Oq otlarning qora taqdiri
Qishning so'nggi kunlari. Havo o'ziga xos sho'x va uyatchan qizlarning noz-karashmasini eslatadi: na isitadi, na sovitadi.
Toshkent markazlaridan biriga yo'l olarkanman, qish sovug'ida pishqirib, og'zidan bug' purkab turgan oq otlarga ko'zim tushdi. Oldida esa ularni egarlayotgan yosh yigitlar va otga minish ishtiyoqida navbatda turgan qizlar. Agar siz shunchaki otlarni silashdan zavq oladigan inson bo'lsangiz, bu manzara yuzingizda tabassum uyg'otishi tabiiy edi. Lekin men chavandoz ko'zi bilan qararkanman, otlarning hozirgi ahvolini ko'rib, achinib ketdim.
Shu o'rinda insonning eng qadimgi beminnat yordamchisi bo'lgan otlar haqida qisqacha to'xtalib o'tmoqchiman. Ma'lumotlarga ko'ra, otlar ilk bor Markaziy Osiyo va Yevropa hududlarida xonakilashtirilgan bo'lib, ming yillar davomida insonning yaqin do'stiga aylangan. Ularning turli zotlari mavjud: arab otlari tezlikda tengi yo'q, qirg'iz otlari kuchli, Axaltekin va Friz zotlari esa o'zining go'zal qiyofasi bilan ajralib turadi.
Otlar ham xuddi boshqa jonzotlar singari fe'l-atvorga ega. Biz otlarning zotiga qarab — sportda, kuchiga qarab — transport va qishloq xo'jaligida, xislatlariga qarab — gipoterapiyada foydalanamiz. Shu bois otlar barakali va foydali jonzot sifatida tilga olinadi.
Buyuk muhaddis olim Imom Buxoriy rivoyat qilgan hadisga ko'ra, Payg'ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam: “Otlarning peshonasida qiyomatgacha baraka va yaxshilik bog'langan”, — deganlar. Ammo, afsuski, jamiyatimizda jonzotlarga nisbatan muhabbatdan ko'ra beparvolik ko'proq uchraydi.
Toshkent shahridagi “Magic City” ko'ngilochar bog'ida xizmat qilayotgan oq otlar ham shunday bee'tiborlik qurboni, nazarimda. Kun davomida ularning ahvolini kuzatib, shunday xulosaga kelish mumkin. Agar diqqat bilan qarasangiz, bu otlar ko'chada bolalar tomonidan turli ovqat qoldiqlari va bodroqlar bilan oziqlantiriladi, egalari esa ularni faqat pul topish vositasi sifatida ko'radi. Axir otlar har qanday yegulikni yeydigan cho'chqa emas-ku!
Kuzatuvim davomida yana bir ayanchli holatning guvohi bo'ldim: ot oldiga sochlari ikki yoniga yoyilgan, ehtimol, umrida otga yaqinlashmagan nozik tabiatli qiz keldi. U otga minishga urinayotganida, jonivor undan hayiqib, ortga tislandi. Ot egasi — uquvsiz yigit esa jonivorni ayovsiz kaltaklab, o'zicha tanbeh berdi: “Shunday qiz seni minaman deydi-yu, sen noz qilasanmi, hayvon!” Aslida, bu yerda yagona “hayvon” ot emas, aynan o'sha yigit edi.
Men bu holatga jim qarab tura olmadim. Jonivorga ozor bermaslikni talab qildim, evaziga “Ishingiz bo'lmasin, pulini oldimmi — mindirishim kerak”, degan haqoratli javobni eshitdim.
Yodimga bir voqea tushdi. Uyimizga yangi ot kelganida, uni minishga chog'langandim, ot meni tishlashga urinib, o'ziga yaqinlashtirmadi. Shunda bobom: “Ot seni xushlamadi. U seni istamasa, majburlay olmaysan. Uni o'zingga o'rgatmaguncha minma”, degan edilar.
Savol tug'iladi: qachon biz otlarning fe'l-atvorini tushunib, ularni zo'rlab egarlashdan voz kechamiz? Axir otlar shahar hayotida yuzlab odamlarni mindirish va evaziga bir siqim bodroq yeb yashash uchun yaratilgan mavjudotlar emas-ku!
O'zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 111-moddasida “Hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo'lish, ya'ni ularni g'arazli yoki boshqa past niyatlarda qiynoqqa solish yoki ularga azob berish, —
bazaviy hisoblash miqdorining uch baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo'ladi.
Xuddi shunday huquqbuzarlik ma'muriy jazo chorasi qo'llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo'lsa yoxud ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan huquqbuzarlik voyaga yetmagan shaxs hozirligida sodir etilgan bo'lsa yoki hayvonlarning o'limiga yoxud mayib bo'lishiga olib kelsa, —
bazaviy hisoblash miqdorining besh baravaridan o'n baravarigacha miqdorda jarima solishga yoki o'n besh sutkagacha ma'muriy qamoqqa olishga sabab bo'ladi”, deb yozib qo'yilgan.
Ot — nafaqat ulov vazifasini bajaruvchi vosita, balki tirik, hissiyotli jonzotdir. Afsuski, bugungi jamiyatda otlarga nisbatan bee'tiborlik, hatto shafqatsizlik bilan munosabatda bo'lish holatlari kam uchramayapti. Ko'ngilochar bog'larda yoki to'y-marosimlarda pul topish vositasiga aylanib qolgan bechora otlar misolida bu holat yaqqol ko'zga tashlanayotgani haqida yuqorida hikoya qildim. Bunday vaziyatda faqat hayvon emas, balki insoniylik, mehr-shafqat tuyg'ulari ham jabr ko'radi.
Shu bois, jamiyatda otlarga va boshqa hayvonlarga insoniy munosabatni shakllantirish, ularni himoya qiluvchi qonunlarni faqat qog'ozda emas, amalda ham tatbiq etish vaqti keldi. Eng avvalo, ot egalari va shu sohada xizmat ko'rsatayotganlar uchun axloqiy va huquqiy tarbiya ishlarini kuchaytirish, jonivorlarga shafqat va yetarli parvarishni ta'minlash masalasi dolzarbdir. Chunki jonzotga rahmi kelmagan odamning insonga ham rahmi kelmaydi.
Hilola ODILOVA,
O'zDJTU xalqaro jurnalistika
fakulteti 2-kurs talabasi.