Artek

Ukrainian SSR. USSR. Pioneers from the Pribrezhny Pioneer Camp go down to the sea. (Photo ITAR-TASS/ Vladimir Savostyanov) Ukrainskaya SSR. Pionerskiy lager "Pribrejnыy". Pionerы spuskayutsya k moryu. Foto Vladimira Savostyanova /Fotoxronika TASS/
Ma'mura ZOHIDOVA
Muallif haqida:
Ma'mura ZOHIDOVA — Chust tumanida tug'ilgan. Yozuvchi va publitsist. Qissa va hikoyalari: “Aytilmay qolgan gaplar”, “Hikoyalar”, “Buloqlimozor siri”, “Manglaydagi yoziq” kabi nomlar bilan kitob holida chop etilgan. Asarlari ingliz, rus va turk tillariga tarjima qilingan.
Ayni vaqtda O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasida O'quv-metodika bo'limi boshlig'i vazifasida faoliyat olib boradi.
(HIKOYa)
Ona tili darsimizda eshik taqilladi. Sinf rahbarimiz. “Idoraga yur” deb boshlab ketdi. U yerda o'n-o'n-ikkita o'qituvchi bor ekan.
—– To'ppa-to'g'ri, Solijon aka, eng zo'r nomzod shu. Direktor bilib aytibdilar. Bu katta bo'lsa, jurnalist bo'lmoqchi. Gazetada she'ring ham chiqdi-a?
— Ha.
— Qaysi she'r? Aytib ber-chi.
Hamma o'qituvchilar menga yaqinroq kelib turganini ko'rib, “Lenin uchquni”da chiqqan she'rimni aytib berdim.
— Gul ekib o'stirdim, parvarishladim,
Dur ekib o'stirdim, parvarishladim.
Kundan-kun o'sib u gulnihol bo'ldi,
Kundan-kun ulg'ayib durnihol bo'ldi.
Derazam oldida turganida u,
Qaydan kelib qo'nsa atlas kapalak,
Gulim bo'lar edi katta bir sahna,
Kapalak-chi, sahnada raqqosa – malak.
Uchib-uchib o'ynasa, o'sha kapalak,
Raqsiga mahliyo qolgan bo'lardim.
Agar chindanam shundayin bo'lsa,
Men ham tomoshabin bo'la qolardim.
Tengdan qarsak chalib yuborishdi.
— Nabiyeva bormasa kim boradi? Yozgan she'rini qarang. Jurnalda hammasi “besh”.
— Muyassar, “Artek” qanaqa joyligini bilasanmi?
Hali gapirmasimdan yana birlari javob berdi:
— Qayoqdan biladi? Chust rayonda hech kim bilmasa kerak. Qrimda bo'lsa.
— Ana, a'lo o'qiganingning mevasi. Qancha-qancha pionerlarning orzusi-ku, yetolmagan joyi-ku “Artek”!
Boshqa o'qituvchilar ham kelib, atrofimni o'rab olishdi. Kiyimim eskiligidan uyaldim.
— Ko'rganlaringning hammasini yozib kelgin, xo'pmi? Bitta katta daftar tutgin, – dedi botanika o'qituvchimiz.
“Xo'p”, deb boshimni silkitdim. Baribir hali uncha tushunmay turgandim.
Idoradan direktor xonasiga bordik.
Direktor kulib kutib oldi.
— Muyassar Nabiyeva. Yettinchi “a”. Shunaqami?
— Ha.
Direktor sinf rahbarimizga yuzlandi.
— Dadasi qaerda?
Direktor shunaqa deganda dadam esimga tushdi. Maktabda ro'para kelmayin deb nari yuraman-ku o'zim. Bir kuni Maydamillatdagi yerda akalarim ishlayotgani uchun non olib ketayotgandim. Avtobusda xotinlari bilan ketayotgan ekanlar. Bilmasdan chiqibman. Hamma menga qaradi. Meni endi chaqirmoqchi bo'lishgan edi, ikki qavatli bog'cha oldidagi bog'imizga yetganda tushib qoldim. Ularni birga ko'rgim kelmaydi. Ichim nimagadir jig'illab ketaveradi.
— Bugun bizda darsi yo'q. Shahar maktabida bor.
— Hm, ha bo'pti. Siz o'zingiz nazorat qilib, buning metrikasini oldirib keling. Buvisiga tushuntiring!
— Aha.
— Yo bo'lmasa do'xtir opasiga – Habibaga aytsangiz ham bo'ladi. Ishxonasiga telefon qiling, topasiz. Kerak narsalarini tayyorlab turishsin.
Ertaga tug'ilganlik hujjatimni olib keladigan bo'lib, qaytib darsga kirdim. Ikkala yuzim qizib ketayotgandi. Keyingi soat fizika o'qituvchimiz sinfdoshlarimga aytib, meni tik turg'izib qo'yib tabrikladi. Sinfdoshlarim rosa havas qilishdi. Men bo'lsa “shu ishlarga kiyimlarim yangi bo'lsaydi”, dedim ichimda.
Uyga rosa sevinib qaytdim. Buvimga bo'lgan hamma gapni aytayotsam, Habiba opam kirib kelyapti. Allaqachon kimdir aytibdi. Ko'zida yosh.
— Qoyil! Muyasjon. “Artek”ka borarkansan-a?
Buvim hayron bo'lib qaradilar. O'ylanib qoldilar. Uncha yoqmadi shekilli.
— Qaerda u?
— Qrimda, buvi. Zo'r joy. Katta sanatoriy bor u yerda.
— Nima qiladi? Qiz bola narsa?
— E, a'lochilar qatori borib keladi. Hamma maktabdan ham chaqirmagan. Xudo demaysizmi? U lager juda zo'r joy. Brejnevlar, Gagarin, Indira Gandi, Xrushyovlar dam olgan joy. Tereshkovayam borgan, buvi.
Opam xursand. Bugun yotib qolarkan. Pochcham eshitib juda sevingan emish.
— Buvi, buni ertaga bozorga olib borib kelaman. Ul-bul kiyim qilib beray. Daryoning bo'ylarida yuradi.
Buni eshitib judayam suyunib ketdim.
— Shartmi shuning borishi?
— Unaqa demang endi. Hali kelajagigayam yaxshi bo'ladi. Mendayam ozgina pul bor.
— Qo'y, o'zingga ishlat. Qaynonangning bir etak bolasi bo'lsa. Kamchil bo'lib turgan bo'lsa. O'shanga ber, pulingni, bolam.
— Siz bir yigirma so'm qo'shsangiz, birorta ko'ylak, tufli, jemper olmasak bo'lmaydi endi. Pul yo'q desangiz, mayli o'n so'm bering.
Ertasiga Shahnozani buvimga tashlab, opam bilan bozorga ketdik. Ko'chamizga chiqishimiz bilan opam xuddi tuqqan onamga o'xshab meni yetaklab oldi. Avtobusda bo'lsa so'ramaganlarga ham meni maqtab, a'lochi ekanimni, shuning uchun “Artek”ka borayotganimni aytdi. O'zim ham avtobusda orqadagilar gaplashmay eshitishsa-ku, deyman.
Bir do'konga kirgan edik, ko'ylakning xilidan bor ekan. Yaxshi-yaxshi, chiroyli kiyimlarni ko'rdim. Ayniqsa, opam tanlagan yashil rangli ko'ylak rosa zo'r yarashdi menga. O'shani oldik. Jemperni o'zim tanladim. Xol-xolak qora jemper.
Etib kelib, avval buvimga kiyimlarimni kiyib ko'rsatdim. Rosa sevinib ketdilar. Keyin xolabuvimga, yangamga, Mukarram opamga, Samida o'rtog'imgayam kiyib ko'rsatdim. Kechgacha uyimizda rosa odam ko'p bo'ldi. Kechqurun opamning studentlikda tutgan jomadoniga narsalarimni joyladik. Bir chekkasiga qurut, oltita qotgan teshikkulcha, o'rikqoqi ham solib qo'yishdi.
Ertalab maktabda katta yig'inda direktorimiz meni chaqirib tabriklashini, hammaning oldida “oq yo'l” deyishini aytishgandi. Yig'in joyiga boryapman-u, bir g'alati bo'lib ketyapman. Uchib yurganga o'xshayman. Qanday mazza. Endi bir joylarga borib kelaman. O'zim zo'rman-da. Katta bo'lsam, ministr bo'laman hali.
Lekin o'sha kuni direktor yig'inga chiqmadi. Yo'qlama ham chala bo'lib, hammani tez-tez xonasiga kiritib yuborishdi.
Bugun birinchi soatdayoq darsdan javob berishsa kerak, borib tayyorlanaman. Ertaga Chustga rayono oldiga yetib borishimiz kerak.
Birinchi soatdan chiqib sinf rahbarimizni qidirdim. Hech qaerda yo'q. O'qituvchilar ham “bilmadim” deyishdi. Ruxsat ololmadim. Har xil fandan kiradigan o'qituvchilarimiz ham nimagadir: “bu darsga kirmay qo'yaversin, borib tayyorlansin”, deyishmadi. O'qituvchilar nimagadir boshqacha.
Kechqurun Habiba opam Shahnoza bilan yotib qoldi.
“Mashina kelishi bilan birorta bolani jo'natamiz, uyda bo'lib tayyor turinglar”, deyishgan edi. Ertaroq chaqirishsa edi, sinfdoshlarim ketayotganimni ko'rishardi. Ular bilan so'rashardim.
Soat to'qqiz bo'ldi hamki, hech qanaqa xabar kelmadi. Opam Shahnozani menga tashlab, o'zi maktab oldiga borib keldi. Hayron bo'lib qarab turgan buvimga:
— Hech gap yo'q. Direktor Chustga rayonoga chaqirgan ekan, ketibdi. Hamma yoq tinch, – dedi.
— Ertaga ketadigan bo'lishgandir-da.
Shu bilan peshin bo'ldi. Opam soatga qarab-qarab, oxiri chidolmay yana chiqib ketdi.
So'riga kelib, ko'ylagimni ehtiyot qilib yangiroq ko'rpachaga o'tirgan edim, opam kirib keldi. Qarasam, yerga bukilib qolibdi, qovog'i soliq, rosa yig'labdi.
Buvim opamga qarab hayron bo'ldilar:
— Ha, Habib?
— Buvi, bizning kimimiz bor? Yetimlarni masxara qilsa bo'laveradi-da. Nahot, u qiz tayyorlanib o'tiribdi, deb aytadigan bitta musulmon topilmagan bo'lsa?!
— Nima bo'ldi?!
— Partkomning o'g'li ketibdi. Avvalgi kuniyoq rayonoga borib hal qilib kelgan ekan, – dedi-yu opam so'riga o'tirib, uvillab yig'lab yubordi.
Ko'z oldim qorayib ketdi. Ie! Nega? Saydullomi? Partkomning o'g'li shu-da. Yettinchi “V”da o'qiydi. Ha, shu. Rosa a'lochimas-ku. Unda nimaga?!
Buvim oldimga kelib, mahkam quchoqladilar. Titrayotgan edilar.
— O bolam-a. Mening ko'nglimga kelgan ish bo'lmay qolmaydi. Borishiga ko'zim yetmay turuvdi.
— E buvi. Bitta yetim qizning boshini silaydigan joyda, kelib-kelib shuning o'rniniyam olib, “hech kimi yo'q-ku”, deb erkatoy bolasini jo'natadimi?
— Loaqal dadangning yuzini ham qilishmabdi-da, – dedilar buvim.
— Peshonamizda borini ko'raveramiz. Bitta o'sha lagerga bormagani bilan osmon uzilib yerga tusharmidi. Peshonasiga bersin.
— Direktor kelsin, hali aytadiganimni aytaman.
— Bolam, ungayam oson tutma. O'zi birinchi bo'lib “shu boradi”, deb chaqirtirgan ekan. Iloji bo'lmagandir.
Opam yana ancha vaqt yig'lab o'tirdi. Keyin yuzini ariqda yuvib kelib, Shahnozani kiyintirib olib, sumkasini yelkaga ildi-da, chiqib ketdi.
Hovlida ko'p o'tirdim. Uyga kirgim kelmadi. Opamning yig'lab ketganini o'yladim.
Buvim itburni bilan makkasoqol suvini ho'pladilar. Keyin namozdan keyin “dorimni opkel-chi”, deb dori yutdilar.
Muhayyo opam maktabdan kelishi bilan mening oldimga o'tirdi.
— Siqilmadingmi? Partkom zavuchni boshlab, rayonoga borganmish, “U qiz bormaydigan bo'ldi, buvisi jo'natolmaydi, kambag'al”, deganmish. Bolalar shunaqa deyapti.
Ichimdan yomon alam keldi. Boshqa biror gapni eshitmadim. Boqqa kirib ketdim. Yong'oqning orqasiga o'tib rosa yig'ladim. Qattiq-qattiq yig'ladim. Habiba opamni o'ylasam, battar yig'lagim kelaverdi. Hiqillab o'tirgandim, buvim qidirib kelib qoldilar. Ovozlari haliyam titrayapti. Ko'zlari yaltirayapti. Qo'limdan tortib, “yur”, deb hovliga opchiqdilar.
Bilmay uxlab qolibman. Odil kirib turg'izganda hovliga chiqdim.
— Ehhe, shishib ketibsan-ku. Qo'y, tan-jonim sog' bo'lsin degin.
Buvim yirtiq-yamoq qilayotgan ekanlar.
Yaltami Qrimmi, hammasi tugadi. Qaniydi boshidan shu gap bo'lmaganda. Buvim biror yeydigan narsani “ko'zdan nari – ko'ngildan nari” deydilar. O'shanga o'xshab, “borasan” deyishmasa bo'larkan-da. Biz “Artek”ni qaerdan bilardik. Rostini shuncha odamdan bittasi aytolmagani-chi?!
“Artek”ka borolmadim. Nimagaligini o'zim bilaman. Maktabdagi oshxonada yegan ovqatimni deb o'zimizning uyimizdan pul o'g'irladim. Tag'in sakson tiyin. Undan keyin qo'yimizni o'ldirib qo'ydim. Boshini panjaradan chiqarib turganiga achchig'im kelib, belkurak bilan urganman. Bechora, bolasi egizak ekan. Tug'ib berardi. Bolalarini emizardi. Katta qilardi. Yana tag'in ish qilishni yomon ko'raman. Buvimga ko'p achchiq qilaman. Saydullo yaxshi o'qimagani bilan pul o'g'irlamagan. Maqtanchoq bo'lgani bilan qo'yni boshiga urib o'ldirmagan. Bunaqa yomon bo'lgandan maqtanchoq, ikkichi bo'lsam yaxshi edi-ku!
Endi maktabga qanday qilib boraman? O'rtoqlarimga nima deyman? Uff.
* * *
Bir oydan keyin Saydullo keldi. Rosa o'zgaribdi. Sochlarini bir yoqqa tarab olibdi.
Ertasiga Akramjon akamning to'yi edi. Yangi kiyimlarimni kiydim. Agar kiyinib olsam, rosa chiroyli bo'larkanman.
To'yda o'rtoqlarim bilan mazza qilib o'ynadim. Mahallamizdagi qizlarning hammasi kiyimlarimga og'zi ochilib qoldi. “Rosa yarashibdi”, deyishdi. Qurbonjon yangam:
— O'hho', qulluq bo'lsin. Yomonam yaxshi kiyimlarni kiyibsanmi? – dedilar.
Qizlar yana menga havas qilishdi. To'yga kelgan xotinlarning ham, ketayotgan xotinlarning ham qo'liga suv quyib, sochiq berdim. Ko'pi kiyimimga qarab zo'r ekanmi, deyishdi.
Shunaqa qilib men qanaqaligini ko'rolmagan bo'lsam ham, “Artek” meni kiyintirdi. Opamning puliga bo'lsa ham.
Men katta bo'lsam, uyimizda siqiladigan ishlar bitta ham bo'lmaydi.