Jurnalistika – zahmatli mehnat va tinimsiz izlanish

Nodir Mahmudovning “Fidoyilik formulasi” kitobini o'qib…

Hurmatli Nodirjon!

Sizning mahorat va samimiyat bilan yozilgan maqola va suhbatlaringizni ko'proq “Yangi O'zbekiston” gazetasi sahifalarida o'qiyman. Yozganlaringizda yangi o'zbek jurnalistikasi barq urib turadi. Siz topib yozadigan, izlanuvchan jurnalistlardan birisiz. Yaqinda qo'limga “Fidoyilik formulasi” deb nomlangan kitobingiz tushib qoldi. Kitobni katta qiziqish bilan o'qib chiqdim.

Bizda so'z aytish huquqi ko'proq adabiyotga berilgan bo'lsa-da, lekin matbuotning so'z qudratiga suyanib, so'z aytish mavqei ham baland. Hamma gap o'sha so'zni to'g'ri va dadil aytishga bog'liq. Nazarimda, xalq dardini, jamiyat og'riqlarini matbuot ko'p yozadi. Shu bois jurnalist izlanishdan, o'qib-o'rganishdan bir lahza to'xtamaydi. U kerakli va hayotiy voqeani, zarur gapni birinchi bo'lib aytishga intiladi.

Nodirjon, kitobingizni o'qib, qalami hamisha uyg'oq jurnalistni ko'rdim. Matbuot sahifalarida ko'p ko'rinmasangiz ham, oz-u soz yozishingizga guvoh bo'ldim. O'zingiz tabiatan kamso'z, kamtarin bo'lganingiz bois yozganlaringizda ham vazminlik va teranlik bor. Fikrlaringiz tosh bosadi va jozibador. Jonli voqealar va manzaralarga boyligi bilan o'quvchining esida qoladi.

Kamina ko'proq san'at sohasi jurnalistikasida faoliyat yuritganim bois, sizning atoqli teatr arbobi va milliy teatr san'atimiz asoschilaridan biri Mannon Uyg'ur haqidagi maqolangizni katta qiziqish va maroq bilan o'qidim. Sarlavha topilgan: “San'atimiz dag'dag'asi osmonlarcha bor. Bunga Og'a kabi darg'alar asos yaratib ketgan”.

Maqolani Mannon Uyg'ur nomidagi ko'chaning hozir mavjudmi-yo'qligini surishtirishdan boshlaganingiz haqiqiy jurnalistning izlanishlari samarasi bo'lgan: “Hozir poytaxtimizda Mannon Uyg'ur nomli bitta katta, bitta tor va bitta berk ko'chalar mavjud. Bundan tashqari, Shayxontohur tumanida san'at arbobi nomi berilgan mahalla ham bor”, deb yozganingiz o'quvchiga taskin beradi.

Maqolaning yana bir hayajonli sahifasi boshlanadi: “Uyg'ur — buyuk san'atkorning taxallusi. Haqiqiy ismlari Abdumannon Majidov. U kishi o'ziga nega bunday taxallus tanlagan? Bu jiddiy savolga javobni O'zbekiston Qahramoni, xalq artisti, og'aning haqiqiy shogirdlaridan biri Zikir Muhammadjonovning maqolasidan topasiz. Ko'p manbalarda taxallusning ma'nosini anglab bo'lmagach, Zikir aka shunday yozadilar: “Klassik va boshqa turli xildagi eski lug'atlarni varaqlab chiqdik. Nihoyat, 1969 yilda nashr etilgan “Qadimgi turk lug'ati” kitobining 362-betida “Uyg'ur” so'zining ma'nosi “uyg'otish” deb berilganiga ko'zimiz tushdi. Boshqacha bo'lib chiqishi mumkin ham emasdi. Mannon Uyg'ur chin ma'noda mazlum millatning uyg'otuvchisidir…”

Shuningdek, Zikir Muhammadjonov taniqli teatrshunos Muhsin Qodirov maqolasida Abulg'oziy Bahodirxonning “Shajarai turk” asarida uchratgan “uyg'ur” so'ziga berilgan izohni ham sharhlaydi va shunday xulosaga keladi: “U o'zini uyushqoq, uyushtiruvchi, birlashtiruvchi deb bilgan, san'atda uyg'ur bo'lishni orzu qilgan edi, shunday bo'ldi, u taxallusini oqladi”.

So'ng O'zbekiston xalq artisti Mannon Uyg'urning qizg'in va mashaqqatli ijod yo'lini ibratli misollar orqali teran ochib bergansiz.

Fidoyi rejissyorning yuksak iste'dodi tufayli yaratilgan “Otello”, “Gamlet” spektakllarining shuhrati hamon o'zbek milliy teatr san'ati tarixida faxr va iftixor bilan tilga olinadi. Mashhur san'atkor Shukur Burhonovning maqolangizda keltirgan ushbu yorqin xotiralari ham yuraklarga harorat bag'ishlaydi: “Garchi teatr ilmiga ega bo'lmasam-da, yuzlab rollar ijro etdim. Uyg'urning qo'lida o'qiganim, uning maktabini o'taganimdan g'ururlanish va xursand bo'lishdan to'xtamayman”.

Maqola so'ngida urush yillari shahrimizga mehmon bo'lib kelgan Angliya parlamenti a'zosi janob Jonsonning “Teatr kitobi”ga g'urur bilan yozgan ushbu haroratli so'zlarini keltirasiz: “Biz — Shekspir Vatanidan kelgan mehmonlar o'zbek teatri sahnasida “Otello” spektaklini tomosha qilib, hozirgi zamonda o'zimizning mamlakatda bu qadar yuksak ijroni ko'rmaganimizdan qoyil qolganimizni mamnuniyat bilan izhor etamiz. Bu ijroni butun dunyo ko'rishi kerak!”

Nodirjon! Sizning ulug' san'atkor hayoti va ijodini teran va qiziqarli ma'lumotlar bilan ochib bergan ushbu mazmundor maqolangizni “ma'rifiy ocherk” deb atagan bo'lardim.

O'zbekiston Qahramoni Zikir Muhammadjonovning yorqin va betakror hayoti hamda ijodiga bag'ishlangan “Buyuklik siri” maqolangizni ham maroq bilan o'qib chiqqach, tarixiy bir voqea yodimga tushdi. 1995 yili “O'zbekiston adabiyoti va san'ati” gazetasi (afsus, bugun shunday gazeta yopilib ketdi! A.J.) o'quvchilari bilan Navoiy viloyatida qator ijodiy uchrashuvlar o'tkazgan edik. Guruhimizda mashhur san'atkor Zikir Muhammadjonov, gazeta bosh muharriri Ahmadjon Meliboyev, taniqli olim va tarjimon Ibrohim G'afurov va kamina bor edik. O'shanda Nurota tumanining Chuya qishloq fuqarolar yig'inida katta uchrashuv bo'lgan. Esimda, qishloq bog'iga kirib borish yo'lagida o'n besh-yigirmaga yaqin tizilib turgan qariyalar go'yo askarlarday qadlarini tik tutib: “Xush kelibsiz, general Sobir Rahimov!” deb aynan Sobir Rahimov rolini kinoda mahorat bilan ijro etgan Zikir Muhammadjonovni katta hurmat va ehtirom bilan kutib olganlarini hamon hayajon bilan eslayman.

Maqolangizda mashhur aktyor bilan metroda uchrashib qolib, yonma-yon o'tirish va suhbatlashish sharafiga muyassar bo'lganingizni jonli tasvirlagansiz. Va maqolani juda shirali ibora bilan yakunlagansiz: “Ulug' aktyorni kuzatganimizdan keyin do'stim aytgan gap hamon esimda: “Juda oddiy odam ekan!”

Ha, buyuklikning siri oddiylikda, deb bejiz aytishmagan”.

Shuningdek, kitobdan mashhur san'atkorlar — “Vatandoshlar” jamoat fondining Vasiylik kengashi raisi, O'zbekiston xalq artisti marhum Sherali Jo'rayev bilan bo'lgan “Sen agar bug'doy boshoq bo'lsang, somoningman, Vatan!” nomli suhbatingiz hamda “Yalla” ansambli va uning badiiy rahbari, O'zbekiston xalq artisti Farrux Zokirovga bag'ishlangan “Shonli yo'l zahmati va shuhratli ijod zavqi” deb nomlangan maqolangizni ham kitobxonlar sevib o'qishlariga ishonamiz.

El sevgan hofiz Sherali Jo'rayev ijodining yuqori cho'qqisi — Vatan mavzusida kuylagan qo'shiqlarini mehr bilan sanab o'tib, bir o'rinda shunday ajoyib fikrini bayon etasiz: “Qo'shiqlarimdan birida shunday dardli satr bor: “Vatan degan har kas vatanparvarmas”. Shunday ekan, Vatanga bo'lgan muhabbatimiz, uni yuksaltirishga qaratilgan har bir xatti-harakatimiz mehr, muhabbat, g'urur va iftixorga yo'g'rilgan bo'lishi kerak.

Afsonaviy san'atkor Botir Zokirovdan so'ng milliy estrada san'atimizni dunyoga mashhur qilib kelayotgan “Yalla” ansambli va Farrux Zokirov nomi xorijda ham sevib tilga olinadi.

Siz maqolani “Mana, xalqimiz o'z “Yalla”sini nima uchun yaxshi ko'radi!” deb yakunlagansiz. Vaholanki, maqolada ansambl va Farrux Zokirov hayoti va ijodidan yorqin, betakror misollarni keltirib, o'quvchini ishontirgansiz, “yaxshi ko'rishi”ni isbotlab bergansiz.

Nodirjon, o'zingiz Toshkentda tug'ilib-o'sganingiz bois, qadim va yangi poytaxt hayotini chuqur bilasiz. Shu bois “Yangilanayotgan eski shahar”, “Ulug' qadriyatlar beshigi”, “Seni bilmaslarga rahmim keladi” deb nomlangan turkum maqolalaringizni o'qigan o'quvchi kechagi Toshkentning tarixi, bugungi Toshkentda bo'layotgan beqiyos o'zgarishlarga guvoh bo'ladi. Toshkentning betakror manzaralari bilan birga toshkentliklarning bebaho qalblarini ham ko'rib, yanada mehrlari toshadi. Yana bir gapni alohida ta'kidlamoqchiman, Toshkent va toshkentliklar haqida yozilgan maqolalarida muallifning beg'ubor qalbi namoyon bo'lib turibdi. Juda topib yozganingizdek: “Hozir bizda davlatimizning “Inson qadri muqaddas” tamoyili asosida olib borayotgan siyosatini qo'llab-quvvatlayotgan, unga ko'maklashayotgan jahon hamjamiyatining e'tibori bor, xayrixohligi bor…”

Nodirjon! Tarixiy, diniy va qadim merosimizga oid maqola va suhbatlaringiz ham qiziqish bilan o'qiladi. O'zbekiston FA akademigi Ahmadali Asqarovning “O'zbek xalqining kelib chiqish tarixi” kitobi chop etilgani munosabati bilan “Ko'hna tarix shodasidagi marjon” nomli suhbatingizni nuqta-verguligacha qiziqib o'qidim. Chunki katta shov-shuvlarga sabab bo'lgan bu kitobni “O'zbekiston” NMIUda ishlab yurgan kezlarimda ming mashaqqat bilan chop etganimiz yodimga tushdi. Bo'lib o'tgan mashmashalarni eslamoqchi emasman. Menga kitob muallifining jasorati, har bir muhokamada yozganlarini dadil isbotlab bergani va “ichki” kurashlarda g'olib chiqqani hayratga solgan. Haqiqiy olim shunday bo'lishi kerak. O'zini ham, yozgan so'zini ham ilm bilan himoya qilishini Ahmadali Asqarovdan o'rganishni istardim. Shu o'rinda Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning aralashuvi va bevosita topshirig'i bilan ushbu kitob dunyoning bir necha tillariga tarjima qilindi. Ham kitob muallifining, ham uni chop etgan nashriyot jamoasining yuzi yorug' bo'ldi.

Nodirjon! Sizning O'zbekiston xalq shoiri Muhammad Yusufni eslab yozgan “Yurakka “ko'milar” asl shoirlar” nomli xotira-essengizni hayajonsiz o'qib bo'lmaydi. Mashhur va samimiy shoirga bo'lgan mehringiz har bir satrda nur sochib turibdi. Siz she'r o'qib zalni junbishga keltirgan va muxlislar qalbini olqishlarga burkab, yoningizga kelib o'tirgan shoirni shunday tasvirlaysiz: “Uzoq termilib qolganimni sezib, Muhammad aka menga qarab, jilmayib ko'z qisib qo'ydi”.

Bu ta'rif bilan Muhammad Yusufning so'z orqali chiroyli va betakror siymosini mahorat bilan tasvirlagansiz. Qoyil!..

“Qo'lyozmalar tilga kirganda…” maqolangizda manbashunoslikning yangi ilmiy maktabi yaratilayotganligini Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti faoliyati va professor-o'qituvchilarning fikr-mulohazalari asosida yorqin va ishonchli ochib bergansiz. Bu maqolani kichik tadqiqot deb atagan bo'lardim.

Yana kitobingizdan o'rin olgan “Fidoyilik formulasi”, “Ma'naviyatdan iqtisod qilingan bir so'm”, “Muomala madaniyati — inson qalbining ko'zgusi”, “Kitob o'g'risi… O'g'rimi?”, “Iltimos, saviya bilan yarashib olinglar!”, “Zanjirlarni uzish fursati” deb nomlanuvchi qator maqolalaringizda yangilanayotgan jamiyatda odamlar hayoti, turmush tarzi, oila muammolari, ma'naviyat, tarbiya va insoniy munosabatlar yorqin, jonli va hayotiy misollar, voqealar orqali ishonchli, ta'sirchan yoritib berilganligi bilan kitobxon qalbidan o'rin olishiga ishonaman.

Kitob haqidagi fikr-mulohazalarimni muxtasar etib, kitobingiz bilan tabriklab, jonli maqolalaringizdan birining sarlavhasini o'zingizga nisbat berib aytmoqchiman: “Turma — yugur, tinma — tirish, bukilma — yuksal”, deb niyat qilaman. “Oddiy odamlarning quvonch va tashvishlari” maqolangiz qahramonlari Hasan va Nuriddin akalaringiz yaxshi niyatlar bilan aytgan so'zlarini takrorlab, maktubimga nuqta qo'yaman: “Yashang, uka! Qo'lni tashlang…”

Ashurali JO'RAYEV,

O'zbekiston Respublikasida

xizmat ko'rsatgan jurnalist.