Suvda oqqan umr

Muqaddas Abdusamatova

(Hikoya)

Muallif haqida:

Muqaddas Solih qizi (Abdusamatova) —Toshkentda tug'ilgan. 1960 yili mashhur 22-o'rta maktabni  tugatgan. Toshkent davlat universiteti (hozirgi O'zMU)ning kechki filologiya fakulteti jurnalistika bo'limida o'qigan. 1966 yildan “Yosh leninchi” (hozirgi “Yoshlar ovozi”) gazetasining adabiyot va san'at bo'limida adabiy xodim, keyin qariyb 30 yildan ortiq bo'lim mudiri vazifasida mehnat qilgan. O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi. Adibaning “Umr lahzalari”, “Onalik baxti”, “Fazilatim — fozilaligim”, “Umr — ipga terilgan marjon”, “Shukrona”, “Saylanma”, “Ortda qolgan izlar”, “Uyg'oq tuyg'ular”, “Oila muqaddas”, “Buncha shirinsan, hayot” kabi qator she'riy va nasriy kitoblari nashr etilgan.

Sobir suv yuzida qalqib-qalqib oqib ketyapti. Uning boshi suv ustida goh ko'rinib, goh g'oyib bo'ladi. Qalqib, suv yuzasiga ko'tarilganda, atrofga alanglab, “Yordam! Yordam!” deb qichqirardi. Qirg'oqda tizilishib turgan to'rt-besh yoshlardagi bolakaylar buni o'yin bilib, xoxolab kulishar, unga qo'l uzatib, qutqarishga chog'langandek bo'lishardi. Sobir ularga qo'l uzatsa, bolajonlar qo'llarini tortib, yana “qiqir-qiqir” kulishardi. Ular shu qadar ko'p ediki, kanalning ikki qirg'og'ida zanjirdek tizilishgan, eng qizig'i, ularning barchasi bir xil kiyinib olgandi. Cho'kayotgan Sobir kutilmaganda qandaydir shoxga urilib ketdi-yu, og'riqning zo'ridan uyg'onib ketdi. Atrofni paypaslab, o'z uyida yotganini angladi. Xayriyat, tushi ekan.

U ko'ksiga tuflab qo'ydi.

“Tavba, — dedi birozdan so'ng o'ziga kelib, — bu qanaqasi bo'ldi? Nega bolalar ustimdan kulishyapti? Ular kim o'zi?!”

O'rnidan turib soatga qaradi. Tun yarmidan o'tibdi. Tanasidagi qo'rquvni yo'qotish uchun tashqariga chiqib, yuzini yuvib keldi. Sigaret chekish uchun gugurt yoqib, kuldonni deraza raxiga qo'ydi. Tashqariga qaradi. Atrof zim-ziyo, qorong'ilik ichida yana boyagi bolakaylar ko'ringandek bo'ldi. Shosha-pisha deraza pardasini tortib qo'ydi.

O'rniga borib yotdi, lekin bolakaylar ko'z oldidan ketmasdi. Ko'zini yumdi deguncha paydo bo'lib, qah-qah otib kulishardi. Uxlamaslikka ahd qildi.

Keksa ota-onasi hovli etagidagi uyda uxlashyapti. Ular har kuni Sobirning umri yolg'iz o'tayotganidan kuyinishadi. Pand-nasihat qilishadi, foydasi yo'q. Sarkash bola bilganidan qolmaydi. U nafaqat tushida, o'ngida ham allanarsalardan qo'rqib yashayotganini o'zi sezadi. Lekin birovga aytolmaydi…

Mavjudani onasi topgandi. Bir ko'rishda yuragi “jiz” etdi. Uylandi. Ko'p qatori elga osh berishdi, kelin izli-qutli keldi. Kelin kelgan xonadon yanada sarishtali, farishtali bo'ldi. Bir gapirib, o'n kuladigan Mavjuda hamma havas qiladigan kelin edi. Ilk farzandlari Nodira tug'ilgach, oilada kunda-kunora janjal chiqa boshladi. Sobir mashina tuzatib, yaxshi pul topardi. Bu orada Mavjuda ham ishga kirdi. Ko'p o'tmay, Bobur dunyoga keldi. O'g'il farzand otaning oilaga munosabatini yaxshi tomonga o'zgartiradi, deyishadi. Ammo aksincha bo'ldi. Uyim-joyim degan Mavjuda turmushda suv bo'lsa simirib, tosh bo'lsa kemirib yashayverdi. Biroq o'zaro janjallar tufayli oiladagi tinchlikka putur yetdi.

To'g'risini aytganda, Sobir ko'cha xandon, uy zindon erkaklar sirasidan edi. Ro'zg'or kemtigini to'ldirib, bolalarning sog'lom o'sishi uchun Mavjuda o'zini o'tga-cho'qqa urishiga to'g'ri keldi. Negadir Sobir kun o'tgan sayin guldek farzandlari, oilasiga emas, balki pulga ruju qo'ya boshladi. Yetti mahalla duo oladigan to'qson yoshli otasining nasihatlarini ham bir chaqaga olmay qo'ydi. Uchinchi farzandi Nazira tug'ilganidan keyin ham Sobir o'zgarmagach, Mavjudaning sabri tugadi…

Va nihoyat, ular ajrashishdi…

Kutilmagan shovqindan Sobirning xayoli bo'lindi. Xona eshigi ochilib, akasi mo'raladi:

— Namuncha yarim tunda uyg'onding? — dedi derazadan unga qarab. — Kenja qizing ham unashtirilibdi. Eshitdingmi?

Sobir bir seskanib, tushida ko'rgan bolakayni eslagandek bo'ldi. Tunov kuni ishxonada o'tirganda, katta qizi Nodira bola yetaklab kirib keldi, keyin bolasiga shivirladi:

— Bu bobojoning bo'ladilar, chop “achom” qil!

Sobir yugurib kelayotgan bolakayni yarim yo'lda to'xtatib, “ust-boshim iflos”, deya bahona qildi. Singlisining to'yiga otasidan yordam so'rab kelgan Nodira ustidan muzdek suv quyilgandek sezdi o'zini.

Uning ko'zlaridan marjon-marjon yosh oqdi:

— Nahotki o'z nabirangizni birinchi bor ko'rishingizda bag'ringizga bosish o'rniga o'zingizni shunday tutsangiz? Shunchalar bemehrmisiz? — dedi u nima qilishini bilmay alanglab turgan bolasini qo'liga olib. — Yaxshiyamki, onam irodali ekan. Uch farzandni katta qilib, to'yimizni o'tkazdi. Bugun ukamning ikki bolasi, mening uch bolamning suyukli buvisi. Alloh rizqimizni birovlardan kam qilgani yo'q. Siz bo'lsangiz…

U yig'idan o'zini to'xtatolmay chiqib ketdi. Sobirning pul uzatgan qo'li havoda muallaq qoldi…

Esladi. Tushiga kirgan bola o'sha nabirasi edi. Faqat u yolg'iz emasdi.

U yana qo'liga sigaret oldi. Yutoqib cheka boshladi. Akasi orqaga qaytayotib:

— Dunyodan shu alpozda o'tib ketaverasanmi? Xotining yana to'y boshlabdi, o'ylab ko'r, — dedi.

Yotgani bilan uxlayolmasligiga ko'zi yetib, televizorni yoqdi. Xuddi Mavjudaga o'xshash ayol nabirasini erkalayapti, yonida eri. Yuragiga sig'madi. Televizorni o'chirib, chiroqni yoqdi. Shkafdan pullarini olib, sanay boshladi. Negadir ko'ziga yana o'sha bola — nabirasi ko'rinib, sanoqdan adashdi. Televizorni yoqdi. Yana baxtli oilani ko'rsatyapti. U goh shkafdagi boyligiga, goh ekrandagi baxt egalariga qaradi. Oxiri bir qarorga kelgandek, televizorni o'chirdi.

“Axir men ham baxtli yashashim mumkin edi-ku, — o'yladi u. — Xotinim, bolalarim, mana shu pulni deb…”

Yana tushidagi bolakay, yig'lab turgan qizi ko'z oldiga keldi. O'g'li Bobur ham uylanayotganda to'yga aytib kelgandi. O'shanda ham xasislik qilib, to'yga bormagan…

Tashqariga qaradi. Allaqachon tong otibdi. Yuvinib ishga chog'landi. Narigi xonadan bola ovozi eshitildi. Akasining nabirasi yig'layotgandi. Go'dak yig'isini eshitar ekan, umri chindan ham suvga oqayotganini nabirasi tushida ayon qilganini anglab yetganday bo'ldi…