Elektron qiyofa

yoxud “facebook” va Mark Sukerberg haqida

Har kuni hech bo'lmaganda bir marta internetga kiramiz. Juda ko'pchiligimizning ijtimoiy tarmoqlarda, xususan, feysbuk tarmog'ida o'z sahifamiz bor. Ushbu virtual olamda bir necha minglab do'stlarga egamiz. Kundalik hayot tarzimiz, bizni qiynayotgan muammolar, sayohatlarimiz haqida materiallar, foto va video roliklarni o'z sahifamiz orqali do'stlarimizga taqdim etib boramiz.

Yaxshi tomoni kompyuter qarshisida o'tirib, uydan chiqmasdan dunyoning tamoman boshqa bir chekkasidagi odamlar bilan muloqotga kirishamiz, fikr almashamiz, do'stlashamiz. O'zimizni qiynayotgan muammolarni soatlab muhokama qilib, bosh­qalarning munosabatini o'rganamiz.

Yomon tomoni – bu ba'zi tarmoq a'zolarining o'ysizligi, didsizligi, betgachoparligi va haqoratga doimo shay turishidir. Hatto, ba'zi bir tarmoq ishtirokchilari mutlaq shaxsiy ishlarini ham feysbuk orqali ovoza qiladilar, ko'proq tarmoqda material e'lon qilish bilan ball yig'moqchi bo'ladilar. Hatto, ba'zi feysbuk korchalonlari borki, tortinib-qimtinib, ahyon-ahyonda chiqish qilgan tarmoq foydalanuvchilarini yamlamay yutishga tayyor turadilar. Ha, albatta, har yaxshi narsaning bir yomon tomoni bo'ladi. Bizning  fikrlarimiz bu haqda emas. Hammasi feysbukning yosh ixtirochisi va uning olamshumul  shuhrati, yengilligu qulayliklari haqida!

Mark Sukerberg eng ommabop faysbuk tarmog'i asoschisi va juda ko'plab yo'na­lishlarda dunyoga dong taratgan kompyuter dasturchisi sifatida tilga olinadi.

Mark Eliot Sukerberg 1984 yil 14 may kuni Nyu-Yorkda yahudiy e'tiqodiga mansub shifokor oilasida dunyoga kelgan. Ota-onasi Edvard va Karen Sukerberglar hozir ham o'z kasbining ustalaridir. Yer sharidagi eng yosh milliarder bo'lgan Mark AQSh sharoiti uchun ko'p bolali oila sanalgan 4 nafar bolasi bor xonadonda voyaga yetdi. U 10 yasharligidayoq kompyuter das­turchiligiga qiziqa boshlaydi. Yosh ixtirochi 12 yoshida oila a'zolari muloqot qilishi mumkin bo'lgan ZuchNet dasturini yaratadi.

Sukerberg boshlang'ich sinfni bitirish arafasidagi diplom ishiga Internet tarmog'idan foydalanuvchilarning musiqiy didini aniqlab beradigan  dastur yaratadi. Uni keyinchalik “Microsoft” kompaniyasi 2 million AQSh dollariga xarid qilmoqchi bo'lishgan. Yosh o'smir bu ishlarining birortasi uchun mukofotlashlarini istamagan va o'z ixtirosini sotmagan. Ularga “Ilhom sotilmaydi” deya javob qaytargan.

U 2002 yilda tasodifan Garvard universitetining psixologiya fakultetiga o'qishga topshirib, talabalik baxtiga muyassar bo'ladi. Onasining ta'siri ostida o'qishni boshlaydi. Biroq psixologiya bilan bir vaqtning o'zida informatika bo'yicha qo'shimcha kurslarga qatnaydi. Uning yagona istagi o'zining shaxsiy kompyuter dasturini yaratish edi. Talabalik davridayoq kursdoshlari uchun bir-birlari bilan tajriba almashish mumkin bo'lgan ijtimoiy tarmoqni, keyinroq esa Garvard talabalari uchun o'zlariga yoqqan rasmlarga ovoz beruvchi “Facemash” tarmog'ini yaratadi.  So'ng  mana shu tarmoq asosida butun dunyoga mashhur bo'lgan shedever – “Facebook” saytiga asos soladi. U 2004 yilda yuridik shaxs sifatida ro'yxatdan o'tadi va “Facebook”ning bosh direktoriga aylanadi. 2008 yilda das­turchi Dublin shahrida o'zining shtab-kvartirasini ochdi.

2015  yildan buyon feysbuk dunyo­­da eng ko'p odam foydalanuvchi tarmoq sifatida ikkinchi o'ringa ko'tarildi. Mark Sukerberg esa eng yosh milliarder sifatida shuhrat qozondi. 2017 yilda yosh ixtirochi bir paytlar o'zi tashlab ketgan Garvard universitetidan doktorlik darajasi diplomini oldi. U Albert Eynshteynning ushbu so'zlarini takrorlashni xush ko'radi: Hamma narsa imkoni boricha soddalashtirilishi kerak, boshqa hech narsa emas!

Mark eng yosh biznesmen bo'lishiga qaramay, juda oddiy hayot kechiradi. Oddiygina mashina haydaydi. Egnida doim jinsi shim va kulrang futbolka ko'rish mumkin. 2012 yili Garvardda tanishgan xitoylik Prissilla Chan bilan turmush qurgan. O'rtalarida Maks va Avgusta ismli ikki nafar qizlari bor.

Sukerberg daltonizm, ya'ni faqat bitta rangni farqlaydiganlar kasalligiga chalingan,   rang­larni ajrata olmaydi. U asosan ko'k rangni farqlaydi. Shu uchun ham feysbukni yaratishda ko'proq ko'k rang­lardan foydalanilgan. U fransuz, ivrit, lotin, qadimgi yunon tillarini yaxshi biladi. Xitoylikka uylangach, xitoy tilini ham muloqot darajasida o'rgangan.

Feysbuk dastavval, 2004 yilda Garvard universiteti talabalari uchun faoliyat yuritgan. Keyinchalik Boston universiteti va AQShning boshqa oliy ta'lim muassasalari o'rtasida ommalashgan. 2006 yildan boshlab esa 13 yoshdan katta bo'lgan har bir internet foydalanuvchisi unga a'zo bo'lishi ta'minlandi. Feysbukdan ayni paytda 68 tilda 2 milliarddan ortiq odam foydalanadi, bir sutkada esa 720 million odam ushbu tarmoqqa tashrif buyuradi. Har kuni sayt­­da 6 milliard “Like” va izoh (kommentariy), 300 million fotosurat qo'yiladi. Ushbu tarmoq dunyo bo'ylab milliardlab odamni do'stlik rishtalari bilan bog'laydi. Sayt sharofati bilan Mark Sukerberg 23 yoshidayoq yer sharidagi eng yosh milliarder bo'ldi.

Feysbuk tarmoq foydalanuvchilari orasida faqat bir-biri bilan do'stlik rishtalarini bog'lovchi vosita bo'libgina qolmay, turli tashkilot va kompaniyalar o'rtasida mahsulot va xizmatlar harakatini ham ta'minlaydi. Feysbukda “Like” tugmachasi bo'lib, bu rus tilida “Mne nravitsya”, o'zbek tilida foydalanuvchilar orasida “Yoqdi” deb ataladi.  “Yoqdi” tugmachasi o'zi hamfikr bo'lgan va ishonch bildirgan material va rasmlar, videolar uchun bosiladi.

Feysbuk ilk yaratilgan kezlarida “Facemash” deb nomlanganidagi dastlabki ikki soat ichida 450 odam tashrif buyurib, 22 000 rasm tomosha qilingan. 2009-2010 yillar davomida feysbuk tarmog'ining tashrif buyuruvchilari “google”ga qaraganda ham o'zib ketdi. Filippin, Indoneziya, Avstraliya, Malayziya, Singapur, Yangi Zelandiya, Gongkong va Vyetnam ijtimoiy tarmoq bozorlarida feysbuk liderlikni qo'lga kiritgan.

“Microsoft” asoschisi Bill Geyts feysbukning 1,6 foiz aksiyalarini 260 million AQSh dollariga sotib olgan. Feysbuk aksionerlari orasida dunyoning milliarderlari qatorida hamyurtimiz Alisher Usmonov ham bor.  Mark Sukerberg “Apple” asoschisi Stiv Jobs va “Google” asoschisi Erik Shmidt bilan yaxshi aloqada. AQShning sobiq prezidenti Barak Obama uni tushlikka taklif qilib turgan.

Feysbuk haqidagi “Ijtimoiy tarmoq” kinofilmi 3 marta “Oskar” mukofoti bilan taqdirlangan. Markdan film haqida so'rashganida u shunday degan: “Bizning haqiqiy tariximiz yetarlicha zerikarli. Olti yil komp­­­­­yuter qarshisida o'tirdik va kod yozdik”.

Mana sizga olamning bir quti ichidagi shaklu shamoyili, rangu qiyofasi. Ba'zi bir og'ziga kelgan har qanday so'zni aytadigan tarmoq foydalanuvchilari o'ylagandek, feysbuk sharmsizlar va urushqoqlar  maydoni emas! Feysbuk so'zining ma'nosida jamlangan “yuz”(face) va “kitob”(book) so'zlariga e'tibor qaratsak, bu tarmoqning yaratilishidan bosh maqsad ma'naviyat va ma'rifat tarqatishdan iborat bo'lgan. Uning dastlab, talabalar o'rtasida faoliyat yurituvchi  sayt bo'lganligi ham fikrimizning yorqin dalilidir.

Yer sharida feysbuk haqida eshitmagan odamni topish qiyin. Ko'pchilik bu tarmoqdan unumli foydalanadi. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, Sukerbergning asosiy kapitali 77,8 milliard  AQSh dollari atrofida. Sukerberg o'z muvaffaqiyatlari sirlarini shularda deb biladi:

1. Hayiqmasdan tavakkal qiling!

U hali maktabdalik chog'idayoq kompyuter o'yinlarini yaratdi. Uning  ilk yaratgan kompyuter o'yini ham “Tavakkal” deb atalgan edi.

2. Agar sizda g'oyalar bor bo'lsa – o'z biznesingizni bosh­lang!

Uning aytishicha, agar sizning miyangiz ishlasa, bas, bosh­­qa biror ish bilan shug'ullanishning keragi yo'q. U o'zining miya imkoniyatlaridan nihoyatda unumli foydalangan. Hali Garvard universitetida o'qiyotgan kezlaridayoq hammani bir ijtimoiy tarmoq atrofida birlashtirish  g'oyasini bir necha bor sinovdan o'tkazgan.

3. Hatto, maqsadingiz aniq-ravshan ko'rinmasa-da, biror ishni boshlashdan qo'rqmang! Maqsadni amalga oshirish biror-bir lahzani poylab o'tirish, vaqtni shamolga sovurishdan boshqa narsa emas!
4. Tinimsiz ishlang va natijaga erishing!

Biror material yoki rasmga g'oyibdan “Like” qo'yishning kashf etilishi  uchun necha yillar davomida kompyuter yonida uyquga yotib, kompyuter qoshida uyg'onishiga to'g'ri kelgan.

5. Agar nimadir qilmoqchi bo'lsangiz, faqat yaxshilab uddasidan chiqing! Nimadir yaratayotgan bo'lsangiz, xuddi faqat o'zingiz foydalanadigandek, yaxshilab qiling!

U o'zi ixtiro qilgan feysbuk saytiga har kuni tashrif buyuradi va har kuni uning funksiyalarini kengaytirib boradi.

6. Dunyoqarashingizni kengaytiring!

U Garvardda o'qir ekan, bir yo'nalishdagi bilimlar bilan cheklanmadi. Matematika, psixologiya, qadimgi tillar, mumtoz adabiyotni o'rgandi. Sukerberg muvaffaqiyatining siri, faqat oldinga intilish, qilayotgan ishingni sevish va sevayotgan ishingni qilishda hech qanday chegara bilmaslikdir.