O'tli lavhalar
Muqaddas Abdusamatova jurnalistika sohasining zaxmatkash, fidoyisi, shuningdek, o'z qalamiga ega shoira hamdir. Muqaddas opaning aytadigan gapi: “Kechagi shogirdlarim bugun ustoz darajasiga erishdi. Demak, qilgan mehnatim zoe ketmabdi”.
O'zbekiston Respublikasida xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi, taniqli shoira Muqaddas Abdusamatovaning Ikkinchi jahon urushi tugaganiga 75 yil to'lishi munosabati bilan “Uyg'oq tuyg'ular” risolasi “Istiqlol nashriyoti”da chop etildi.
Yurtdoshlarimizning ko'rsatgan jasorati, matonati mazkur kitobda o'ta ta'sirli ifoda etilgan. Tajribali jurnalist-ijodkor urushning dahshatli lahzalarini boshidan kechirgan o'nlab oilalar vakillari bilan yuzma-yuz muloqot qilishi natijasida tarixiy lavhalarni qog'ozga tushiradi.
Jumladan, “Armon” sarlavhali bitigida o'z akasi Sobirjon Solihovning diydoriga to'yolmagani, uning janggohlardan omon qaytishini intizor kutgani qalamga olinadi. Ijodkorning qalb qatidan sizib chiqqan samimiy satrlar oxir-oqibat nasriy ohangdan nazmga aylanadi:
Bilganimda ko'rmasligimni,
To'yib-to'yib qarab olardim.
Yuzingizni, qiyofangizni
Ko'z oldimda saqlab qolardim…
Bu satrlarni o'qigan muxlis ayriliq azobiga urush sabab bo'lganligini dildan his etadi.
Urushda cheksiz fidoyilik qilgan yurtdoshlarimizning jasoratini tilga olamiz, lekin oradan shuncha yillar o'tgan bo'lsa-da, dunyoning turli burchaklarida minglab yigitlarimizning jasorati, nomi hamon noma'lumligicha qolmoqda.
Muqaddas Abdusamatova asarida “Savob ishning saodati” degan lavha bor. Bu bobda Ikkinchi jahon urushida bedarak ketgan 180 nafar o'zbek jangchisining qabrini, nomini izlab topgan Alan Tatarov vatanparvarligi haqida betakror ma'lumotlar berilgan. A.Tatarov Vladikavkazda Temir badiiy bezak birlashmasida bosh direktor bo'lib ishlagan, savob ishlarni amalga oshirishdan tashqari, rafiqasi Zelina bilan yetim qolgan olti nafar farzandni asrab-boqib olgan.
“Mehrning qudrati” lavhasida esa ayol qismati, murakkab taqdiri bayon etiladi. Saodatxonning turmush o'rtog'i urushdan qaytmaydi. U o'z yoriga vafodor qoladi. Kelinchakning qaynisi Sharifjon jangda o'z sohasi — shifokor bo'lib xizmat qiladi. Akasini axtaradi. O'zbekistonga — uyiga xat yozadi: “Akam keldimi? Nega javob bermayapti?” Yangasi Saodat: “Akangiz og'ir yarador, sizga javob yozishga holi yo'q”, deydi javob xatida. Nihoyat, ularga pul yubormoqchi ekanini aytadi. Shunda: “Pulni akangiz nomiga emas, istasangiz, rafiqasi Saodatxon nomiga yuboring”, degan javob olgach, uka akasi halok bo'lganligini anglab yetadi.
Va nihoyat urush tugaydi. Tibbiyot xizmati mayori Sharifjon Saidov oradan yillar o'tib, xizmatni tugatib Vatanga qaytadi. Uyda qolgan norasida go'daklar amakisi Sharifjonni ota o'rnida qabul qilishadi.
Sh.Saidov o'z farzandiday bo'lib qolgan jiyanlarini Svetlovodsk qishlog'idagi qabristonga olib boradi. O'z akasi qabri yonida jiyanlariga otasining jasorati haqida so'zlaydi. Lekin bolalarga jasorati emas, tirik otasi kerak edi! Ularning ko'zlari mungli edi. Ha, shunday: urush beayov, beshafqat, bolani otadan ayirgan, ayolni tul qoldirgan dahshat iskanjasi.
Kitobning “Sen shirinsan, hayot” deb ataladigan bobida o'lim labidan qaytib kelgan o'zbek o'g'loni Sohib Ro'ziyevni Vera Petrovna degan rus qizi saqlab qolgani, pirovardida ular turmush qurib, O'zbekistonda yetuk mutaxassis bo'lishgani hikoya qilinadi. Urush qancha qismatlarni ayirib tashladi, yana qancha taqdirlarni tutashtirdi.
— Urush shuncha uzoq bo'ladimi, ona, qachon tugaydi?
“Yer tafti” sarlavhali bitikda murg'ak qizaloqning yuqoridagi savoliga onasi shunday javob qaytaradi:
— Yaqinda, qizim, yaqinda tugaydi.
Xolbuvi jajji qizi La'lixonga tushuntirishni, qizining ko'nglini yaralashni istamasdi.
Mana, o'sha qizgina bugun yetmishga yetib, faxriylar safida. Hovlida nabiralarining bir-biriga “paq-paq”lab o'ynashayotganini eshitdi. Darhol derazani ochib:
— O'yinlaring qursin, tashlanglar tayoqlaringni! — baqira ketdi. — Urushning oti o'chsin! — deb qo'ydi ortidan…
Xullas, kitob qatlaridan xalq qahramonlari hayoti haqida biri-biridan ta'sirchan lavhalar joy olganligi bilan sizga ham ma'qul kelishiga ishonaman.
Shuhrat Jabborov,
O'zbekiston Respublikasida xizmat ko'rsatgan jurnalist.