Gapni o'zimdan boshlasam…

Erkin A'ZAM,

O'zbekiston xalq yozuvchisi

Rahmatli bibim “Asad oyida, ayni qovun pishi­g'ida tug'ilgansan” deb gapirardilar. Onamning eslashlaricha, poda qaytar mahali dunyoga kelgan ekanman. Qarang, ilmda shuning ham ahamiyati bor – kunning qay payti dunyoga kelishi keyinchalik insonning fe'l-atvori, taqdiriga ta'sir etar emish. Bo'lsa bordir, peshona. Qachon, qay mahal yoki qaerda tug'ilish odamzodning qo'lida emas. Lekin mening poda qaytar mahali tavallud topganim aniq – buni meni dunyoga keltirgan zot aytgan.

Bu voqea 1950 yilning 10 avgust kuni Surxondaryo viloyatining Boysun tumanida sodir bo'lgan. Men bundan aslo pushaymon emasman: tug'ilgan sanamdan ham, ko'z ochgan joyimdan ham. Dunyoning Toshkent yoki, deylik, Parij degan manzillarida tug'ilmoqni havas qilmaganman, buning iloji ham yo'q…

Men go'daklik chog'imda otam Termizdagi pedtexnikumni bitirib, maktabda muallim bo'lganlar. Esimni tanigach, ba'zilar u kishiga “domla, domla” deb murojaat qilganida dastlab taajjublanganim shundan. Chunki otam keyinchalik Toshkentda o'qib, tuman miqyosidagi katta-kichik lavozimlarda xizmat qildilar. Boysunning boobro' odamlaridan hisoblanib, keksalikda o'zlari oqsoqollik qilgan yirik bir mahalla hozir u kishining nomi bilan yuritiladi.

Asli muallimlikdan chiqqan emasmi, otamiz kitobga rosa o'ch edilar. Turli xo'jalik va qurilish tashkilotlarida ishlagan kezlarida ham kitobxonlikni kanda qilmagan, ishdan kech qaytib, yana tungi soat bir-ikkilargacha qo'llarida qalam, mutolaa bilan mashg'ul bo'lar edilar. Buni ta'kidlashimning sababi – odatda, bunday sohalarga daxldor ko'pchilik, ayniqsa, rahbarlik lavozimlariga o'tgach, kitob-pitobni unutib yuboradi.

Biz, o'n bir farzand, ana shunday muhitda tarbiya topganmiz. O'zim kitobxonlikni boshlaganimda oilaviy kutubxonamizda “Xamsa”dan tortib “Tom Soyerning boshidan kechirganlari”gacha bor edi. Ta'bir joiz ko'rilsa, xonadondagi ma'rifiy musobaqa tufayli, aka-uka va opa-singillar bari maktabda ham, oliy o'quv yurtlarida ham doim peshqadamlar qatorida bo'ldi.

Onamiz maktab ko'rmagan, lekin ko'p dono ayol. Maqol-matalsiz gapirmaydilar. Bularning aksariyatini o'zlari to'qiganlariga shubham yo'q. “Mening akademik enam” deb hazillashib qo'yaman gohida. Kattakon ro'zg'orning asosiy tashvishi, “musofir o'g'illar” – bizni har soat duo qilish, alqashdan tortib, bir karvon nevara-chevaraning erkaligu injiqliklari hali-hamon kampir onamizning zimmasida.

Men maktabda yaxshi o'qiganman. Hamma fandan ilg'or bo'lishga intilardim. Ammo o'lgudek ta'sirchan, xayolparast ham xiyla aks – qaysar edim. O'zimcha zo'r adolatparast edim. Kitob, kitobxonlikdan boshqa mashg'ulotlardan qochganim rost.

Garchi, taxminan to'rtinchi-beshinchi sinflardan she'ru hikoya yoza boshlagan, shu niyat ko'ngilga qattiq o'rnashgan bo'lsa-da, xayolimda uchuvchi ham bo'lib ko'rdim, tog'u tosh kezadigan geologlikka ham qiziqib yurdim. Qani, ham yozuvchi bo'lsamu ham uchuvchiyu geolog bo'lsam! Bolalik orzulari-da. Musiqayu drama san'atiga ham ishtiyoqim zo'r edi. O'rgamchik dramalar yozib maktab sahnasida namoyish etganlarim esimda. O'jarligimdanmi, ko'p pand ham yeganman.

O'qiymiz deb Toshkentga keldik: Usmon Azim, Muhammad Rahmon, Nodir Normat va men. Saraton, to'rtovimizning ham sochimiz tap-taqir qirilgan, universitet oldidagi maysazor xiyobonda uzala tushib kirish imtihonlariga tayyorlanamiz. To'rtovimiz ham matbuotda uncha-muncha ko'rinib qolganmiz, shoirlikka da'vogarmiz, “shoirlik”ka kirmoqchimiz. Usmon ikkalamiz Besh­og'ochdagi ijara uyimizdan shu yergacha qo'l ushlashib kelamiz: tramvay-pramvayga chiqsak, boshqa yoqqa opqochib ketishi mumkin! Yo'lni durust bilmaymiz-da.

Universitetda o'qigan yillarim men ko'pchilikka aralashavermasdim. Bir yoqlarda ijarada turar, o'zim bilan o'zim, tunu kun qissa va hikoya mashq qilar, ammo xuddi nozik bir sirim fosh bo'lib qoladigandek, ularni hech kimga ko'rsatmas edim.

1972 yili jurnalistika fakultetini bitirib, respublika radiosida ishlay boshladim. Avval ozroq muddat “Vatandosh” tahririyatida diktorlik qildim, keyin adabiy-dramatik eshittirish­lar bo'limida muharrir bo'ldim. Bu tahririyatda adabiy hayot rosa qizg'in edi, yozilgan har bir yangi she'r yo hikoya dastlab shu yerga kelardi.

1974 yili biryo'la ikki jurnalda – “Guliston” va “Sharq yulduzi”da turkum hikoyalarim e'lon qilindi. O'sha davrlarda bu hol katta gap edi. Birdan yozuvchi bo'ldim-qoldim. Tahririyatlar mendan hikoya so'ragan, nashriyotlar kitobimni chiqarishga ishqiboz!

Mashhur “Guliston”da chiqqan “Shahardan odam keldi” hikoyam sababmi, meni jurnalga ishga oldilar. Bu ham hazilakam gap emas edi. Unutilmas ustoz Asqad Muxtor panohida besh yil shu dargohda ishladim, uncha-muncha narsaga aqlim yetadigan bo'lib qoldi.

Bu orada – 1977 yili “Chiroqlar o'chmagan kecha” nomli ilk hikoyalar to'plamim nashr etildi. O'sha yili yozilgan “Otoyining tug'ilgan yili” degan qissam keyinroq “Guliston”da bosilib, bozorim yanada chaqqon bo'lib ketdi. Shu nomdagi kitobim uchun (1981 yil) yoshlar mukofotining sovrindori ham bo'ldim.

1981 yil “Yoshlik” jurnali tashkil etilib, bir muddat unda nasr bo'limini boshqardim. Undan keyin G'afur G'ulom nomidagi nashriyotda kattakon bir tahririyatga mudir bo'lib o'tib, yetti yil shu yerda yurdim. Muharrirlikdan ortib uncha-muncha kitob ham yozdim: “Olam yam-yashil”, “Javob”, “Bayramdan boshqa kunlar”, “Pakananing oshiq ko'ngli”, “Mir v svetax” (rus tilida) va hokazo. Ko'p narsalarim chet tillarga tarjima qilindi, ayrimlari (hammualliflikda) kitob sifatida nashr etildi. Chunonchi, 1991 yili chex tilida chiqqan “Shayxlar va jononlar” kitobimizni uch sherikdan hech birimiz ko'rmagan bo'lsak kerak…

1991 yilda O'zbekiston Milliy axborot mah­kamasiga ishga tayinlandim. Bu yerda ko'p narsani yangilash, yangi zamon talabiga moslash zarur edi. Shunga ham ulushim qo'shildi, shekilli.

1994 yildan buyon “Tafakkur” jurnaliga bosh muharrirman. Jurnalni tashkil etishdan tortib, uni yo'lga qo'yishgacha ko'p mehnat, ko'p vaqt sarf bo'ldi. Ammo bu sa'y-harakatlar bekor ketmadi – “Tafakkur” matbuot olamida o'z o'rnini topdi. Jurnalda o'tgan umrimdan pushaymon emas­man, xijolat ham emasman.

Keyingi yillarda kino san'atiga qiziqib, shu soha ijodkorlari bilan hamkorlikda bir necha badiiy film ham yaratildi. Har holda, kam bo'lmadik, aksariyati xalqaro sovrinlarga loyiq ko'rilganiga nima deysiz!

Ishimizning bu yog'i barakaliroq bo'lgan ko'rinadi. O'tgan o'n yillikda bir talay kitob, sahna va ekran asarlari dunyoga keldi. Ularning ayrimlari xorijda, ingliz va fransuz tillarida kitob bo'lib chiqqani o'zi bir kitob!

Ushbu bitiklar tarjimai hol emas, shunchaki yo'l-yo'lakay qaydlar, siyrak chizgilar, xolos. Tarjimai hol – rasmiy hujjat. Unda ko'pincha raqamlar ustunlik qiladi. Yozuvchining chinakam tarjimai holi esa uning asarlarida aks etadi. Uncha-munchasi yozildi, nasib etsa, yana davomi bo'lar.

Yozuvchi mardum “o'zidan ortganda”, ko'nglidagini oshig'ich izhor etish ehtiyoji paydo bo'lganda publitsistikaga qo'l uradi. Ushbu kitobga, asosan, gazeta-jurnallarda bosilgan maqola va suhbatlar jamlandi. Nari-beri qirq yillik adabiy xizmat asnosida uncha-munchasi to'planib qolgan ekan. Saralash chog'ida, tabiiyki, kundalik matbuot nafasi gupurib turganlaridan voz kechilib, bugungi muammolarga eshroq tuyulgan matnlar ajratib olindi.

Muallif

Erkinlikning sharti

O'zbekistonda matbuot erkin emas, unga har turli taz­yiqlar mavjud, degan gapni ko'p eshitamiz. Bu haqda chet ellarda gapiriladi, o'zimizda o'tkaziladigan xalqaro anjumanlarda aytiladi, ajnabiy muxbirlar bilan bo'ladigan an'anaviy uchrashuvlarda Prezidentimizga ham shu to'g'rida ko'p savol beriladi.

Xo'sh, aslida ahvol qanaqa? O'zbek matbuotida erkinlik yo'qmi? Nega? Erkinlik degani nima o'zi?

Matbuot erkinligi xususida gap ketganda, bizga ko'pincha yuksak taraqqiy etgan, necha o'n yillik demo­­kratik tajribaga ega bo'lgan Amerika Qo'shma Shtatlari yoki ilg'or Ovrupo mamlakatlari matbuotini misol qilishadi. Bunda negadir bizning kechagina kommunistik istibdoddan qutulib, yangi ijtimoiy va iqtisodiy tuzumga o'tganimiz, bu yo'ldagi murakkabliklar, mavjud nozik siyosiy vaziyat, xalqimizning ijtimoiy-tarixiy an'analari, zehniyati, ma'naviy-ma'rifiy o'ziga xosligi, ongimizda sobiq tuzumdan meros qolgan asoratlar, boringki, zikr etilgan mamlakatlardagi demokratik tajribalar bizda hali to'liq shakllanmagani kabi omillar uncha hisobga olinmaydi.

Vaholanki, matbuot erkinligi demokratiyaning asosiy shartlaridan ekani, chinakam demokratik jamiyatda matbuot “to'rtinchi hokimiyat” hisoblanishi, demokra­tiyasiz, erkin matbuotsiz zamonaviy taraqqiyotga erishib bo'lmasligi kabi haqiqatlarni biz ham bilamiz.

Keling, avvalo demokratiya haqida, uning o'ziga xosliklari haqida gaplashib olaylik. Bizning huquqiy, demokratik, insonparvar jamiyat qurmoqqa ahd qilganimizni hamma biladi. Bu borada erishgan uncha-muncha yutuqlarimiz ham ko'rgan-bilganlarga ayon. Lekin demok­ratik andozalar masalasida bizning o'z fikrimiz bor. Biz – Sharq odamlarimiz, demokratiyaning umum e'tirof etgan tub qonun-qoidalari borasida yakdil ekanimizni ta'kidlaganimiz holda, unga sharqona nazar bilan qarash tarafdori ekanimizni ham yashirmaymiz.

Matbuot erkinligi masalasiga kelganda mening yodimga “oshkoralik” deb atalgan yillardagi manzaralar tushadi. O'sha yillari o'zbek matbuoti rostdan ham “gullab-yashnagan” edi. Gazetalar qo'lma-qo'l bo'lib ketardi. O'qib ulgurish qiyin edi. Nega? Negaki, mus­taqillik uchun kurash boshlangan, ko'p yillik istibdod natijasida jamiyatda to'planib qolgan muammolar yuzaga chiqmoqda, oshkoralik bahona ana shularga nisbatan tanqidiy ruh kuchaygan bir davr edi. Jamiyat soxtagarchilik­lardan, yolg'on va'dalaru quruq safsatalardan bezgan, charchagan – rost so'zga, dadil so'zga ehtiyoj zo'r edi.

Hozir bu holning salbiy-ijobiy tomonlarini baholab o'tirishga hojat yo'qdir, ammo oshkoralik bahona, sharqona odob-axloqqa, sharqona nazokatga to'g'ri kelmaydigan ko'plab noxushliklar ham sodir etilganini aytmasak bo'lmas.

Darvoqe, tanqid, tanqidiy ruh dedik. Bu so'zlar kechagi tuzumni, kommunistik mafkurani yodga solmaydimi? Tanqid, o'z-o'zini tanqid, sog'lom tanqid, nosog'lom tanqid… Lekin hammasi xo'jako'rsinga! Tanqid – tanqid uchun! Shu kerakmi bizga?

To'g'ri, odamzod tabiatida shunday bir qusur ham bor­ki, birovning ichki hayoti, kirdikorlaridan voqif bo'l­ish unga goho huzur bag'ishlaydi – qiziq-da! Ammo bi­rov­ning avra-astarini ag'darib yerga urishdan, shar­man­dasini chiqarishdan jamiyat manfaat ko'radimi – gap shunda. Qolaversa, biz havas qilayotgan demokratik mam­lakatlardagi matbuot, har qancha erkin bo'lmasin, tanqid bilan kun ko'rmaydi. Uning asosiy vazifasi – mavjud voqelikni dadil aks ettirish, tahlil qilish va xolis baholash. Qani, birovni nohaq qoralab ko'ring-chi, qonun sizni ne ko'ylarga solar ekan! (Bu o'rinda gap norasmiy oldi-qochdidan iborat arzongarov matbuot to'g'risida ketayotgani yo'q, albatta.)

Xo'sh, o'zbek matbuotiga nima yetishmaydi? Mamlakat rahbari katta-kichik yig'inlarda jurnalistlarni hujumkorlikka, shijoatga qayta-qayta da'vat etganiga, bu borada turli-tuman anjumanlar o'tkazilganiyu chora-tadbirlar ko'rilganiga, hatto maxsus tashkilotlar tuzilganiga qaramay, nega matbuotimiz hamon sust, maroqsiz?

Buning sabablari, bizningcha, bunday:

1. Jamoat tashkilotlariga tegishli gazeta-jurnallar, demakki, u yerdagi jurnalistlar ham hali zarur moddiy-iqtisodiy imkoniyatlarga ega emas, hamon muassislarga qaram.
2. Mustaqil nashrlar zarur huquqiy asosga ega emas, yetarlicha shakllanib, oyoqqa turib ulgurmagan.
3. Rasmiy matbuot hozircha asosan mustaqillikning mohiyatu mag'zini, bozor munosabatlarining afzalligini tahlil etish, tushuntirish bilan mashg'ul. Bugungi o'tish davrida bu – tabiiy hol. Iqtisodiy hayotda – davlat bosh islohotchi.
4. Har bir qalamkash-jurnalistning vujudida hamon kechagi tuzumdan qolgan hadik – senzor o'tiribdi. Chexov ta'biri bilan aytganda, bu illatni tomchima-tomchi sitib chiqarish lozim bo'ladi.

Aytilgan so'z – otilgan o'q, degan gap bor. Matbuotning so'zi bamisoli ana shunday o'q, uni ortga qaytarib bo'lmaydi. Buni biz yaxshi bilamiz. Har qanday erkinlik­ning sharti – mas'uliyat. Mas'uliyat chig'iriqlaridan o'tgan matbuot erkinlik sarhadlarida o'zini yo'qotib qo'ymas.

 1996 yil

TANQIDDAN MUNChA QO'RQAMIZ?

Bir tanishim “O'zbekcha gazetalarni o'qish oson, birpasda ko'zdan kechirib qo'yasiz, chunki hammasi ma'lum gap­lar, deyarli yangilik yo'q; Moskov matbuotini esa bosh­dan-oyoq mutolaa qilib chiqishga majbur bo'lasiz – hammasi qiziq gaplar!” degan edi.

Moskov matbuotini ideallashtirish niyatimiz yo'q. Hecham ideal emas u. Lekin masalaga real qarasak, biz hozircha matbuotimizni boshqa bir matbuotga solishtirish imkoniga ega emasmiz, negaki inglizcha yo boshqa tildagi nashrlarni o'qiy olmaymiz. Xohlaymizmi-yo'qmi, bor gap shu – matbuotimiz sho'ro matbuoti, rus matbuoti ta'sirida shakllangan. Bizda, inqilobdan oldingi jadid ma'rifatchilik matbuotini hisobga olmaganda, boshqa biron tajriba, an'ana yo'q desa bo'ladi. Binobarin, matbuotimiz bu borada ham yo'l boshida turibdi.

Demokratik matbuot haqida gap ketayotir.

Xo'sh, matbuotda tanqid kerakmi? Kerak, suv bilan havodek zarur! Quruq maqtov, hamdu sano hech kimni qiziqtirmaydi. O'sha asossiz maqtalayotgan, ko'tar-ko'tar qilinayotgan tashkilotu korxona, o'sha rahbarning o'zidan boshqa hech kimni! Deylik, olis Surxondaryodagi olis bir xo'jalik yerlariga chigit qadalgani haqidagi jo'ngina xabar kimga nima yangilik bera oladi? Chigit har yili mavsum kelganda albatta qadalishi kerak, shunday qilinmasa paxta o'smaydi, hosil bo'lmaydi. Hosil bo'lmasa – u yog'i ma'lum gap. Bu – atigi qishloq xo'jalik axborotnomasigagina kirishi mumkin bo'lgan oddiy ma'lumot. Matbuot xabari esa, o'sha olis surxondaryolikkagina emas, umrida dalaga chiqmagan, paxtani ko'rmagan odamga ham qiziqarli, ahamiyatli bo'lmog'i darkor.

U holda, umuman, matbuot faqat tanqid bilan shug'ullanishi kerakmi, shunday qilmasa, zerikarli, hech kim o'qimaydigan bo'lib qoladimi? Yo'q, aslo unday emas. Matbuotning vazifasi tanqiddangina iborat emas. Matbuot haqqoniy axborot, haqqoniy dalillar negizida, hayotdagi bosh g'oyalar, asosiy yo'nalishlar tahlili vositasida jamoatchilik fikrini shakllantirishga xizmat qilmog'i kerak. Bunga esa teran tahlilsiz, goho odamga xush kelmaydigan, g'ashiga tegadigan, g'azabini ham qo'zg'aydigan nordon tanqidsiz erishib bo'lmasligi ayon.

Demak, tanqid zarur, matbuot tanqidsiz yashay olmaydi. Xo'sh, u qanday tanqid bo'lishi kerak? Hamma gap ana shunda. Tanqiddan maqsad – tanqid, o'ch olish, yer bilan yakson qilish, badnom etish emas, haqiqiy manzarani ochib berish, kamchiliklarni baralla aytish, ishni yaxshilashga oid yo'l-yo'riqlar ko'rsatish, oqilona, foydali xulosalar yasashdan iborat bo'lmog'i kerak. Tanqid mahv etuvchi, yakson qiluvchi emas, bunyod etuvchi, hayotbaxsh omil bo'lmog'i lozim.

Moskov matbuotini o'qiganda maroqlanishimiz rost – bu masalada boyagi tanishim haq. Lekin uni o'qiganda ko'ng­limizni zulmat, umidsizlik chulg'ashi ham haqiqat. Nega bunday? Demak, bizga nuqul “jimjit, olam gulis­ton” matbuot kerak ekan-da? Zinhor unday emas. Unday matbuot jamiyatni karaxtlikka olib keladi, karaxt jamiyatda esa na ijtimoiy, na iqtisodiy taraqqiyot bo'ladi.

Nazarimda, bizni hamon kechagi zamonning an'analari, “o'tmish sarqitlari” ta'qib etmoqda. Moskov matbuoti uning “urib yo'q qilish” tamoyilini qurol qilib olgan, biz esa… Xo'sh, qaysisi ma'qul buning?

Ikkalasi ham ma'qul emas. Ma'quli – me'yorni saqlamoq, ma'quli – hayot voqeligini aks ettirishda halollik, xolislik mezonlariga amal qilmoq.

Moskov matbuoti tanqidning barbodgar yo'lini tanlaganini aytdik. Bu yo'l bizga kechagi tuzumdan tanish. Bunday tanqid usuli kommunistlarning ishongan quroli edi. Ular o'zlariga yoqmagan, o'zgacha fikrlovchi, umuman, fikrlovchi qavmdan ana shu yo'l bilan – urib yerga kiritib yuboradigan tanqid yo'li bilan o'ch olardi. G'irrom yo'l edi bu, notantilik edi bu. U tanqidning nomlari ham bir talay edi: “o'rtoqlarcha tanqid”, “prinsipial tanqid”, “kommunistik tanqid”, “o'z-o'zini tanqid”…

Tanqidni turlarga ajratib bo'lmaydi, tanqid xolis, beg'araz bo'lishi kerak, vassalom!

Moskov matbuoti esa buzg'unchi, barbodgar tanqid yo'lini tanlagani uchun ham jamoatchilikniki – jamiyatniki emas, balki ayrim puldor, sarmoyador zamona zo'rlarining qo'liga o'tib ketgan. Berezovskiy, Gusinskiy, Jirinovskiyga o'xshagan janoblar, “Gazprom”u “ONEKSIM” bankka o'xshagan xalq mulkining baloxo'r yuholari matbuotni bir-birlariga qarshi qurol qilib ishlatyapti. Mana sizga haqgo'y matbuotning ahvoli! Bunday vaziyatda halolligu xolislik haqida gap bo'lishi mumkinmi?!

Sirasini aytganda, tanqid – o'ng'ay, oson yo'l; tahlil deganlari qiyin. Buning uchun ma'lum malaka, bilim, sabr-bardosh kerak bo'ladi.

Xo'sh, nega qo'rqamiz tanqiddan? Bizda matbuot bir to'da baloxo'rning qo'lida emas-ku!

Biz, huv bir zamonlardagidek, tanqidning ortidan keladigan “orgvыvod”lardan qo'rqamiz. Biz jamoatchilikning salbiy fikri yoki nafratiga duchor bo'lishdan emas, ko'pincha mansabimizdan ajralib qolishdan cho'chiymiz. Biz tanqidning noxolis, g'arazli bo'lishiga o'rganib qolganmiz – hamma balo shunda!

Gazetasida tanqidiy maqola bosilgan kun bosh muharrir yupanchdori ichib o'tiradi. Chunki – har tarafdan tahdid, do'q-po'pisa, pastdanu yuqoridan telefonlar. Holbuki, bunday munosabat, ya'ni qo'ng'iroq bo'lsa, faqat bir tashkilotdan – sud mahkamasidangina bo'lishi kerak. Ammo bunga hali talay qovun pishig'i borga o'xshaydi.

Afsuski, o'zini maqtatish uchun, raqibidan o'ch olish uchun muxbir yollayotgan, hatto tahririyatlarga yugurib o'ziga dastyor bo'ladigan odamlarni muxbirlikka tayinlatib yurgan rahbarlar, hokimlar bizda ham topiladi. Buning oqibatini izohlab o'tirmoqqa hojat yo'qdir.

Matbuot bu kabi “mehribon homiy”larga muhtoju har turli sadaqaga zor bo'lmasligi kerak.

Tahririyatlar faoliyatiga bog'liq yana bir-ikki mulohaza.

Bosh muharrirlar aytsin: qaysi tahririyatda shtatlar to'liq band? Xodimlar ko'pincha iltimos, hatto xushomad bilan ishlatiladi. Bo'lmasa, daromadliroq joyga ketib qoladi. Nima ko'p – gazeta-jurnal ko'p. Pul topgan, qog'oz topgan ismi korxona bor, gazet yo jurnal ochib olyapti. Bu hol yaxshimi, yomonmi – boshqa masala. Lekin kechagi musahhih – bu yerda bosh (Bosh!) muharrir; “bosh” deyilgani uchun bosh harf bilan yozish ham rasm bo'lgan. Goho qo'lida oddiy muharrirning o'zi yo'q, bilmadik, u kimga “bosh” ekan?

Ba'zan bir odam bir necha joyda muxbirlik qiladi. Haloli bo'lsin, ammo bunday xodimdan nimani kutish mumkin? Bu ham bir muammo.

Matbuotimizni jonlantirish uchun jurnalistlarni chet ellarda o'qitishimiz kerak, deyapmiz. O'qitaylik, ziyon qilmaydi. Biroq ularni o'qishga yuborishdan oldin boyagidek muammolarni ham hal qilib olmoq kerak bo'ladi. Negaki, Amerikada o'qib kelgan yoshlar ertaga “Xalq so'zi” yoki “O'zbekiston ovozi”da ishlagisi kelmaydi, rek­lamafurush radiolarga, chet el agentliklarining muxbirligiga, hech bo'lmasa, televideniega yuguradi.

Tahririyat tuzilmalarini ham o'ylab ko'rish mavridi yetdi. Hamon eskicha tizim! “O'ttiz yil muharrirlik qildim, ammo hisobxona qaydayu qog'oz qayoqdan keladi – bilgan emasman”, degan edi bir oqsoqolimiz… Hozir muharrir – zavxoz, ta'minotchi, iqtisodchi – hammasi o'zi! Bunaqa gazetaning ahvoli o'z-o'zidan ma'lum!

Xo'sh, matbuotimizni yanada jonlantirish, zamon talablariga yetkazish uchun nima qilmoq lozim? Bir emas, bir necha zabardast qonun yaratildi, maxsus fondlar, markazlar ishlab turibdi – yana nima kerak? Yana… erish, kulgili tuyulishi mumkin: ana shu qonunlarga astoydil amal qilish kerak: biz – jurnalistlar ham, mushtariylarimiz ham, xullas, afkor jamoatchilik!

1997 yil

“Ertalabki xayollar”

 kitobidan olindi.