O'rtamiyona odamlar
Rivoyat qilishlaricha, hazrat Ali bir kuni ovdan qaytib kelayotsa, yo'lidan chiqqan iloncha otini hurkitib yuboribdi. Hazrat Ali uni mahv qilish uchun qilichini qinidan chiqargan ekan, ilon bo'yi baravar kattalashibdi. Hazrat qilichini bir sermagan ekan, ilon ajdahoga aylanib, unga daf qilishga shaylanibdi.
Ilojsiz qolgan hazrat unga qarab chiroyli ko'zlarini, yaltiroq tangalarini maqtab silab siypagan ekan, ajdaho qaytadan ilonga aylanib, jilpanglab bir teshikka kirib ketibdi. Bu sinoatdan hayratga tushgan hazrat biroz yurgan ekan, yaydoq joyga bog'lab qo'yilgan, eti ustixoniga yopishgan sigirga duch kelibdi. Uning yonida bedazor o'tloq, o'tloqda esa dirkillagan durkun buzoqcha chopib yurganmish. U beda gullaridan chimdib-chimdib yeb turarkan-da, yugurgilab kelib, sigirni ham emib-emib ketarkan. Hazrat bu sinoatning ham mag'zini chaqolmay yo'lida davom etibdi. Bir daraxtning yoniga yetganida biroz dam olish uchun otini bog'lab, o'zi daraxt soyasiga cho'zilibdi. Shunda uning ko'zi daraxtda shoxdan-shoxga o'tib, turli ohangda biram yoqimli sayrayotgan qizil, yashil, sariq rangli qushchalarga tushibdi. Qushchalar sayrab-sayrab pastga uchib tusharkan-da, tezaklagan otning go'ngini cho'qib-titib yeb, yana daraxtga ko'tarilib, sayrashni davom ettirarkan. Hazrat Ali ovdan qaytgach, yo'lda ko'rganlarini ustoziga so'zlab beribdi.
— Yo'lingda duch kelgan ilonning xatti-harakati ayollarga xos, — debdi ustoz. — Ayol kishini qancha avrasang, maqtovga olsang, shuncha muloyim tortadi, johillik qilsang, jaholat qo'padi, boshingga balo yog'iladi. Yaydoqda bog'log'liq turgan sigir raiyatga monand, buzoq esa nafsiga erk bergan tamagir mulozimlar. Ular davlatni ham aldaydi, xalqni ham talaydi. Daraxt shoxida yoqimli sayrayotgan turli rangdagi qushchalar esa tili boshqa-yu, dili boshqa odamlarning bir toifasi. Bunday odamlar jamiyatda har sohada peshqadam bo'lishga intiladi, muayyan mavqega erishadi. Ularda uyat-andisha bo'lmaydi, jamiyatda o'z manfaatiga mos keladigan muhit yaratadi va atrofiga o'ziga o'xshagan hammaslaklarni yig'adi. Ular o'zidan yuqori martabadagilarning tovonini yalaydi, past martabadagilarni tovon ostiga oladi. Lekin hamma bilan birday shirin so'rashadi, hazil qiladi, hatto latifanamo gaplarni ham qistirib qo'yadi. Dunyoqarashi o'ziga to'g'ri kelmaydigan kishi bilan ham o'pishib ko'rishadi, ko'nglini oladi, keyin orqavarotdan uni dahriy deb e'lon qilib yuboradi.
Yuqoridagi rivoyatda keltirilgan uch holatdagi johillik, tamagirlik va ikkiyuzlamachilik ana shunday odamlar tiynatida mujassam bo'ladi va yuzida zohir bo'ladi. Ular farishta qiyofasiga iblis siyratini yashirgan o'rtamiyona kishilar bo'lsalar-da, o'zlari haqlarida yuksak fikrga ega bo'ladilar va bu fikrga qo'shilmagan kishilarni jamiyatdan siqib chiqarishga intiladilar. Lekin odam tarozisidan ko'ra adolatliroq va xolisroq o'lcham borki, bu ilohiy o'lchamdir. U gunoh-savoblarning ajrini chiqaradi va insonning gardaniga tashlaydi. Shunga qarab odamning turqi, shaklu shamoyili farishta yoki shayton qiyofasiga kira boradi va uni hech bir me'mor yoki musavvir o'zgartirolmaydi.
Hikmatli kitoblarda yozilishicha, payg'ambarlardan Muso alayhissalomga to'qqizta mo''jiza berilgan bo'lib, uning qo'lidagi aso istagan paytda ajdahoga aylanar ekan. Qo'lini qo'ltig'iga tiqib chiqarsa, ko'zni qamashtirib, odamning aqlini shoshirar, Nil daryosini amri bilan oqizib-to'xtatarmish.
Bu payg'ambarning irodasi bilan to'fon ko'tarilib, yeru ko'kni tutarmish, uchar va piyoda chigirtkalar istagan joyni mahv qilib, istagan joyini g'orat qilarmish. Istagan odamlarini ochlikka duchor qilib, ularga bit, qurbaqa va qon balolarini yuborarmish. Shuning uchun arablarda “Lakulli Fir'avn Muso”, ya'ni har bir fir'avnga bir Muso degan naql bor.
O'rtamiyona kishilar jamiyatda musaviylik darajasini da'vo qiladilar va o'zidan kuchliroq har bitta zakovat sohibi ularning ko'ziga fir'avn bo'lib ko'rinadi. Bunday odam o'zidan kuchlilarni mahv qilish uchun barcha usul va nayranglarni, qabihliklarni ishga soladi, atrofdagilarni va jamiyatni unga qarshi qo'yadi, shuning uchun uning qiyofasida shaytoniy alomat zohir bo'lib boradi va alaloqibat u shaytonga aylanadi. O'rtamiyona odam hamma joyda hoziru nozir, hamma tadbirlarga egalik qilishga intiladi, hamma uni taniydi, lekin uning kimligini yuziga aytishdan andisha qiladilar. Chunki shusiz ham uni Xudo urib qo'ygan, yuzidan fayz qochgan, ko'nglida yaxshilik, dilida iymon yo'q. Lekin buni o'zi tan olgisi, Rahmonga yon bergisi kelmaydi, tavbaga kelmay, to'ng'iz qavmida rihlatga ravona bo'ladi.
Tadqiqotlarga ko'ra, odamzod bir kunda o'n ming marta nafas olarkan. Yaxshi ezgu amallar bilan olingan nafas musbat, yomonlikka yo'g'rilgan havo manfiy bo'lib odam ichiga kirarkan. Hujayra va to'qimalar to'yinganidan keyin qolgan ortiqcha manfiy havo odamni ichidan yemirib borarkan. Ezgulikka yo'g'rilgan nafas insonni yuksaklikka olib chiqadi, ruhni ozod qiladi, uni ulug' ishlarga undaydi. O'rtamiyona odamlar esa bunday baxtdan bebahra bo'lib, shuning uchun ham ular o'rtamiyona odamlardir.
Sodiq DO'ST