Haqiqat devor ortida emas yoki matbuot kotiblari qachongacha o'z rahbarini tanqiddan himoya qiladi?

Boshqalarga kafil emasman, lekin ko'pdan beri o'ylab yurgan shaxsiy mulohazalarim shunday xulosa qilishga izn beryapti: vazirlardan tortib, to katta-kichik hokimlar (boshqa tizim rahbarlarini sanab o'tirish ortiqcha)gacha OAVni o'zlarining matbuot kotiblari orqali kuzatyapti.

Shu o'rinda ochiq aytish kerak, matbuot kotibi… bu maqom o'zini qay darajada uddalayotgani haqida jo'yaliroq xulosa qilmoqqa hozircha shoshilmaylik. Yaxshisi, ularni axborot kotiblari deyilsa, yanada to'g'riroq bo'ladi. Sababi, bu vazifaga tayinlanayotgan (balki tavsiya qilinayotgandir)larning ko'pchiligi matbuot sohasidan — asosan, bosma nashrlarni nazarda tutyapman, ancha yiroq kadrlar.

Aksincha, ularning 99 foizi har doim “boshog'riq” mavzularni ko'tarib yuradigan ba'zi xorijiy ommaviy axborot vositalari hamda mamlakatimizdagi nari borsa, uch-to'rtta ommalashgan saytlar va bir qator telegram kanallarni kiprik qoqmay, qulog'i ding bo'lib kuzatib o'tirishlarini ayt­maganda, boshqa ishlari, ko'pincha axborot yig'ish, hisobot tayyorlash, kelgan xat, murojaatlarga javob yozishdan iborat.

Nari borsa, rahbariyatga tegishli biror hududdan shikoyat chiqsa, o'sha zahoti, rahbari topshirig'i bilan albatta, u o'sha joyga o'qday uchib boradi va masalaga o'zicha “xolisona” yechim topib qaytadi…

Xo'sh, avvalboshda rosa maqtalgan, kreativ, zamonaviy, xullas, turlicha yangi ta­lablar yuklangan bu uslub, taomil o'zini qay darajada oqlayapti?

Yo'q, qaysi bir matbuot kotibi yo axborot xizmati mutasaddisini olmaylik, aksar qismi murosa-yu madora yo'lini tanlab ishlayapti, desam, ertagayoq yuztasi yoppasiga yoqamga yopishadi. Nimalar deb ommani chalg'ityapsiz, deydi. Axir, biz har qanday vaziyatda, ayniqsa, hozirgi pandemiya sharoitida onlayn, videokonferensaloqa, xullaski, turli-tuman masofaviy usullarda o'tkazayotgan tadbirlarimizni ko'rmayapsizmi, hali televizorda, hali ijtimoiy tarmoqlardagi saytu kanallarimizda necha ming-minglab materiallarimiz potirlab chiqib yotibdi, biz tunu kun ishlayapmiz, de­yishlari aniq.

Raqamlar kerakmi, marhamat, shuncha marta… o'qiy desang ko'zlar tinib ketadi bu hisobot-raqamlardan, ishonsangiz. Lekin qani, sizning nomigagina tasdiqlangan, qancha nufuzli idoralarga jo'natilgan qup-quruq rejangiz xalqimiz hayotida qanday aks etayapti, deb so'rab ko'raylik-chi, nima deb javob qaytarar ekan ana shu muhtaram matbuot kotiblari!

Zo'r ishlayapsizlar, odamlar sizlardan mingdan-ming rozi, siz mansub bo'lmish mahkamangizga kelayotgan hamma murojaat, shikoyatlar o'z vaqtida yechimini topayapti, siz xalq va rahbariyat o'rtasida ko'prik bo'lib, o'z vazifangizni munosib uddalayapsiz, yashang, deydigan bo'lsam-chi? Unda men yolg'on gapirgan bo'laman. Negaki, bugungi matbuot kotiblari (asosan davlat byudjeti hisobidan xarajatlari qoplanadigan idora va tashkilotlar nazarda tutilyapti, negaki, nodavlatlarning yo'rig'i bosh­­qa albatta)dan ko'pchiligi o'zi faoliyat yuritayotgan tizim bilan OAV o'rtasida yashirincha “Xitoy devori” qurib olganiga ancha bo'ldi. Shuning uchun ham bugun ayrim (afsuski, hammasi emas) bosma nashrlar, telekanallar, sayt­larda berilayotgan tanqidiy chiqish­lar qumga singgan suvdek izsiz yo'qolib ketyapti. Nari borsa, ikki enlikkina (shunday egizak javoblarni hatto, qop­lab yig'ib yurgan insonlar oramizda kam emasligi haqiqat) rasmiy xatni jo'natib qutilishadi, xolos. Yurtdoshlarimizga o'z murojaatlari yuzasidan xalq qabulxonalari, hukumat miqyosidagi mahkamalarga yo'llangan javoblar, hamma-hammasining mazmuni deyarli farqlanmaydi, bir xil, nima bo'lsayam, mas'uliyatdan qutilsa bo'ldi. Vaqt o'tishi hisob.

Keyingi paytlarda yana bir qiziq manzaraga guvoh bo'lyapmiz: o'sha matbuot kotibi OAVda chiqqan tanqidiy materialni imkoni topdi deguncha xo'jayiniga ko'rsatib, u kishining nozikkina asablarini buzishni o'ziga ep ko'rmaydi? To'g'ri-da, qaysi temir tanli rahbar ertalab ishga keliboq, o'z tumani, viloyati yoki vazirligi, boringki, biror qo'mitasi tanqid qilingan maqola-chiqishini xush ko'radi? “Yuqori”dan eshitib qolmasa, aksar hollarda bunday kutilmagan chiqishlarga shoshilinch ravishda, xaspo'shlangan yolg'on (shablon desam, balki to'g'riroq bo'lar) javoblar tayyorlanadi. Shu bilan tamom, o'raga sichqon tushdi, guldur gup.

Bunday misollar tiqilib yotibdi. Afsuslanarli jihati, tanqidga murosasiz rahbarlar hozir pandemiyaga ich-ichidan rahmat aytayotgan bo'lsa ne ajab! Sababki, hammayoqda karantin, shikoyatga o'rin yo'q, yaxshisi, uyingizda qoling! Xuddi shunday holat bizning tahririyat misolida ko'p marta ro'y bergani uchun aytayapman.

Yana bir og'riqli masalaga yechim topish fursati yetdi deb o'ylayman. U ham bo'lsa keyingi paytda mahalliy hokimliklar (tuman, shahar, viloyat miqyosida) hukumat qarori ijrosini rasmiyatchilik uchungina bajarish uchun tajribasiz, jurnalistikadan butunlay bexabar, kompyuter yo internetni chala-chulpa biladigan dumbul yosh-yosh yigit-qizlarni matbuot xizmatlariga yoppasiga ishga olib yotibdi. Na malaka bor, na xat-savod bundaylarda. Oqibatda to'rt qator so'zni eplab yozolmaydiganlar har qadamda “qovun tushirib” qo'yishyapti.

Taklifim, hozir mo'maygina oylik maosh olib, rasman faoliyat yuritayotgan matbuot kotiblarining professional jurnalistika, ijodiy salohiyatga aloqadorlik masalasi atroflicha ko'rib chiqilishi zarur. Ular orasida shu sohaning qattiq nonini tatiganlari, el orasida obro'-e'tibor qozonganlari barmoq bilan sanarli. Ammo shu bahonada o'z vazifasini sidqidildan, halol yondashgan holda uddalayotgan hamkasblarimiz mehnatini ham e'tirof etmoq joiz deb hisoblayman. Masalan, Hayotxon Shamsutdinov (Bosh prokuratura), Sevara O'rinboyeva (Adliya vazirligi), Fozil Farhod (O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi), Muhammadjon Obidov (Farg'ona viloyat hokimligi), Behzod Qobulov (Toshkent viloyat hokimligi), Lola Rahmonboyeva (Turizmni rivojlantirish davlat qo'mitasi), Behzod Bozorov (O'zsanoatqurilishbank), Yunus Bo'ronov (ATB “Xalq banki”), Sarvar Ochilov (ATB “Mikrokredit bank”) singari matbuot xizmati rahbarlari va yana boshqa bir qator idoralar matbuot kotiblari yoritilayotgan har bir mavzuga xolisona munosabat bildirishga urinayotganini qutlash kerak.

Yana bir unchalik murakkab bo'lmagan, deyarli katta kuch yoki mablag' talab qilmaydigan beminnat   tajribani ommalashtirish vaqti soati   yetib keldi shekilli. Bu bevosita joylardagi mahalliy hokimliklar qoshidagi axborot xizmatlari faoliyati bilan bog'liq. Shu o'rinda ibratli bir misolni keltirmoq joiz: Kitob tumani hokimligi shafeligida ochilgan telegram guruhining ijtimoiy tarmoqlarda, ayniqsa, “facebook”dagi muloqotlari aholi o'rtasida katta qiziqish uyg'otayotganiga ko'p bora guvoh bo'ldik.

— Tabiiyki, murojaatlarning mazmuni turlicha, ochig'i, aksariyat qismi tanqidiy ruhda. Hokim qaerda bo'lishidan qat'i nazar, o'zi ijtimoiy tarmoqda va aholi bilan kechadigan uchrashuvlarda ham oshkora e'lon qilgan telefonidagi telegram raqami, ishonasizmi, 24 soat ochiq turadi. Savol-javoblar ham anchayin erkin. Albatta ba'zan o'rinli, o'rinsiz, maza-bemaza achchiqqina tanqidiy fikrlar ham chiqib qoladi. Imkoni boricha har bir murojaatning mazmun-mohiyatiga qarab, tegishli tartibda nazoratga olinib, kechiktirmasdan chora ko'rishga harakat qilinayotgani odamlarga ma'qul bo'lyapti, — deydi Ma'naviy-ma'rifiy ishlar samaradorligini oshirish va davlat tili qonun hujjatlariga rioya etilishi bo'yicha Kitob tumani hokimi maslahatchisi, O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi Lola O'roqova.

Afsuski, Oddiy haqiqat shuki, davlat rahbari istayotgan va kutayotgan xolislik va haqqoniylik bizning haqiqiy hayot mezonimizga aylansagina, odamlarning ishonchini qozona olamiz. Aksi bo'lsa, yana o'sha eski tos va eski hammomligicha qolaveradi. O'zgarishni o'zimizdan bosh­lamasak, malomat toshlari otilaveradi: jurnalistlar undoq, blogerlar bundoq, matbuot kotiblari qotib qolgan, to'g'ri tanqidni ko'tarolmaydi, rahbarining qosh-qovog'iga qaraydi, bayramlar bahonasida siylangan bo'lsa, urdi Xudo, qabilidagi nordon gaplarni eshitib, terimiz qalinlashib, qulog'imiz qotib qolmasligi kerak. Aksincha, hushyor bo'lmasak, kechirilmaymiz. Shundog'am maqtangulik holimiz qolmayapti. Hali unisi, hali bunisi jamiyat og'riqlariga davo-malham topilmayotgan nuqtalarda, garchi norasman bo'lsa-da, “to'rtinchi hokimiyat” vakillari sanalgan jurnalistlarni ham jamiyatda kechayotgan evrilishlar silsilasida tomoshabinlik, murosasozlik qilayotgani bois ayrim uzoqni ko'rolmayotgan, xudbin, takabbur korchalon, amaldorlarga qo'shib ayblashayotgani ham rostligini inkor qilolmaymiz.

Endi katta toshoynada bizning aksimiz ham ko'rinib qolyapti. Ana shu soyalar ortida Haqiqat otlig' hakam bo'ylab turibdi. Devor ortida esa…

Norqobil Jalilov,

O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist.