Taqiq yo'q, tahdid yo'q, senzura yo'q, matbuot esa…

Matbuot ko'zguga qiyoslanadi. Ha, u hayotni yoritadigan davr ko'zgusidir. Bugun tarixga aylanib, sahifalari sarg'ayib ketsa-da, bag'rida yuz yillik davrni, ijtimoiy hayotda yuz bergan o'zgarishu taloto'plarni sokin saqlab kelayotgan gazeta-jurnallarni ko'rib ko'z quvnaydi. Zero, matbuot ildizi bir necha yuz yilliklarga borib taqaladi. Balki shuning uchundir, u internet kabi shoshib-hapqirib, ma'lumot chiqarib, yana o'chirib, halloslamaydi. Sahifalarida turmush, ishlab chiqarish va madaniy qurilish… qo'yingki, butun bir jamiyatda yuz bergan voqea-hodisalarni og'ir-bosiqlik bilan aks ettirib, vujudingizga titroq soladi. Internet tezkor, qulay, qolaversa, hamyonbop bo'lishi mumkin, lekin ishonib ayta olamanki, gazeta varaqlaganda dimog'ingizga urilgan hid bergan zavqni internetdan topa olmaysiz. Axir har qanday matbuot nashrini hayotdan, davr to'lg'oqlaridan ayri holda ko'rib chiqish mumkin emas. Unda hayot mujassam!

Matbuot sohasida bo'lgan o'zgarishlar, sohaning yutuq va kamchiliklari, joiz bo'lsa, yo'qotishlari haqida vaqtida juda katta nufuzga ega bo'lgan, millionga yaqin nusxada chop etilgan “O'zbekiston adabiyoti va san'ati” gazetasida, O'zbekiston Milliy axborot agentligi (O'zA)da va qator yillar hukumat idoralarida turli mas'ul vazifalarda samarali mehnat qilib, bugungi kunda mamlakatimizning nufuzli nashrlaridan biri — “Guliston” jurnalining bosh muharriri sifatida faoliyat yuritayotgan taniqli adib, ustoz jurnalist Mamatqul Hazratqulov bilan suhbatlashdik.

— Mamatqul aka, avvalo, kasb bayramingiz bilan sizni, “Guliston” jurnali jamoasini tabriklaymiz. Bu bayram soha vakillari hayotida qay darajada ustuvor, deb o'ylaysiz?

— Bu kun, albatta, hammamizniyam quvontiradi. 27 iyun sanasi 1993 yildan buyon har yili Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni sifatida nishonlanadi. Davlatimiz rahbarining tabrigi bo'ladi, e'zozli so'z va tilaklar aytiladi. Bu shubhasiz, yurtimizda jurnalistikaga qaratilayotgan e'tiborning bir ko'rinishi bo'lib, yelkamizga yanada katta mas'uliyat yuklaydi. Bu yil “Yilning eng faol jurnalisti” respublika tanlovi g'oliblari safida jurnalimiz bo'lim muharriri Manzura Shamsiyevaning ham borligi jamoamizni yanada quvontirdi. Tanlov hay'atining bunday katta e'tirofidan minnatdor bo'ldik.

— Matbuot sohasida uzoq yillardan buyon ishlab, ustoz darajasiga erishgan insonlardansiz. Tan olish kerak, o'tgan asrdagi matbuot bilan bugungi matbuotning o'rni, mavqeida har jihatdan yer bilan osmoncha farq bor. Bunga sabab davrmi yoki…

— Javob savolingizda turibdi: u davr bilan bu davrning orasida yer bilan osmoncha farq bor. Ha, hammasi davrga bog'liq. Masalan, mustaqillikdan oldingi yillar bilan bizning asrimizni, u paytdagi odamlar bilan zamonamiz kishilarini bir-biriga qiyoslab bo'lmaydi. Bugun OAVda o'tgan asrda gazeta-jurnallar adadi millionga yaqin yoki undan ham ortiq bo'lganini ko'p o'qib-eshitamiz. Unutmang, siz aytayotgan paytda nari borsa 400 ta nashr bo'lgan (balki undan ham kamdir). Bugun mamlakatimizda, adashmasam, bir yarim mingdan ziyod gazeta-jurnal chop etiladi. Bundan tashqari, u davr­­da yagona axborot manbai matbuot va radio-televidenie bo'lgan. Bizda internet yoki ijtimoiy tarmoqlar bo'lmagan. Bu holatda bosma nashrlarga ehtiyoj katta bo'lgan-da.

— Ayni paytda jurnalist(ika)ning oyog'iga tushov bo'layotgan omillar nimada?

— Bugun jurnalist uchun hech qanday g'ov yo'q, deb o'ylayman. Uning oyog'iga tushov bo'ladigan katta muammoni ko'rmayapman. Fikr erkinligi deysizmi, haq gapni gapirish, ma'lumot olish yoki e'lon qilish… hammasi ochiq va erkin. Ba'zida o'ylab qolaman. Jurnalistlar uchun qanchalab tanlovlar, rag'bat va mukofotlar joriy etilgan. Biz shunga munosib javob bera olyapmizmi, xalqning dardini yoza olyapmizmi? Xalqning dardini yozish kerak, faqat asos­­li bo'lsa. Kimnidir birovga xusumati bo'lsa, “bu odamning dardi bor ekan”, deb yozib ketavermaslik lozim. Yo'qsa, jurnalistning obro'si, tahririyat mavqei tushib ketishi mumkin.

— Boya o'zingiz aytgan gap: vaqtida millionga yaqin nusxada chop etilgan nashrda m­as'ul kotib bo'lib ishlagansiz. Aytingchi, misol uchun, o'sha nashr shu kecha-kunduzda sizga topshirilsa, uning adadini hech qursa ellik mingga chiqara olarmidingiz?

— Kechirasizu, nega falon ro'znoma o'tgan asrda million nusxada chiqib, bugun adadi juda kam, degan qarashni men mutlaqo tushunmayman. Ya'ni, avval yuz ming adadda chiqqan gazeta bugun ham o'shancha chiqishi shart emas. U davrni qaytarib ham bo'lmaydi, u paytga havas ham qilmaslik kerak. Aksincha, bugunni va kelajakni o'ylasak, o'zimizdan nimadir qoldirishni o'ylasak, maqsadga muvofiq bo'lardi. U qancha nusxada chiqishi asosiy masala emas. Hamma gap muayyan nashrni odamlarga yetib borishi yoki bormasligida, uni o'qilish yoki o'qilmasligida. Ayni shu jihatlarni hisobga olishimiz lozim. Minglab nusxada chiqqan gazetani odamlar majburligi yoki zerikkanidan o'qigani yaxshimi yoki kam adadli gazetani odamlar talab qilib, qo'lma-qo'l o'qiganimi?

— Kitoblar-chi, kitoblarning adadi oshirilsa, balki ularning narx-navosi arzonlashgan bo'larmidi?

— Yo'q, menimcha, bu bilan hech nimaga erishib bo'lmaydi. Boshqa yo'lini topish kerak. Masalan, ilgari kitoblar 100-120 ming yoki undan ham ziyod adadda chop etilardi. Bugun bo'lsa, ikki-uch ming nusxani biz katta adad, deya baholayapmiz. Aytaylik, ozarboyjonlarning Anor degan mashhur yozuvchisi bor. Uning nomi butun dunyoda mashhur. Asarlari o'tgan asrda bir necha million nusxada chop etilgan. Yaqinda u menga Moskvada nashrdan chiqqan ikki jild­lik yangi kitobini sovg'a qildi. Xoh ishoning, xohi yo'q, kitobning adadi atigi besh yuz nusxa.

— Internet zamoni keldi, bosma nashrlar kerakmi, degan gaplar tez-tez quloqqa chalinayapti. Bu gapga munosabatingiz qanday?

— Ha, bugun bosma nashrlarning kuni bitdi, deb jar solayotganlar bor. Men bu fikrga umuman qo'shilmayman. Chunki matbuot — tarix. Aytaylik, bundan 50-60 yil oldin chiqqan gazeta va jurnallarni yo bo'lmasa, o'zbek matbuotiga tamal toshi, debocha bo'lgan jadidlarimizning “Oyina” jurnali, “Taraqqiy” ro'znomalarini bir varaqlab ko'ring, o'sha davrni his qilmaysizmi? Nafaqat davrni, balki o'sha paytdagi odamlarning tafakkuri, fikrlashi, dunyoqarashi, yashash tarzi bilan ham aynan matbuot orqali tanishishingiz mumkin. Bugun biz qilayotgan mehnatlar ham tarixga muhrlanyapti. Qachondir kelajak avlod bizni ham gazeta va jurnallar orqali eslaydi. Shu bois, bosma nashrlar hech qachon o'lmaydi. Internet saytlari yoki ijtimoiy tarmoqlar kerak, albatta. Bu zamon talabi. Faqat bosma nashrlar bilan internet bir-biriga xalal bermasligi lozim. Xalal bermaydi ham. Masalan, zamonaviy kiyimlar chiqdi, deb chopondan voz kechgan yoki faqat “Fast Food” bilan ovqatlanib, palovdan yuz o'girgan odamni topa olasizmi? Hayotimizda har birining o'ziga yarasha o'rni bor. Asrlar davomida qon-qonimizga singib ketgan milliyligimizdan, an'analarimizdan har qancha zamonaviy bo'lmaylik, voz kecha olmaymiz, voz kechmasligimiz shart.

— O'z vaqtida “Guliston” jurnalida e'lon qilingan adabiy-tanqidiy maqolalar haligacha tilga olinadi. Chunki u adabiyotga, jamiyatga baralla munosabat bildiradigan yirik nashrlardan bo'lgan. Bugun, afsuski, ko'nglingizga olmangu, shunchalik deya olmaymiz. Ayni paytda jamiyatimizda “Guliston”ning o'rni qay darajada?

— Jurnalga bosh muharrir bo'lib kelganimda, birinchi navbatda o'sha mashhur bo'lgan paytlardagi sonlarini olib, bir sidra varaqladim. Va o'zim uchun tegishli xulosalar chiqardim. Oxirgi bir yilda chiqqan sonlari bilan tanishing-chi, o'zgarish bormikan. Bu gapim bilan “qoyillatib qo'ydik”, demoqchimasman, aksincha, harakat qilayotganimizni aytmoqchiman, xolos. Viloyatlardan qo'ng'iroq qilishadi, maqolalarga fikr bildirishadi. Kimdir o'z ijodidan jo'natadi. Mana shuning o'zi bekorga ishlamayotganimizdan, “Guliston” kimlarningdir hayotida haliyam o'z o'rniga egaligidan dalolat. Biz uchun muhimi shu. Albatta, bugun bozor iqtisodiyoti davrida matbuot bozorida o'rin topish oson emas. Kichkinagina jamoamiz shu yo'lda astoydil harakat qilyapti, bilmadim, uddalayapmizmi yoki yo'q, bu yog'i mushtariylarga havola.

— Faoliyatingiz davomida katta yozuvchilar, soha darg'alari bilan ishlashga muyassar bo'lgansiz. Bugun negadir ana shunday ustoz-shogirdlik rishtalari uzilib qolganga o'xshaydi. Bunga sabab nima deb o'ylaysiz?

— Bilasizmi, men o'zimni juda baxtli va omadi bor insonlardan hisoblayman. Negaki, Asqad Muxtor, Odil Yoqubov va adabiyotimizning boshqa yirik vakillari bilan birga ishlaganman. Savolingizga kelsak, ustoz-shogirdlik an'anasi yo'qolgan, deyapsiz. Ayting-chi, ustoz shogirdni qidiradimi yoki shogird ustoznimi? Kim kimni topishi kerak? Masalaning yechimi aynan shu yerda. G'afur G'ulom, Oybek, Sharof Rashidov, Mirtemir domla, Abdulla Qahhor, Zulfiya, Asqad Muxtor va boshqa ustozlar ko'plab yosh ijodkorlarning boshini silagan. Lekin baribir, yoshlar ustozning yoniga o'zi borishi kerak. Agar ustoz yordam berishdan bosh tortsa, bu — boshqa gap. Kechirasizu, yoshlarning o'zi ustozni izlamaganidan keyin, necha yillik tarixga ega, ildizi mustahkam butun boshli ustoz-shogird an'anasi barham topishi hech gap emas.

— O'zingiz-chi, yoshlar bilan qanday ishlaysiz?

— Uzoq yillar gazetada, O'zbekiston Milliy axborot agentligida turli lavozimlarda ishladim, ishlayapman. Yonimga yoshlar qo'lida jurnalist degan diplomini, turli nashrlarda chiqqan maqolalarini, hatto kitobini ko'tarib keladi. Afsuski, ko'pchiligi, gapni salom-alikdan oldin maosh qanchaligini so'rashdan boshlaydi. Ularning kitob, gazeta-jurnallariga e'tibor bermayman-da, qo'liga ruchka va oq qog'oz berib, o'z tarjimai holini yozib berishini so'rayman. Afsuski, ayrimlari hatto tarjimai holini ham to'g'ri yoza olmaydi.

— Keling, shu o'rinda o'zingiz ilk bora matbuotga kirib kelgan paytlarni ham birrovga eslab o'tsak. Bu jarayon sizda qanday kechgan?

— Men matbuotdagi ilk faoliyatimni kuryer — tashuvchilikdan boshlaganman. O'shanda gazetada ishlayapman, deb o'zimga sig'maganman, uchib yurganman! Ana o'shandagi quvonchimni tasavvur qilolmaysiz va uni hech narsaga alishmayman. U paytda tahririyatda ishlash sharaf, o'z navbatida murakkab edi. Bugungiga o'xshab unisi bo'lmasa bunisi deb, yengilning ostidan, og'irning ustidan o'tilmasdi.

— Demak, hamma ayb yoshlarda, shogirdlarda ekan-da?

— Yo'q, faqat yoshlarni, shogirdlarni ayblamoqchimasman. Qars ikki qo'ldan chiqadi. Buni, albatta, yo'lga qo'yish lozim. O'zim misolimda oladigan bo'lsak, yonimga nimadir yozib kelgan yoshlar ishlarini hamisha ruchka bilan tuzataman. Maqsad: xatosini bilsin, ko'rsin. Nimaga bu jumlamni o'chiribdi, nega bu yerga falon so'zni kiritibdi, deb o'ylasin, mulohaza qilsin. Chunki o'zim shunday tarbiyalanganman, toblanganman.

— Jurnalning tahrir maktabi ham alohida mavzu. Tahrir jarayonlari bilan bog'liq xotiralaringiz bilan bo'lishsangiz?

— “O'zbekiston adabiyoti va san'ati” gazetasida xalqimizning ulug' yozuvchilaridan biri Asqad Muxtor bosh muharrir bo'lganida men mas'ul kotib edim. U kishi kichkina xabar yozsa ham menga ko'rsatardi. Agar unga qalam tekkizmay qaytarib bersam, “O'qidingizmi? Nega hech narsani o'zgartirmadingiz?”, deya koyirdi hatto. “Asqad Muxtor yozgan narsaga teginib bo'lmaydi, deb o'yladingizmi? Asqad Muxtor ham sizga o'xshagan qalamkash”, deb tahrir qilishimni so'rardi. Hech qachon men yozuvchiman, mening romanim, mening asarim, demas edi. Oddiylikda gap ko'p. Odam manmanlik qilmasligi kerak, deb o'ylayman. Mana, kalavaning uchi qaerda. U buyuk yozuvchi yoki dahomi, kim bo'lsa ham, avvalo, tom ma'noda inson bo'lsin! Hamma ham xato qiladi. Faqat ko'pchilik aybini tan olmaydi, xolos…

Ustozlar nimamiznidir tuzatib, tahrir qilib bersa, bu xatoni takrorlamaslik uchun nimalar tuzatilganini sinchiklab o'rganardik. Hozir-chi, shundaylarni ko'rdik, agar yozgan nimarsasini tahrir qilsangiz insofi bo'lsa, indamaydi, aks holda “buni nega qisqartirdingiz”, deb po'pisa qilishdan ham toymaydi.

— Ochig'ini aytganda, hozir matbuotdan nafaqat xalq, balki shu sohada ishlayotganlar ham qoniqayapti, deb aytish qiyin. So'z erkinligi bor, senzura yo'q, ammo jasoratli jurnalistlar qaerda?

— Bugun jurnalistga taqiq yo'q, senzuraga yo'l qo'yilmaydi, fikr erkinligi bor. Soha o'zi kutgan davrga keldi. Endi jurnalistdan mahorat va eng asosiysi, jasorat talab etiladi. Hali aytganimdek, o'z tarjimai holini to'g'ri yozib berolmaydigan odam qanaqa maqola yozishi mumkin? Masala tizimga borib taqalyapti. Nazarimda sohani oyoqqa turg'azishni mutaxassis tayyorlash tizimini takomillashtirishdan boshlash kerak. So'nggi yillarda jurnalistikaga yetarli darajada e'tibor qaratilyapti, alohida universitet ochilgani ham fikrimiz isboti. Bu ishlar hali o'z mevasini beradi, deya ishonib, umid qilib turibmiz, bu yog'i endi vaqt hukmiga havola.

— Jurnalist kadrlar tayyorlashda ko'ng­lingizga tugib qo'ygan takliflaringiz bormi? Sizningcha, tizimni qanday takomillashtirish mumkin?

— Prezidentimiz tashabbusi bilan Jurna­listika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti tashkil etildi. Bu yaxshi. Sohaga yetarli darajada e'tibor berilmoqda. Yana bir masala borki, jurnalistika sohasida dars berayotgan o'qituvchilar matbuotda qanchalik faolligiga, gazeta-jurnal, kitob o'qish-o'qimasligiga ham ahamiyat berish shart. Negaki, o'zi namuna bo'lmay, talabadan matbuotda faol qatnashishni, uni kuzatib borishni talab qilib bo'lmaydi. Qush uyasida ko'rganini qiladi. Talabalarning tahririyatlarda o'tadigan amaliyotiga juda katta e'tibor berish zarur.

— Bugungi bayram munosabati bilan soha vakillari va hamkasblarimizga bayram ti­laklaringiz…

— Avvalo, jurnalist o'z vijdoni oldida halol bo'lsin. U tanlagan soha to'rtinchi hokimiyatligini ich-ichidan his etib, chin yurakdan mehnat qilsin. Unga xalq ishonibdimi, chin ma'noda insonlarning dardini ko'tarib chiqsin. Mana shu mashaqqatli yo'lda matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga, barcha hamkasblarimizga kuch-quvvat tilayman, ularni kasb bayrami bilan chin yurakdan tabriklayman. Xalq oldida har doim yuzimiz yorug' bo'lishiga tilakdoshman!

Mazmunli suhbatingiz uchun tashakkur!

Abdulaziz Ahmedov suhbatlashdi.

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

5 + 15 =