marks, Engels, Lenin, Stalin degan firqalar daholari ismining bosh harflaridan olinganiga qaraganda, shu ismni qo'ygan bobosi ham anoyi odam bo'lmagan ko'rinadi. Buning ustiga, firqa o'g'lining ismini ham Oktyabr inqilobi sharafiga qo'ygan. Sadoqat degani ham shuncha bo'lar-da! Xuddi “O'rtoq Boykenjayev” filmidagidek. Partiya “o'l” desa, o'lishga ham tayyor odamlar…
Ularning hammasi o'tib ketgan. O'tganlarning ortidan gapirish ayb. Ammo Mels firqa ashaddiy kommunist edi. Kolxozda partorglik qilgan, ateist bo'lgan. Bir otashin nutqi bor edi, ayniqsa, Xudo haqida gapirganda ko'zlari yonib ketardi, mushtini boshi uzra ko'tarib hayqirardi.
Astag'firulloh, astag'firulloh, astag'firulloh! Uning aytganlarini yozishga ham qo'ling bormaydi. Xullas, shunaqa odam edi. Shundayligicha o'tib ketdi sho'rlik. Ammo baribir elchilik-da, u ishdan ketib, hech kimga keragi bo'lmay qolganidan keyin ham mahalla-ko'yga qo'shilmay yurgan bo'lsa-da, qazosi yetib bu olamdan o'tganida, qavmu qarindoshlarining hurmati uchun el qatori janoza o'qildi. U yog'i bizga qorong'i.
Oktyabr tog'a ota ta'limini olgan emasmi, mustaqillikkacha padari izidan borib, otasicha bo'lmasa-da, beriroq lavozimlarda ishlab, qaridi. O'g'lidan nevaralarini leninchasiga o'qitishni qat'iy turib talab qildi. Oktyabr tog'a ismiga shu qadar sadoqatli edi. Ko'nglidagini ochiq aytmasa-da: “Yuradimi elning keyingi oyog'i bo'lib?” deb turib oldi. O'g'li ham ko'ndi. Mana, o'sha nevarasi hozir o'n besh yoshdan oshyapti. Gap-so'zlari to'qmoqday. Tog'a shu nevarasida Mels bobosining kelbatini ko'radi, harakatchan, dadil, yuzingda ko'zing bormi demay, bor gapni aytadi-qo'yadi. Bu yog'i leninchilik.
Ammo uch kundirki, Oktyabr tog'aning kayfiyati yo'q. O'g'li tishini davolatish uchun do'xtirga olib boruvdi. Do'xtir rahmsiz ekan: kasal, jonsiz tishlarni birpasda sug'urib tashladi. Bu yog'iga ish cho'zilib ketdi. Mana, bir haftadan beri og'zi o'raday bo'lib yuribdi. Lablari ham jonsiz, xuddi qari baytalning labiday osilib qolgan. Biror narsani eplab og'ziga sololmaydi, na osh-ovqat yeydi, na tamshana oladi. Sho'rlik dasturxon bo'yida mo'ltirab o'tiradi. Uning bilan esa hech kimning ishi yo'q. Oxiri xotiniga zarda qildi:
— Ochimdan o'lib bo'ldim-ku, enag'ar, bunday holimdan xabar olay ham demaysan, ivitilgan nonga kunim qoldi-ku, – deya yig'laguday bo'lib ihradi.
— Voy o'lay, – dedi xotini Xachcha muallim. — Shuncha kundan beri aytmaysizmi, bugunoq siz uchun alohida qozon osaman, — deb kechqurunga atala pishirib berdi.
Ana shu atala ham bo'g'ziga toshday tiqildi. U oqshom, dasturxon bo'yida xotini tutqazgan kosani shoshiqib qo'liga olgancha xo'rillatib bir ko'taruvdi, yosh leninchi nevarasi (o'zi uni shunday erkalardi)ning yuzi burishib ketdi, singillariga qarab:
— Smotri, smotri, dedushka kak xryusha kushayut! – deb yubordi.
Oktyabr tog'aning esiga tushdi. Nevaralarini bolaligida hayvonot bog'iga olib borganida to'ng'iz bolalari ovqatlanayotganini ko'rishganda nevarasi shunday irganib ketuvdi. Shunda bobosi bilag'onlik qilib, to'ng'iz bolasini erkalab “xryusha” degandi. Ular ovqatni shunaqa yeyishini aytib bergandi. Mana, oldidan chiqib turibdi-da!
Dasturxon bo'yidagilar baralla kulib yubordi. O'g'li ham bolalariga qo'shilib kuldi-yu, otasining o'ksik nigohini ko'rib, o'g'lini tergagan bo'ldi. Nevara og'zi-burnini artib, to'ng'illagancha:
— Pust togda on otdelno kushayut, – dedi-da, o'rnidan turib ketdi.
Qolgan nevara qizlar ham baravariga “Dedushka xryusha!”, “Dedushka xryusha!” deb qiyqirishardi.
Oktyabr bobo esa o'raday og'zini yumolmay, atrofidagilarga mo'ltirab qarab turardi.